• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

یحیی بن خیر جناونی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



جَناوُنی‌، ابوزکریا یحیی‌بن‌ خَیر، فقیه‌ اِباضی‌ قرن‌ پنجم‌ است.




جناونی‌ اهل‌ اِجناوُن‌، واقع‌ در مشرق‌ جبل‌نَفوسه‌ (از رشته‌ کوههای‌ اطلس‌ در لیبی‌)، بود.
وی‌ در خانواده‌ای‌ اهل‌ علم‌ به‌ دنیا آمد.
پدربزرگش‌، ابوالخیر تُوزین‌ جناونی‌، از فقیهان‌ اباضی‌، سهم‌ مهمی‌ در تعلیم‌ و تربیت‌ وی‌ داشت‌.
[۱] احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، ج‌ ۲، ص‌ ۲۸، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۲] احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، ج‌ ۲، ص‌ ۱۷۸، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۳] علی‌ یحیی‌ معمّر، الاباضیة فی‌ موکب‌ التاریخ‌، ج۱، ص‌ ۹۴، قاهره‌ ۱۳۸۴/۱۹۶۴.

در منابع‌ اِباضی‌ در باره پدر او مطلبی‌ ذکر نشده‌ است‌.
همچنین‌ در باره تاریخ‌ ولادت‌ و وفات‌ ابوزکریا اطلاع‌ دقیقی‌ در دست‌ نیست‌، اما از برخی‌ قرائن‌ برمی‌آید که‌ وی‌ در نیمه اول‌ قرن‌ پنجم‌ می‌زیسته‌ است‌
[۴] علی‌ یحیی‌ معمّر، الاباضیة فی‌ موکب‌ التاریخ‌، ج۱، ص‌ ۹۳، قاهره‌ ۱۳۸۴/۱۹۶۴.




جناونی‌ حدود ۳۲ سال‌ در شهر اِبْناین‌/ اِبْناین‌ نزد کسانی‌ چون‌ ابوالربیع‌ سلیمان‌بن‌ ابی‌هارون‌ بارونی‌، کسب‌ علم‌ کرد
[۵] احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، ج‌ ۲، ص‌ ۱۷۹، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۶] اسماعیل‌بن‌ موسی‌ جیطالی‌ نفوسی‌، قناطرالخیرات‌، ج‌ ۱، ص‌ ۶۵، چاپ‌افست‌ عمان‌ ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
[۷] علی‌ یحیی‌ معمّر، الاباضیة فی‌ موکب‌ التاریخ‌، ج۱، ص‌ ۹۴، قاهره‌ ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
و سپس‌ به‌ زادگاه‌ خود بازگشت‌ و پس‌ از شش‌ ماه‌ ، به‌ افتا پرداخت‌.
وی‌ در بیش‌تر آرای‌ فقهی‌ خود متأثر از استادش‌، ابوالربیع‌ بارونی‌، بوده‌ است‌.
[۸] احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، ج‌ ۲، ص‌ ۱۷۹، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۹] علی‌ یحیی‌ معمّر، الاباضیة فی‌ موکب‌ التاریخ‌، ج۱، ص‌ ۹۴، قاهره‌ ۱۳۸۴/۱۹۶۴.




او شاگردان‌ بسیاری‌ داشت‌، که‌ از آن‌ جمله‌ بودند: ابوسلیمان‌ داوودبن‌ هارون‌ بارونی‌، سلیمان‌بن‌ یخْلِف‌ مَزاتی‌، ابوزکریا یحیی‌بن‌ ابی‌بکر و سلیمان‌بن‌ هارون‌.
[۱۰] احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، ج‌ ۲، ص‌ ۱۷۹، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۱۱] احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، ج‌ ۲، ص‌ ۱۸۱ـ۱۸۲، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۱۲] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۲۱۳ـ۲۱۴، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
[۱۳] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.




به‌ گزارش‌ شمّاخی‌ ،
[۱۴] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۱۸۰، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
[۱۵] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۱۸۴، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
ابویعقوب‌ نالوف‌ بن‌ احمد (قرن‌ پنجم‌) و ابوزکریا یحیی ‌بن‌ یصلتن‌، هر دو از عالمانِ فقه‌ ، معاصر جناونی‌ بوده‌اند.



جناونی‌ را به‌ عدالت‌ و انصاف‌ و نیز جدیت‌ در فراگیری‌ و آموزش‌ علوم‌ ، بسیار ستوده‌اند.
[۱۶] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۱۷۹، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
[۱۷] علی‌ یحیی‌ معمّر، الاباضیة فی‌ موکب‌ التاریخ‌، ج۱، ص‌ ۹۴، قاهره‌ ۱۳۸۴/۱۹۶۴.

جناونی‌ در سلسله اجازات‌ علمای‌ اباضی‌ حلقه مهمی‌ به‌ شمار می‌رود.
[۱۸] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.

به گزارش شمّاخی‌،
[۱۹] احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، ج‌ ۲، ص‌ ۲۱۵، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
ضمن‌ بیان‌ سلسله مشایخِ تَبار خود، از جناونی‌ نام‌ برده‌ است‌ و پس‌ از وی‌، این‌ سلسله‌ را با هشت‌ واسطه‌ به‌ «حَمَلَةُ الْعِلمِ» نخستین‌ رسانده‌ است‌.
حملة العلم‌ پنج‌ تن‌ از وارثان‌ علمِ ابوعُبَیده‌ مسلم‌بن‌ ابی‌کریمه‌ تَمیمی‌ بصری‌ (زنده‌ در ۱۶۰)، از قبایل‌ بربر ، بودند که‌ برای‌ فراگیری‌ علم‌ به‌ بصره‌ سفر کرده‌ بودند و پس‌ از بازگشت‌ به‌ موطن‌ خود «حَمَلَةُ العلم‌ الی‌ المغرب‌» نام‌ گرفتند.
[۲۰] علی‌ یحیی‌ معمّر، الاباضیة فی‌ موکب‌ التاریخ‌، ج۱، ص‌ ۲۶ـ۲۷، قاهره‌ ۱۳۸۴/۱۹۶۴.




تألیفات‌ ابوزکریا، به‌سبب‌ محتوای‌ جاذب‌ و روانی‌ نثر ، مدتها مورد توجه‌ اهل‌ نفوسه‌ بود.
[۲۱] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.

بَرّادی‌ در فهرستی‌ که‌ از کتابهای‌ اباضیان‌ تهیه‌ کرده‌، مجموعه‌ای‌ را مشتمل‌ بر هفت‌ بخشِ ( صوم‌ ، نکاح‌ ، طلاق‌ ، وصایا ، اُجْرتْها، قضا ، بیعِ سَلَفْ و رهن‌ ) به‌ جناونی‌ نسبت‌ داده‌ است‌.
مبحث‌ نکاح‌ این‌ مجموعه‌، که‌ شمّاخی‌
[۲۲] احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، ج‌ ۲، ص‌ ۱۷۹، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
آن‌ را تألیف‌ مستقلی‌ دانسته‌، با حواشی‌ محمد ابوسِتَّه‌ در مصر به‌ چاپ‌ رسیده‌ است‌.
برخی‌ دیگر نیز بر النکاح‌ جناونی‌ حاشیه‌ نوشته‌اند.
[۲۳] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۳۰۹، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
[۲۴] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۳۹۰، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.

یحیی‌ معمّر نیز تعلیقاتی‌ بر الصوم‌ و النکاح‌ او دارد.
[۲۵] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۲۹۸، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
[۲۶] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.

در شمار آثار جناونی‌، از کتاب‌الاحکام‌ نیز یاد شده‌
[۲۷] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
[۲۸] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۹۲، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
که‌ ظاهراً همان‌ مجموعه مذکور است‌.
اثر دیگر جناونی‌، کتاب‌ اللَّمْع‌، مشهور به‌ کتاب‌الوضع‌ فی‌الاصول‌ و الفقه‌، مشتمل‌ بر چند بخش‌ است‌، از جمله‌ اعتقادات‌ و آداب‌ ، مناسکی‌ چون‌ وضو ، طهارت‌ ، نماز ، زکات‌ و حج‌ .
این‌ کتاب‌ به‌ عالمان‌ دیگری‌ نیز منسوب‌ است‌.
[۲۹] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۰، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
[۳۰] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۴، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
[۳۱] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.

محمدبن‌ یوسف‌، مشهور به‌ قطب‌، آن‌ را تلخیص‌ نموده‌ و مطالبی‌ نیز به‌ آن‌ افزوده‌ است‌.
[۳۲] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۰۲، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
[۳۳] سالم‌بن‌ حمد حارثی‌، العقود الفضیة فی‌ اصول‌ الاباضیة، ج۱، ص‌ ۲۸۰، عمان‌ ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

سعیدبن‌ خلف‌ خَروصی‌ این‌ کتاب‌ را با نام‌ قواعد الشرع‌ فی‌ نظم‌ کتاب ‌الوضع‌ به‌ نظم‌ کشیده‌ است‌.

۶.۱ - دیگر آثار


از دیگر آثار جناونی‌ است‌: عقیدة التوحید در کلام‌ ، که‌ در ۱۳۲۵ در الجزایر چاپ‌ شده‌ و روبرتو روبیناتچی‌، مستشرق‌ ایتالیایی‌، آن‌ را به‌ ایتالیایی‌ ترجمه‌ کرده‌ است‌
[۳۴] پانویس‌ ۳۰، محمد خلیفات‌، ج۱، ص‌ ۳۵، نشأة الحرکة الاباضیة، (عمّان‌) ۱۹۷۸.
[۳۵] پانویس‌ ۳۱، محمد خلیفات‌، ج۱، ص‌ ۳۵، نشأة الحرکة الاباضیة، (عمّان‌) ۱۹۷۸.
و عَقیدَة نَفُوسَه
[۳۶] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۰۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
[۳۷] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
که‌ تاکنون‌ چاپ‌ نشده‌ است‌.
کتاب‌ الاجارات‌ نیز به‌ او منسوب‌ است‌.
[۳۸] معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌۴۰۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.




(۱) اسماعیل‌بن‌ موسی‌ جیطالی‌ نفوسی‌، قناطرالخیرات‌، چاپ‌افست‌ عمان‌ ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
(۲) سالم‌بن‌ حمد حارثی‌، العقود الفضیة فی‌ اصول‌ الاباضیة، عمان‌ ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۳) محمد خلیفات‌، نشأة الحرکة الاباضیة، (عمّان‌) ۱۹۷۸.
(۴) احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
(۵) معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
(۶) علی‌ یحیی‌ معمّر، الاباضیة فی‌ موکب‌ التاریخ‌، قاهره‌ ۱۳۸۴/۱۹۶۴.


 
۱. احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، ج‌ ۲، ص‌ ۲۸، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۲. احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، ج‌ ۲، ص‌ ۱۷۸، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۳. علی‌ یحیی‌ معمّر، الاباضیة فی‌ موکب‌ التاریخ‌، ج۱، ص‌ ۹۴، قاهره‌ ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
۴. علی‌ یحیی‌ معمّر، الاباضیة فی‌ موکب‌ التاریخ‌، ج۱، ص‌ ۹۳، قاهره‌ ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
۵. احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، ج‌ ۲، ص‌ ۱۷۹، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۶. اسماعیل‌بن‌ موسی‌ جیطالی‌ نفوسی‌، قناطرالخیرات‌، ج‌ ۱، ص‌ ۶۵، چاپ‌افست‌ عمان‌ ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۷. علی‌ یحیی‌ معمّر، الاباضیة فی‌ موکب‌ التاریخ‌، ج۱، ص‌ ۹۴، قاهره‌ ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
۸. احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، ج‌ ۲، ص‌ ۱۷۹، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۹. علی‌ یحیی‌ معمّر، الاباضیة فی‌ موکب‌ التاریخ‌، ج۱، ص‌ ۹۴، قاهره‌ ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
۱۰. احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، ج‌ ۲، ص‌ ۱۷۹، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۱۱. احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، ج‌ ۲، ص‌ ۱۸۱ـ۱۸۲، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۱۲. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۲۱۳ـ۲۱۴، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۱۳. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۱۴. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۱۸۰، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۱۵. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۱۸۴، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۱۶. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۱۷۹، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۱۷. علی‌ یحیی‌ معمّر، الاباضیة فی‌ موکب‌ التاریخ‌، ج۱، ص‌ ۹۴، قاهره‌ ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
۱۸. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۱۹. احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، ج‌ ۲، ص‌ ۲۱۵، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۲۰. علی‌ یحیی‌ معمّر، الاباضیة فی‌ موکب‌ التاریخ‌، ج۱، ص‌ ۲۶ـ۲۷، قاهره‌ ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
۲۱. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۲۲. احمدبن‌ سعید شمّاخی‌، کتاب‌السیر، ج‌ ۲، ص‌ ۱۷۹، چاپ‌ احمدبن‌ سعود سیابی‌، مسقط‌ ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۲۳. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۳۰۹، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۲۴. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۳۹۰، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۲۵. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۲۹۸، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۲۶. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۲۷. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۲۸. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۹۲، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۲۹. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۰، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۳۰. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۴، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۳۱. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۳۲. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۰۲، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۳۳. سالم‌بن‌ حمد حارثی‌، العقود الفضیة فی‌ اصول‌ الاباضیة، ج۱، ص‌ ۲۸۰، عمان‌ ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۴. پانویس‌ ۳۰، محمد خلیفات‌، ج۱، ص‌ ۳۵، نشأة الحرکة الاباضیة، (عمّان‌) ۱۹۷۸.
۳۵. پانویس‌ ۳۱، محمد خلیفات‌، ج۱، ص‌ ۳۵، نشأة الحرکة الاباضیة، (عمّان‌) ۱۹۷۸.
۳۶. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۰۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۳۷. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌ ۴۵۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
۳۸. معجم ‌اعلام‌ الاباضیة من‌ القرن‌ الاول‌ الهجری‌ الی‌ العصر الحاضر، قسم‌ المغرب‌ الاسلامی‌، ج‌ ۲، ص‌۴۰۶، تألیف‌ محمدبن‌ موسی‌ باباعمی‌ و دیگران‌، چاپ‌ محمد صالح‌ ناصر، بیروت‌: دارالمغرب‌ الاسلامی‌، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.




دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «یحیی بن خیر جناونی»، شماره۴۹۲۱.    



جعبه ابزار