پیشینه بردگی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برده گی و برده داری از روزگار بسیار کهن و قرنها پیش از میلاد در میان اقوام و ملل‌پیشین رایج بوده و افراد، گروهها و حتی حکومتها، افراد یا اقوام دیگر را به بردگی می‌گرفتند.
بردگی و
برده‌داری از روزگار بسیار کهن و قرنها پیش از میلاد در میان اقوام و ملل‌پیشین رایج بوده و افراد، گروهها و حتی حکومتها، افراد یا اقوام دیگر را به بردگی می‌گرفتند و آنها را خریده، فروخته یا در کارهای خدماتی و دشوار به کار می‌گرفتند، افزون بر این، بردگی در قوانین و شرایع پیشین مانند
قانون حمورابی ،
مانو ،
شریعت یهود ،
مسیحیت و جز اینها نیز به رسمیت شناخته شده
و دستورات و احکامی در مورد
بردگان در این قوانین صادر گردیده است.
به نوشته
ویل‌دورانت بردگی در میان یونانیان رواج فراوانی داشت. آنان
اسیران جنگی ،
کودکان سرراه ی،
کودکان ولگرد و
مجرمان را به بردگی می‌گرفتند و آنها را خرید و فروش می‌کردند.
افلاطون و
ارسطو از فلاسفه بزرگ یونان اصل بردگی را معقول و حتی آن را از ضروریات هر
جامعه می‌دانستند. رومیان نیز اسیران جنگی، فرزندان بردگان، دزدان دریایی و راهزنان، اطفال سرراهی، اطفالی که به وسیله پدر و مادرشان فروخته می‌شدند و محکومان به اعمال شاقه را به بردگی می‌گرفتند
و در کارهای دشوار به کار گرفته، به طرز وحشیانه‌ای
شکنجه می‌کردند تا آن‌جا که این سختگیریها چندین بار به قیام بردگان بر ضد‌مالکان انجامید.
در ایران باستان نیز بردگی رایج بوده و
آیین زرتشت از آن نهی نکرده بود. ایرانیان بیشتر، اسیران جنگی را به بردگی می‌گرفتند
، هر چند از بردگی
رعایا و
کشاورزان به دست مالکان در برخی از دوره‌ها نیز گزارشهایی نقل شده است
؛
همچنین بردگی در
مذهب یهود مشروع بوده و در
تورات سفارشها و دستوراتی در این مورد از جمله خریدن برده از امتهای اطراف خود و استفاده از آنان در تولید و کشاورزی
،
برده کردن و فروختن
سارق در صورت عدم توان پرداخت
غرامت از سوی وی
، مجازات
مولا در صورت کشته شدن بلافاصله برده بر اثر ضربه عصای وی و عدم مجازات مولا در صورتی که برده پس از چند ساعت بمیرد
وارد گردیده است.
در
شریعت عیسی (علیه‌السلام) نیز بردگی مورد تأیید بوده است. در نامه پولس به افسیسیان، بردگان به اطاعت با ترس و هراس از اربابان بشری خود توصیه شده‌اند.
به نقل مسترهاکس در قاموس
کتاب مقدس ،
انجیل ابداً در خصوص آزادی
غلامان سخن نرانده و بلکه بر عکس، غلامان را، به اطاعت مالکان خود مأمور کرده است.
برخی از فلاسفه شهیر و
قدیس مسیحی بردگی را نوعی کیفر خدایی برای بردگان می‌دانستند.
در میان
عرب جاهلی نیز برده‌داری مرسوم بود و آنان ضمن به بردگی گرفتن اسیران جنگی از دیگر سرزمینها نیز برده‌هایی خریده، آنها را به فروش می‌رساندند
، افزون بر این وامدارانی که نمی‌توانستند
وام خود را بپردازند نیز به بردگی گرفته می‌شدند
، چنان‌که گاه اشخاص آزاد در جریان یک
قمار خود را باخته، به دام بردگی می‌افتادند.
قرآن کریم نیز در آیاتی به برخی موارد بردگی در میان امتهای پیشین پرداخته است؛
از جمله در
سوره یوسف به سرگذشت
یوسف و برادرانش اشاره کرده که پس از افکندن او در
چاه ، به وسیله کاروانی نجات می‌یابد و سپس به بهایی اندک فروخته می‌شود:«وشَرَوهُ بِثَمَن بَخس دَرهِمَ مَعدودَة».
در آیه ۳۰ همین سوره نیز از بردگی آن حضرت یاد شده است
:«و قالَ نِسوَةٌ فِی المَدینَةِ امرَاَتُ العَزیزِ تُروِدُ فَتها عَن نَفسِهِ».
سپس در آیاتی دیگر از زندانی شدن آن حضرت به همراه دو برده دیگر یاد شده است
:«و‌دَخَلَ مَعَهُ السِّجنَ فَتَیانِ».
از آیات دیگر این سوره برمی‌آید که یوسف نیز پس از رسیدن به حکومت خود بردگانی داشته است؛ از جمله آیه۶۲ این سوره که در آن به غلامان خود فرمان می‌دهد که پول یا قیمت
گندم برادرانش را در میان بار آنان قرار دهند:«و قالَ لِفِتینِهِ اجعَلوا بِضعَتَهُم فی رِحالِهِم لَعَلَّهُم یَعرِفونَها»
همچنین از آیات ۷۴ ۷۵ این سوره به دست می‌آید که جزای سرقت در عصر یوسف بردگی (دائم یا موقت) بوده است
:«قالوا فَما جَزؤُهُ اِن کُنتُم کذِبین قالوا جَزؤُهُ مَن وُجِدَ فی رَحلِهِ فَهُوَ جَزؤُهُ».
به عقیده برخی از مفسران، مردم آن عصر سارق را به مدت یک سال به بردگی می‌گرفتند. قول دیگر این است که این
سنت تنها در نزد مردم
کنعان و
شریعت حضرت یعقوب رایج بوده و آنان سارق را به اندازه سرقتش به بردگی می‌گرفتند
؛ نه طبق قوانین
مصر ، و آیه بعد که می‌گوید:یوسف نمی‌توانست طبق قوانین مصر برادرش را در نزد خود نگه دارد:«ما کانَ لِیَأخُذَ اَخاهُ فی دینِ المَلِکِ»
می‌تواند مؤید این رأی باشد.
در
عصر موسی (علیه‌السلام) نیز بردگی رایج بوده و
فرعون تمامی قوم
بنی‌اسرائیل را برده و بنده خود کرده بود، ازاین‌رو وقتی
موسی و
هارون وی را به پرستش خدای یگانه فراخواندند فرعون و اطرافیانش با این استدلال که قوم شما بنده و برده ما هستند از
ایمان آوردن به آنان امتناع کردند:«فَقالوا اَنُؤمِنُ لِبَشَرَینِ مِثلِنا وقَومُهُما لَنا عبِدون».
در آیه ۲۲
شعراء نیز موسی (علیه‌السلام) فرعون را به سبب به بردگی گرفتن بنی‌اسرائیل سرزنش می‌کند:«تِلکَ نِعمَةٌ تَمُنُّها عَلَیَّ اَن عَبَّدتَ بَنی اِسرءیل»
همچنین
قرآن در آیات متعدد دیگر از کشتن مردان و زنده نگه‌داشتن زنان از سوی فرعون یاد کرده است:«یُذَبِّحونَ اَبناءَکُم ویَستَحیونَ نِساءَکُم»
که به نظر برخی از مفسران زنده نگه‌داشتن زنان برای بردگی و خدمت به فرعونیان بوده است.
آیاتی نیز به وجود بردگی و رواج آن در میان اعراب جاهلی پیش از
اسلام و عصر
پیامبر اشاره دارد؛ از جمله در آیه ۳۷
احزاب از آزاد شدن یکی از بردگان به دست پیامبر یاد شده است:«و اِذ تَقولُ لِلَّذی اَنعَمَ اللّهُ عَلَیهِ و اَنعَمتَ عَلَیهِ اَمسِک عَلَیکَ زَوجَکَ».
مراد از شخص مورد نظر در آیه،
زید‌بن حارثه و مراد از نعمت دادن خدا و پیامبر به او آزادی وی به دست
رسول‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است
، زیرا وی پیش از اسلام برده
خدیجه همسر آن حضرت بود.
آیه ۳۳
نور نیز از وجود زنان برده در میان اعراب و وادار کردن آنان به عمل
فحشا برای کسب درآمد دنیوی سخن گفته است:«ولا‌تُکرِهوا فَتَیتِکُم عَلَی البِغاءِ اِن اَرَدنَ تَحَصُّنًا»
همچنین آیات متعدد دیگری به وجود بردگان در میان جامعه مسلمانان صدر اسلام اشاره دارد که در آن خداوند برخی احکام بردگان و وظیفه مسلمانان در برابر آنان را یادآوری کرده است.
بردگی در کشورهای مختلف تا سالهای طولانی پس از ظهور اسلام ادامه داشت تا این‌که در حدود قرن ۱۹ میلادی نهضت دامنه‌داری برای الغای بردگی در جهان آغاز گردید و بردگی به شکل مرسوم آن در همه دولتها پایان یافت
؛ لیکن هر چند بردگی فردی در این قرن پایان یافت، ولی با تغییر نوع و شکل آن بردگی جمعی و استثمار ملتها جای بردگی فردی را گرفت.
مظاهری از این نوع بردگی جدید و مدرن در عصر کنونی نیز رایج است.
احکام القرآن، جصاص؛ اسلام و آزادی بردگان؛ اسلام و مسأله آزادی؛ بردگی و رباخواری؛ الام؛ ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد؛ بحار الانوار؛ بدایع الصنایع فی ترتیب الشرایع؛ البدایة و‌النهایه؛ بردگی از دیدگاه اسلام؛ بردگی در جهان؛ برهان قرآن؛ تاریخ‌الامم و الملوک، طبری؛ تاریخ بردگی؛ تاریخ تمدن؛ تاریخ تمدن اسلام؛ تاریخ سیاسی اسلام؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تذکرة الفقهاء؛ تفسیر التحریر و التنویر؛ تفسیر القمی؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تفسیر المنار؛ تفسیر نمونه؛ تفسیر نور الثقلین؛ تهذیب الاحکام؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع الصغیر فی احادیث البشیر و النذیر؛ الجامع لاحکام‌القرآن، قرطبی؛ جامع‌المدارک فی شرح المختصر النافع؛ جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ حاشیة الدسوقی علی الشرح الکبیر؛ رجال انزل الله فیهم قرآناً؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه؛ ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل؛ زبدة‌البیان فی براهین احکام القرآن؛ سنن ابن‌ماجه؛ السنن الکبری؛ السیرة النبویه، ابن‌هشام؛ شرایع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ صحیح البخاری؛ صحیح مسلم با شرح سنوسی؛ الطبقات الکبری؛ عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیه؛ فرهنگ اصطلاحات سیاسی؛ الفصول فی الاصول (اصول الفقه)؛ الفقه الاسلامی و ادلته؛ فقه‌الرضا (علیه‌السلام)؛ فقه القرآن، راوندی؛ قاموس کتاب مقدس؛ الکافی؛ کتاب الخلاف؛ کتاب السرائر؛ کتاب مقدس؛ الکشاف؛ کشاف القناع؛ کنزالعمال فی سنن الاقوال و‌الافعال؛ لسان العرب؛ لغت‌نامه؛ المبسوط؛ المبسوط فی فقه الامامیه؛ مجمع البحرین؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مجمع‌الزوائد و منبع الفوائد؛ المجموع فی شرح المهذب؛ مختصر المزنی؛ مختلف الشیعة فی احکام الشریعه؛ المستدرک علی الصحیحین؛ مستدرک‌الوسائل؛ مسند احمدبن حنبل؛ المصنف؛ المعجم الکبیر؛ المغنی و الشرح الکبیر؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام؛ المقنعه؛ مواهب‌الجلیل شرح مختصر خلیل؛ الموسوعة الفقهیة المیسره؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ نثر طوبی؛ نگاهی به بردگی؛ النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی؛ نیل‌الاوطار من احادیث سید الاخیار؛ وسائل الشیعه.
دائرةالمعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله«پیشنه بردگی»
