یحیی بن خیر جناونی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جَناوُنی، ابوزکریا یحیی‌بن خَیر،
فقیه اِباضی قرن پنجم است.
جناونی اهل اِجناوُن، واقع در مشرق جبل‌نَفوسه (از رشته کوههای اطلس در
لیبی)، بود.
وی در خانواده‌ای اهل
علم به
دنیا آمد.
پدربزرگش، ابوالخیر تُوزین جناونی، از فقیهان اباضی، سهم مهمی در
تعلیم و تربیت وی داشت.
در منابع اِباضی در باره
پدر او مطلبی ذکر نشده است.
همچنین در باره تاریخ ولادت و وفات ابوزکریا اطلاع دقیقی در دست نیست، اما از برخی قرائن برمی‌آید که وی در نیمه اول قرن پنجم می‌زیسته است
جناونی حدود ۳۲
سال در شهر اِبْناین/ اِبْناین نزد کسانی چون ابوالربیع سلیمان‌بن ابی‌هارون بارونی، کسب
علم کرد
و سپس به زادگاه خود بازگشت و پس از شش
ماه ، به
افتا پرداخت.
وی در بیش‌تر آرای فقهی خود متأثر از استادش، ابوالربیع بارونی، بوده است.
او شاگردان
بسیاری داشت، که از آن جمله بودند: ابوسلیمان داوودبن هارون بارونی، سلیمان‌بن یخْلِف مَزاتی، ابوزکریا یحیی‌بن ابی‌بکر و سلیمان‌بن هارون.
به گزارش
شمّاخی ،
ابویعقوب نالوف بن احمد (قرن پنجم) و ابوزکریا یحیی بن یصلتن، هر دو از عالمانِ
فقه ، معاصر جناونی بوده‌اند.
جناونی را به
عدالت و
انصاف و نیز جدیت در فراگیری و آموزش
علوم ،
بسیار ستوده‌اند.
جناونی در سلسله اجازات علمای
اباضی حلقه مهمی به شمار می‌رود.
به گزارش
شمّاخی،
ضمن بیان سلسله مشایخِ تَبار خود، از جناونی نام برده است و پس از وی، این سلسله را با هشت واسطه به «حَمَلَةُ الْعِلمِ» نخستین رسانده است.
حملة العلم پنج تن از وارثان علمِ ابوعُبَیده مسلم‌بن ابی‌کریمه تَمیمی بصری (زنده در ۱۶۰)، از قبایل
بربر ، بودند که برای فراگیری علم به
بصره سفر کرده بودند و پس از بازگشت به موطن خود «حَمَلَةُ العلم الی المغرب» نام گرفتند.
تألیفات ابوزکریا، به‌سبب محتوای جاذب و روانی
نثر ، مدتها مورد توجه اهل نفوسه بود.
بَرّادی در فهرستی که از کتابهای اباضیان تهیه کرده، مجموعه‌ای را مشتمل بر هفت بخشِ (
صوم ،
نکاح ،
طلاق ،
وصایا ، اُجْرتْها،
قضا ،
بیعِ سَلَفْ و
رهن ) به جناونی نسبت داده است.
مبحث
نکاح این مجموعه، که
شمّاخی آن را تألیف مستقلی دانسته، با حواشی محمد ابوسِتَّه در
مصر به
چاپ رسیده است.
برخی دیگر نیز بر النکاح جناونی
حاشیه نوشته‌اند.
یحیی معمّر نیز تعلیقاتی بر الصوم و النکاح او دارد.
در شمار آثار جناونی، از کتاب‌الاحکام نیز یاد شده
که ظاهراً همان مجموعه مذکور است.
اثر دیگر جناونی، کتاب اللَّمْع، مشهور به کتاب‌الوضع فی‌الاصول و الفقه، مشتمل بر چند بخش است، از جمله
اعتقادات و
آداب ، مناسکی چون
وضو ،
طهارت ،
نماز ،
زکات و
حج .
این
کتاب به عالمان دیگری نیز منسوب است.
محمدبن یوسف، مشهور به قطب، آن را
تلخیص نموده و مطالبی نیز به آن افزوده است.
سعیدبن خلف خَروصی این کتاب را با نام قواعد الشرع فی نظم کتاب الوضع به نظم کشیده است.
از دیگر آثار جناونی است: عقیدة التوحید در
کلام ، که در ۱۳۲۵ در
الجزایر چاپ شده و روبرتو روبیناتچی، مستشرق ایتالیایی، آن را به
ایتالیایی ترجمه کرده است
و عَقیدَة نَفُوسَه
که تاکنون چاپ نشده است.
کتاب الاجارات نیز به او منسوب است.
(۱) اسماعیل‌بن موسی جیطالی نفوسی، قناطرالخیرات، چاپ‌افست عمان ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
(۲) سالم‌بن حمد حارثی، العقود الفضیة فی اصول الاباضیة، عمان ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۳) محمد خلیفات، نشأة الحرکة الاباضیة، (عمّان) ۱۹۷۸.
(۴) احمدبن سعید
شمّاخی، کتاب
السیر، چاپ احمدبن سعود سیابی، مسقط ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
(۵) معجم اعلام الاباضیة من القرن الاول الهجری الی العصر الحاضر، قسم المغرب الاسلامی، تألیف محمدبن موسی باباعمی و دیگران، چاپ محمد صالح ناصر، بیروت: دارالمغرب الاسلامی، ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
(۶) علی یحیی معمّر، الاباضیة فی موکب التاریخ، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «یحیی بن خیر جناونی»، شماره۴۹۲۱.
