یَعْمُروا (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یَعْمُروا:
(أَنْ يَعْمُروا مَساجِدَ اللّٰهِ) یَعْمُروا: از مادّه «عمارة» به معنى «آباد كردن» و از جانب خدا زندگانى دراز يافتن است.
اين آيه دستور اكيد مى‌دهد كه: «مشركان حق ندارند مساجد خدا را آباد كنند...» زيرا عمران مسجد در صلاحيت همه‌كس نيست، همچنان كه در آيه بعد مى‌فرمايد:
«مساجد الهى را تنها كسى آباد مى‌كند كه ايمان به خدا و روز قيامت آورده و نماز را بر پا دارد و زكات را بپردازد و از چيزى جز خدا نترسد...»
آيا آباد ساختن مساجد به معنى آبادى ساختمان و تأسيسات آن است، يا به معنى اجتماع و شركت در آن؟
بعضى از مفسران تنها يكى از اين دو قسمت را در تفسير «عمران مساجد» در آيه فوق انتخاب كرده‌اند، در حالى كه مفهوم اين كلمه يک مفهوم وسيع است و همه اين امور را شامل مى‌شود.
مشركان و بت‌پرستان نه حق شركت در مساجد را دارند و نه تعمير و بناى ساختمان آن‌ها و همه اين امور بايد به دست مسلمانان انجام پذيرد.
ضمنا از اين آيات استفاده مى‌شود كه مسلمانان نبايد هدايا و كمک‌هاى مشركان، بلكه تمام فرق غير اسلامى را براى ساختمان مساجد خود بپذيرند، زيرا آيه اول گرچه تنها سخن از مشركان مى‌گويد، ولى آيه دوم كه با كلمه «انّما» شروع شده، عمران مساجد را مخصوص مسلمانان مى‌سازد و از اين جا روشن مى‌شود كه متوليان و پاسداران مساجد نيز بايد از ميان پاک‌ترين افراد انتخاب شوند، نه اين كه افراد ناپاک و آلوده به خاطر مال و ثروتشان و يا به خاطر مقام و نفوذ اجتماعى‌شان -آن‌چنان كه در بسيارى از نقاط متأسفانه رايج شده- بر اين مراكز عبادت و اجتماعات اسلامى گمارده شوند.
به مواردی از کاربرد
یَعْمُروا در
قرآن، اشاره می‌شود:
(ما كانَ لِلْمُشْرِكينَ أَن يَعْمُرواْ مَساجِدَ الله شاهِدينَ عَلَى أَنفُسِهِمْ بِالْكُفْرِ أوْلَئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ وَ فی النّارِ هُمْ خالِدونَ) (مشركان حق ندارند مساجد خدا را آباد كنند در حالى كه بر كفر خويش گواهند! آن‌ها اعمالشان نابود و بى‌ارزش شده و در آتش دوزخ، جاودانه خواهند بود.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه يعمروا از عمارة است كه ضد خرابى است، وقتى گفته مى‌شود عمر الارض كه زمين را آباد كرده و در زمين بنایى بالا برده باشد و عمر البيت وقتى گفته مى‌شود كه نقاط مشرف بر خرابى خانه را اصلاح كرده باشد. تعمير هم از همين ماده و به همين معنا است و همچنين عمر، چون عمر عبارت است از تعمير بدن به وسيله روح و اگر هم زيارت خانه خدا را عمره مى‌گويند باز به خاطر همين است كه زيارت مردم مايه آبادانى بيت اللَّه الحرام است.
مقصود از عمارت در جمله
(أَنْ يَعْمُروا) اصلاح نواحى مشرف به خرابى و مرمت آن است، نه آباد كردن آن با زيارت، چون اگر به اين معنا باشد بايد بگویيم آيه منحصرا ناظر به مسجد الحرام است كه زيارت دارد و ساير مساجد را شامل نمى‌شود و حال آنكه منظور از آيه مطلق مساجد است، گو اينكه ساير مساجد هم با نماز خواندن در آن‌ها رونقى به خود مى‌گيرند كه ممكن است اسم آن را عمارت و زيارت گذاشت، ليكن معهود از قرآن اين است كه اين عمل را دخول در مسجد مى‌خواند نه زيارت.
علاوه بر اينكه آيه بعدى كه مى‌فرمايد:
(أَ جَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ) گفتار ما را تا حدى تاييد مى‌كند كه منظور از عمارت، اصلاح نواحى مشرف بر خرابى است نه زيارت بيت اللَّه الحرام.
(إِنَّما يَعْمُرُ مَساجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْيَوْمِ الآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ لَمْ يَخْشَ إِلاّ اللّهَ فَعَسَى أوْلَئِکَ أَن يَكونواْ مِنَ الْمُهْتَدينَ) (مساجد خدا را تنها كسى آباد مى‌كند كه به خدا و روز بازپسين، ايمان آورده و نماز را برپا دارد و زكات را بپردازد و جز از خدا نترسد؛ اميد مى‌رود آن‌ها از هدايت‌يافتگان باشند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(إِنَّما يَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ ...) از سياق كلام استفاده مى‌شود كه انحصار مستفاد از كلمه انما از قبيل قصر افراد است، گويا شخصى توهم كرده كه هم مؤمنين حق دارند مساجد خدا را تعمير كنند و هم مشركين، لذا در اين آيه حق مزبور را منحصر در مؤمنين كرده است و لازمه اين حصر اين است كه منظور از جمله يعمر انشاء حق و جواز باشد، كه آن را به صورت خبر تعبير كرده، نه اينكه خبر بوده باشد و اين معنا پر واضح است.
اگر جواز تعمير مساجد و داشتن حق آن را مشروط كرده به داشتن ايمان، به خدا و به روز جزا و به همين جهت آن را از كفار كه فاقد چنين ايمانى هستند نفى كرده و خلاصه اگر در اين شرط تنها اكتفاء به ايمان به خدا نكرده و ايمان به روز جزا را هم علاوه كرده براى اين است كه مشركين خدا را قبول داشتند و تفاوتشان با مؤمنين صرفنظر از شرک اين بود كه به روز جزا ايمان نداشتند، لذا حق تعمير مساجد و جواز آن را منحصر كرد به كسانى كه دين آسمانى را پذيرفته باشند.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «یَعْمُروا»، ج۳، ص۲۳۷-۲۳۸.
