تحیت مؤمنان (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تحیت ، برگرفته از
حیات و به معنای
دعا برای
بقا و زندگی غیر
و نیز به معنای
سلام و درود گفتن آمده است.
پاسخگویی بهتر یا همانند آن به تحیت و درود
مؤمنان لازم است.
«واذا حییتم بتحیة فحیوا باحسن منهآ او ردوهآ ان الله کان علی کل شیء حسیبا»؛ هرگاه به شما تحیّت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید؛ یا (لااقل) به همان گونه پاسخ گویید!
خداوند حساب همه چیز را دارد.
تحیت در
لغت از
ماده حیات و به معنى
دعا براى حیات دیگرى کردن است خواه این دعا به صورت سلام علیک (
خداوند تو را به سلامت دارد) و یا حیاک الله (خداوند تو را زنده بدارد) و یا مانند آن ، باشد ولى معمولا از این کلمه هر نوع اظهار محبتى را که افراد بوسیله سخن ، با یکدیگر مى کنند شامل مى شود که روشنترین مصداق آن همان موضوع سلام کردن است .
ولى از پارهاى از
روایات ، همچنین تفاسیر، استفاده میشود که اظهار محبتهاى عملى نیز در مفهوم تحیت داخل است ، در
تفسیر علی بن ابراهیم از
امام باقر و
امام صادق (علیهما السلام ) چنین نقل شده که :
المراد بالتحیة فى الایه السلام و غیره من البر: منظور از تحیت در
آیه ، سلام و هر گونه نیکى کردن است و نیز در روایتى در کتاب
مناقب چنین مى خوانیم کنیزى یک شاخه گل خدمت
امام حسن (علیه السلام ) هدیه کرد، امام در مقابل آن وى را آزاد ساخت ، و هنگامى که از
علت این کار سوال کردند، فرمود: خداوند این ادب را به ما آموخته آنجا که مى فرماید :
و اذا حییتم بتحیة فحیوا با حسن منها و سپس اضافه فرمود: تحیت بهتر، همان آزاد کردن او است ! و به این ترتیب آیه یک
حکم کلى درباره پاسخ گوئى به هر نوع اظهار محبتى اعم از لفظى و عملى مى باشد. و در پایان آیه براى اینکه مردم بدانند چگونگى تحیتها و پاسخها و برترى یا مساوات آنها، در هر حد و مرحله اى ، بر خداوند پوشیده و پنهان نیست مى فرماید:
خداوند حساب همه چیز را دارد. (ان الله کان على کل شیى ء حسیبا)
تا آنجا که مى دانیم تمام اقوام
جهان هنگامى که به هم میرسند براى اظهار
محبت به یکدیگر نوعى تحیت دارند که گاهى جنبه لفظى دارد و گاهى به صورت عملى است که رمز تحیت مى باشد، در اسلام نیز سلام یکى از روشنترین تحیتها است ، و آیه فوق همانطور که اشاره شد گرچه معنى وسیعى دارد اما یک مصداق روشن آن سلام کردن است ، بنابراین طبق این آیه همه
مسلمانان موظفند که سلام را به طور عالیتر و یا لااقل مساوى جواب گویند.
از آیات
قرآن نیز استفاده مى شود که سلام یکنوع تحیت است .
در
سوره نور آیه ۶۱ مى خوانیم :
فاذا دخلتم بیوتا فسلموا على انفسکم تحیة من عند الله مبارکة طیبة :
هنگامى که وارد خانه اى شدید بر یکدیگر تحیت الهى بفرستید تحیتى پر
برکت و پاکیزه .
در این آیه
سلام به عنوان
تحیت الهی که هم مبارک است و هم پاکیزه معرفى شده است و ضمنا مى توان از آن استفاده کرد که معنى سلام علیکم در
اصل سلام الله علیکم است ، یعنى درود پروردگار بر تو باد، یا
خداوند تو را به سلامت دارد، و در امن و امان باشى به همین جهت سلام کردن یکنوع اعلام دوستى و
صلح و
ترک مخاصمه و
جنگ محسوب مى شود.
از پاره اى از
آیات قرآن نیز استفاده مى شود که تحیت اهل
بهشت نیز سلام است .
اولئک یجزون الغرفة بما صبروا و یلقون فیها تحیة و سلاما.
اهل بهشت در برابر استقامتشان از غرفه هاى بهشتى بهرهمند مى شوند و تحیت و سلام به آنها نثار میشود (فرقان - ۷۵) و در آیه ۲۳
سوره ابراهیم و آیه ۱۰
سوره یونس درباره بهشتیان نیز مى خوانیم تحیتهم فیها سلام : تحیت آنها در بهشت سلام است .
و نیز از آیات قرآن استفاده مى شود که تحیت به معنى سلام (یا چیزى معادل آن ) در اقوام پیشین بوده است چنانکه در
سوره ذاریات آیه ۲۵ در داستان ابراهیم مى گوید هنگامى که
فرشتگان مامور مجازات
قوم لوط به صورت ناشناس بر او وارد شدند به او سلام کردند و او هم پاسخ آنها را به سلام داد:
اذ دخلوا علیه فقالوا سلاما قال سلام قوم منکرون .
از اشعار
عرب جاهلی نیز استفاده مى شود که تحیت به وسیله سلام در آن ایام بوده است .
هرگاه بیطرفانه این تحیت اسلامى را که محتوى توجه به خدا و دعا براى سلامت طرف و اعلام صلح و امنیت است با تحیتهاى دیگرى که در میان اقوام مختلف معمول است مقایسه کنیم ارزش آن براى ما روشنتر مى گردد.
در
روایات اسلامی تاکید زیادى روى سلام شده تا آنجا که از
پیغمبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) نقل شده :
من بدء بالکلام قبل السلام فلا تجیبوه : کسى که پیش از سلام آغاز به سخن کند پاسخ او را نگوئید.
و نیز از
امام صادق (علیه السلام ) نقل شده که خداوند مى فرماید: البخیل من یبخل بالسلام : بخیل کسى است که حتى از سلام کردن
بخل ورزد.
و در
حدیث دیگرى از
امام باقر (علیه السلام ) میخوانیم :
ان الله عز و جل یحب افشاء السلام :
خداوند افشاء سلام را
دوست دارد منظور از افشاى سلام ، سلام کردن به افراد مختلف است .
در احادیث ، آداب فراوانى درباره سلام وارد شده از جمله اینکه : سلام تنها مخصوص کسانى نیست که
انسان با آنها آشنائى خاصى دارد، چنانکه در حدیثى داریم که از پیامبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) سوال شد اى العمل خیر!: کدام عمل بهتر است ! فرمود:
تطعم الطعام و تقرء السلام على من عرفت و من لم تعرف :
اطعام طعام کن و سلام به کسانى که مى شناسى و نمى شناسى بنما و نیز در احادیث وارد شده که سواره بر پیاده ، و آنها که
مرکب گرانقیمت ترى دارند به کسانى که مرکب ارزانتر دارند، سلام کنند، و گویا این دستور یک نوع مبارزه با
تکبر ناشى از ثروت و موقعیتهاى خاص مادى است ، و این درست نقطه مقابل چیزى است که امروز دیده مى شود که تحیت و سلام را وظیفه افراد پائین تر مى دانند و شکلى از
استعمار و
استعباد و بت پرستى به آن مى دهند، و لذا در حالات
پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) مى خوانیم که او به همه حتى به کودکان سلام مى کرد.
البته این سخن منافات با دستورى که در بعضى از روایات وارد شده که افراد کوچکتر از نظر سن بر بزرگتر سلام کنند ندارد، زیرا این یکنوع ادب و
تواضع انسانى است و ارتباطى با مسئله
اختلاف طبقاتى و تفاوت در ثروت و موقعیتهاى مادى ندارد.
در پاره اى از روایات دستور داده شده است که به افراد رباخوار،
فاسق ، منحرف و مانند آنها سلام نکنید و این خود یکنوع مبارزه با
فساد است ، مگر اینکه سلام کردن به آنها وسیله اى باشد براى آشنائى و دعوت به ترک منکر.
ضمنا باید توجه داشت که منظور از تحیت به احسن آن است که
سلام را با عبارات دیگرى مانند و رحمة الله و مانند و رحمة الله و برکاته
تعقیب کنند.
در
تفسیر در المنثور مى خوانیم شخصى به پیغمبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) عرض کرد السلام علیک پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود: السلام علیک و رحمة الله ، دیگرى عرض کرد السلام علیک و رحمة الله پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود و علیک السلام و رحمة الله و برکاته نفر دیگرى گفت : السلام علیک و رحمة الله و برکاته پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود: و علیک و هنگامى که سوال کرد که چرا جواب مرا کوتاه بیان کردید فرمود:
قرآن مى گوید: تحیت را به طرز نیکوترى پاسخ گوئید اما تو چیزى باقى نگذاشتى ! در حقیقت پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) در مورد نفر اول و دوم تحیت به نحو احسن گفت اما در مورد شخص سوم به مساوى زیرا جمله علیک مفهومش این است که تمام آنچه گفتى بر تو نیز باشد.
تحیتها و درودهای
اهل ایمان به یکدیگر، مورد محاسبه خداوند (و درپی دارنده
اجر و
پاداش الهی ) می‌باشد.
«واذا حییتم بتحیة فحیوا باحسن منهآ او ردوهآ ان الله کان علی کل شیء حسیبا»؛ هرگاه به شما تحیّت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید؛ یا (لااقل) به همان گونه پاسخ گویید! خداوند حساب همه چیز را دارد.
ایمان آورندگان از
اهل کتاب بر جاهلان، به هنگام روبه رو شدن با سخنان بیهوده و بی ادبانه آنان تحیت می‌فرستند.
«الذین ءاتینـهم الکتـب من قبله هم به یؤمنون»؛ کسانی که قبلاً
کتاب آسمانی به آنان داده‌ایم به آن (
قرآن ) ایمان می‌آورند!
دو ضمیر ((قبله)) و ((به)) به
قرآن برمى گردد و بعضى از مفسرین آن را به
رسول خدا برگردانده اند. ولى قول اول با سیاق موافق تر است . در این
آیه و ما بعد آن بعضى از مردم با ایمان از
یهود و
نصاری مدح شده اند، بعد از آنکه در آیه هاى قبل ، مشرکین اهل
مکه مذمت شدند.
مدح و ستایش طایفهى اى از اهل کتاب که به قرآن ایمان آوردند و... و مژده به ایشان که دوبار پاداش داده مى شوند.
و سیاق ذیل آیه شهادت مى دهد بر اینکه این طایفه از
اهل کتاب که مدح شده اند، طایفه مخصوصى از اهل کتاب بوده اند که ایمان به قرآن آورده اند، نه تمامى مؤ منین اهل کتاب. پس نباید به گفته مفسرینى که این احتمال را داده اند، اعتناء کرد.
«واذا سمعوا اللغو اعرضوا عنه وقالوا لنا اعمــلنا ولکم اعمــلکم سلـم علیکم لانبتغی الجـهلین»؛ و هرگاه سخن
لغو و بیهوده بشنوند، از آن روی می‌گردانند و می‌گویند: «اعمال ما از آن ماست و اعمال شما از آن خودتان؛
سلام بر شما (سلام وداع)؛ ما خواهان جاهلان نیستیم!»
تحیت مؤمنان بر یکدیگر، با لفظ سلام در
بهشت است.
«ان الذین ءامنوا وعملوا الصـلحـت یهدیهم ربهم بایمـنهم تجری من تحتهم الانهـر فی جنت النعیم»؛ (ولی) کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، پروردگارشان آنها را در پرتو ایمانشان
هدایت می‌کند؛ از زیر (قصرهای) آنها در باغهای بهشت، نهرها جاری است.
«دعوهم فیها سبحـنک اللهم وتحیتهم فیها سلـم وءاخر دعوهم ان الحمد لله رب العــلمین»؛ گفتار (و دعای) آنها در بهشت این است که: «خداوندا، منزهی تو!» و تحیّت آنها در آنجا: سلام؛ و آخرین سخنشان این است که: «
حمد ، مخصوص پروردگار عالمیان است!»
«وادخل الذین ءامنوا وعملوا الصـلحـت جنت تجری من تحتها الانهـر خــلدین فیها باذن ربهم تحیتهم فیها سلـم»؛ و کسانی را که ایمان آوردند و
اعمال صالح انجام دادند، به باغهای بهشت وارد می‌کنند؛ باغهایی که نهرها از زیر درختانش جاری است؛ به
اذن پروردگارشان، جاودانه در آن می‌مانند؛ و تحیّت آنها در آن، «سلام» است.
الا من تاب وءامن وعمل صــلحا فاولـئک یدخلون الجنة ولایظـلمون شیـا
لایسمعون فیها لغوا الا سلـما ولهم رزقهم فیها بکرة وعشیا.
ملک الموت بر مؤمنان، به هنگام ملاقات با آنان تحیت می‌فرستد.
تحیتهم یوم یلقونه سلـم واعد لهم اجرا کریما. (در احتمالی، مرجع ضمیر متصل در فعل «یلقونه» ملک الموت است
)
تحیت مؤمنان در
قیامت ، سلامتی خواهی آنان از
آفات برای یکدیگر است.
تحیتهم یوم یلقونه سلـم واعد لهم اجرا کریما. (منظور از «سلام»، سلامتی خواستن
مؤمنان برای یکدیگر، از هر آفتی در قیامت است
)
مؤمنان، موظف به فرستادن درود و تحیت بر
پیامبر گرامی
اسلام صلی الله علیه وآله هستند.
ان الله وملـئکته یصلون علی النبی یـایها الذین ءامنوا صلوا علیه وسلموا تسلیما.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تحیت مؤمنان»
