عیادت بیمار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عیادت بیمار از حقوقی است که
مسلمانان بر یکدیگر دارند که لازم است نسبت به ادای آن خود را موظف بدانند. از برخی
روایات استفاده می‌شود که
دعا بر بالین
بیمار به اجابت نزدیک‌تر است زیرا لطف و عنایت خاص خداوند به همراه دلهای شکسته است و
مؤمن بیمار از این فضیلت برخوردار می‌باشد.
یکی از نکته‌های اخلاقی و نشانه‌های
اخلاق حسنه و حسن سلوک با مردم، عیادت بیمار است که در
شرع مقدس اسلام در این‌باره اصرار فراوان شده است. عیادت بیمار از حقوقی است که
مسلمانان بر یکدیگر دارند که لازم است نسبت به ادای آن خود را موظف بدانند.
حضرت علی (علیه‌السّلام) از قول
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) نقل می‌کند که آن حضرت فرمود:
«للمسلم علی اخیه ثلاثون حقّاً لا برائة له منها الّا بالاداء اَوِ العفو یغفر زلّتَهُ و یرحم عبرته... و یعود مرضته....؛
هر مسلمانی نسبت به مسلمان دیگر سی حق دارد که باید آنها را انجام دهد و از این حقوق رهایی نخواهد یافت جز اینکه آنها را ادا کند و یا آنکه برادر مسلمانش از او درگذرد... و از جمله آنها این است که هنگام
بیماری از او دیدن کند....»
در
حدیث دیگری می‌خوانیم که
معلّی بن خنیس می‌گوید: به
امام صادق (علیه‌السّلام) عرض کردم: حق مسلمان بر مسلمان چیست؟ فرمود:
برای او هفت حق است که همه آنها بر عهده برادرش
واجب است و اگر چیزی از آن حقوق را ضایع کند و وظیفه‌اش را انجام ندهد از
ولایت و
اطاعت خدا بیرون رفته و از
بندگی خدا بهره‌ای نبرده است. عرض کردم: قربانت گردم، آن حقوق کدام است؟ فرمود: ای معلّی! من بر تو نگرانم؛ می‌ترسم این حقوق را ضایع کنی و مراعات ننمایی، بدانی و عمل نکنی. عرض کردم: نیرویی جز از
خدا نیست (
امید آن دارم که با کمک خداوند بتوانم به وظیفه‌ام عمل کنم. امام صادق (علیه‌السّلام) در این روایت هفت حق را برای او برشمرد و) فرمود: آسانترین آن حقوق این است که آنچه برای خود دوست داری برای او هم دوست داشته باشی و آنچه برای خود نمی‌پسندی برای او نیز نپسندی... و حق هفتم آن است که قَسمش را ادا کنی (یعنی حقّی (کفّاره) که به وسیله قسم بر عهده او قرار گرفته است ادا نمایی) و دعوتش را بپذیری و در هنگام بیماری از او عیادت کنی.
همچنین در حدیث دیگری آمده است که امام صادق (علیه‌السّلام) از پدران بزرگوار خود نقل کرده است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود:
«للمؤمن علی المؤمن سبعة حقوق واجبة من الله عزَّوجلّ... و ان یعوده فی مرضه؛
مؤمن نسبت به مؤمن هفت حق دارد که باید ادا کند... و یکی از آنها دیدار او در حال بیماری است.»
از پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده است که فرمود:
«من حقّ المسلم علی المسلم اذا لقیه ان یسلم علیه و اذا مرض ان یعوده و اذا مات ان یشیّع جنازته؛
حق مسلمان بر مسلمان آن است که وقتی او را ببیند سلام کند و چون بیمار شود از او عیادت نماید و هنگامی که بمیرد جنازه‌اش را
تشییع کند.»
درباره ثواب عیادت بیمار نیز روایاتی رسیده است که به عنوان نمونه به چند مورد اشاره می‌کنیم.
امام هشتم (علیه‌السّلام) فرمود:
«ایّما مؤمن عاد اخاه فی مرضه فان کان حین یصبح شیَّعه سبعون الف ملک فاذا قعد عنده غَمَرَتْه الرّحمة و استغفروا له حتّی یمسی و ان کان مساء کان له مثل ذلک حتّی یصبح؛
هر مؤمنی که مؤمنی را در بیماری‌اش عیادت کند، اگر صبح باشد هفتاد هزار
ملک او را تشییع (بدرقه و همراهی) کنند و چون نزد او بنشیند
رحمت (خدا) او را فرا گیرد و تا شب برای او
استغفار کنند، و اگر شب باشد همین اجر تا صبح برای او خواهد بود.»
در
حدیث دیگری می‌خوانیم که رسول گرامی (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود:
«ایّما مؤمن عاد مریضاً خاض فی الرّحمة فاذا قعد عنده استنقع فیها فاذا عاده غدوة صلّی علیه سبعون الف ملک الی ان یمسی و ان عاده عشیّة صلّی علیه سبعون الف ملک حتّی یصبح؛
هر مؤمنی که به دیدار بیماری برود در رحمت خدا وارد می‌شود و زمانی که نزد آن
بیمار بنشیند در رحمت خدا فرو می‌رود. اگر صبحگاهان به عیادت او برود هفتاد هزار فرشته تا شام او را دعا می‌کنند و اگر شامگاهان از وی عیادت کند تا صبح هفتاد هزار فرشته به او دعا می‌کنند.»
در روایت دیگری از رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمده است که فرمود:
«اذا عاد الرّجل اخاه المسلم مشی فی خرافة الجنّة حتّی یجلس فاذا جلس غمرته الرّحمة فان کان غدوة صلّی علیه سبعون الف ملک حتّی یصبح؛
شخصی که به عیادت برادر مسلمان خود می‌رود در میان میوه‌های چیده شده بهشتی راه می‌رود و هنگامی که نزد بیمار بنشیند رحمت خدا او را فرا می‌گیرد. اگر صبح به دیدن او برود تا روز دیگر هفتاد هزار فرشته بر او دعا می‌کنند.»
مرحوم
سیّد رضی نیز در این‌باره روایتی از رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل می‌کند که فرمود:
«من عاد مریضاً لم یزل یخوض الرّحمة حتّی یجلس فاذا جلس اغتمس فیها؛
کسی که به عیادت بیمار می‌رود همیشه در میان رحمت الهی راه می‌رود تا بنشیند، آنگاه که نزد بیمار نشست غرق در رحمت خدا می‌گردد.»
از صحابه، خواجه‌ای بیمار شد و اندر آن بیماری او چون تار شد••••••مصطفی آمد عیادت سوی او چون همه لطف و کرم بُد خوی او••••••در عیادت رفتن تو فایده است فایده آن باز بر تو عایده است
از برخی روایات استفاده می‌شود که دعا بر بالین بیمار به اجابت نزدیک‌تر است زیرا لطف و عنایت خاص خداوند به همراه دلهای شکسته است و مؤمن بیمار از این فضیلت برخوردار می‌باشد:
پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود:
روز قیامت خدای عزّوجلّ بنده‌ای از بندگان خود را
ملامت می‌کند و می‌فرماید: ای بنده من! چه چیز تو را بازداشت از عیادت من آن هنگام که بیمار شدم (چرا به عیادت من نیامدی)؟ عرض می‌کند: خدایا! تو خالق جهانی، درد و ناراحتی و مرض درباره تو معنا ندارد، تو منزّهی از اینکه مریض شوی. می‌فرماید: برادر مؤمن تو بیمار شد و به عیادتش نرفتی. به عزّت و جلالم سوگند، اگر به دیدنش می‌رفتی مرا نزد او می‌یافتی و هر حاجتی داشتی بر می‌آوردم و این به خاطر احترامی است که بنده مؤمن نزد من دارد و من خدای
رحمان و رحیمم.
مولوی این حدیث را به نظم در آورده است با این تفاوت که می‌گوید خدای متعال به
حضرت موسی وحی کرد. آنگاه قسمت اول حدیث را تحت این عنوان «چرا به عیادت من نیامدی» به نظم درآورده و می‌گوید:
آمد از حق سوی موسی این عتیب••••••کان طلوع ماه تو دیده زجیب
مشرقت کردم ز نور ایزدی••••••من حقم رنجورگشتم نامدی
گفت سبحانا تو پاکی از زیان••••••این چه رمز است این بکن یارب بیان۱۴۷۳۶۱
باز فرمودش که در رنجوریم••••••چون نپرسیدی تو از روی کرم
گفت یارب نیست نقصانی تو را••••••عقل گم شد این گره را برگشا
گفت آری بنده خاص گزین••••••گشت رنجور او منم نیکو ببین
هست معذوریش معذوری من••••••هست رنجوریش رنجوری من
هرکه خواهد همنشینی با خدا••••••او نشیند در حضور اولیا
و به خاطر اهمیت این وظیفه سنگین و حق واجب است که
حضرت سجّاد (علیه‌السّلام) آنگاه که همسایگان و دوستان خود را یاد می‌کند از خدای متعال به استغاثه می‌خواهد که به آنان توفیق دهد تا از بیماران خود عیادت کنند، آنجا که می‌گوید:
«اللهمَّ صلّ علی محمّد و اله و تولّنی فی جیرانی و موالیَّ العارفین بحقّنا و المنابذین لاعدائنا بافضل ولایتک و وفّقهم لاقامة سنّتک و الاخذ بمحاسن ادبک فی ارفاق ضعیفهم و سدّ خلّتهم و عیادة مریضهم....؛
خداوندا! به روان مقدس محمد و آل محمد رحمت فرست و مرا در ادای حقوق همسایگان و دوستانم که شناسای حق مایند و با دشمنان ما در ستیز هستند به برترین وجه یاری ده و توفیقشان عطا کن تا سنّت‌های مقدس تو را بر پای دارند و به آداب پسندیده تربیت شوند و به آنان توفیق ده تا دست حمایت به سوی مستمندان پیش آورند و قوّت خویش را در راه کمک ضعفا به کار برند، به دوستی تیره‌بختان برخیزند و از بیمارانشان عیادت کنند.»
دیدار بیمار آدابی دارد که هنگام عیادت باید آنها را رعایت کرد و از جمله آن آداب، هدیه است که در این مورد به بیان یک روایت اکتفا می‌شود:
بعضی از دوستان امام صادق (علیه‌السّلام) به دیدن بیماری می‌رفتند. در بین راه به امام صادق (علیه‌السّلام) برخوردند، فرمود: کجا می‌روید؟
ـ عیادت مریض.
ـ آیا برای مریض هدیه‌ای از قبیل سیب، به، اترج یا مقدار کمی عطر یا قطعه‌ای از عود با خود می‌برید؟
ـ نه.
ـ مگر نمی‌دانید هدیه بردن مایه آرامش خاطر بیمار می‌شود؟
همچنین رسول گرامی (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) درباره بردن هدیه برای بیمار فرمود:
«من اطعم مریضاً شهوته اطعمه الله من ثمار الجنّة.؛
هر کس بیماری را به آنچه که دوست دارد اطعام کند خداوند متعال از میوه‌های بهشت به او خواهد.»
کسانی که به دیدار بیمار می‌روند وقتی نزد او می‌نشینند باید این نکات را رعایت کنند:
رسول گرامی اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود:
«عودوا المرضی و اتّبعوا الجنائز یذکّرکم الاخرة و تدعوا للمریض، فتقول اللّهمّ اشفه بشفائک و داوه بدوائک و عافه من بلائک؛
بیماران را عیادت کنید و در تشییع جنازه‌ها شرکت نمایید که این کار آخرت را به یاد شما می‌آورد و برای بیمار دعا کنید و بگویید: خدایا! او را به شفای خود شفا مرحمت کن و به دوای خویش مداوا فرما و از بلای خود او را در امان بدار.»
و در حدیث دیگری فرمود:
«اذا دخل احدکم علی اخیه عائداً له فلیدع له و لیطلب منه الدّعاء فانّ دعائَهُ مثل دعاء الملائکة؛
زمانی که یکی از شما به عیادت برادر دینی خود می‌رود باید برای او (بیمار)
دعا کند و از او نیز بخواهد برای وی(عیادت‌کننده) دعا کند که دعای بیمار مثل
فرشته است.»
یکی دیگر از آداب عیادت بیمار این است که انسان او را دلداری دهد و روحیه اش را تقویت کند و با گفتن مطالبی (از این قبیل که بزودی کسالت و بیماریت برطرف خواهد شد، خدا به تو صحت و عافیت می‌دهد تا به زندگی خود ادامه دهی و...) به او آرامش خاطر ببخشد، چون بعضی از افراد هنگام بیماری روحیه خود را از دست می‌دهند تا آن حد که از زندگی مایوس می‌شوند، به این جهت باید آنها را امیدوار کرد.
پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود:
«اذا دخلتم علی المریض فنفّسوا له فی الاجل فانَّ ذلک لا یردُّ شیئاً و هو یطیّب النّفس؛
هنگامی که از بیمار دیدن می‌کنید او را به زندگی امیدوار سازید، این کار گرچه مقدّرات را تغییر نمی‌دهد و مانع از
مرگ نمی‌شود اما وسیله آرامش خاطر بیمار است.»
به همین جهت، وقتی آن بزرگوار به عیادت
سلمان فارسی آمد و خواست از بالین او برخیزد فرمود:
«یا سلمان کشف الله ضرََّک و غفر ذنبک و حفظک فی دینک و بدنک الی منتهی اجلک؛
ای سلمان! خداوند
رنج تو را برطرف سازد و گناهت را ببخشد و
دین و بدن تو را تا آخر عمرت محفوظ نگه دارد.»
از نکته‌های دیگری که باید هنگام عیادت بیمار رعایت شود کوتاه کردن زمان عیادت بیمار است مگر اینکه خود او بخواهد.
امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) فرمود:
«انّ من اعظم العوّاد اجراً عندالله لمن اذا عاد اخاه خفَّف الجلوس الّا ان یکون المریض یحبُّ ذلک و یریده؛
از دیدار‌کنندگان بیمار آن کس بیشتر اجر می‌برد که کمتر نزد او بنشیند جز در صورتی که خود بیمار به ماندن مایل باشد.»
بخصوص گاهی از اوقات که انسان به عیادت بیمار می‌رود ممکن است روی جهل و نادانی و جهات دیگر چندان بیمار را خسته کند که عیادت او از خود مرض رنج آورتر باشد.
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
«... فانَّ عیادة النَّوکی اشدُّ علی المریض من وجعه؛
... دیدار نادان و احمق برای بیمار از خود مرض سخت‌تر و دشوارتر است.»
به همین جهت در حدیث دیگری فرمود:
«اعظمکم اجراً فی العیادة اخفُّکم جلوساً؛
از عیادت‌کنندگان آنکه کمتر نزد بیمار بنشیند، اجر و پاداشش بیشتر است.»
نکته دیگری که در آداب عیادت بیمار باید رعایت شود کیفیت برخورد با اوست که باید همراه با اظهار محبّت و ملاطفت باشد. در این‌باره نیز روایاتی رسیده است.
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود:
«تمام عیادة المریض ان یضع یده علیه و یساله کیف هو؛
عیادت کامل آن است که عیادت‌کننده دست روی بدن بیمار گذاشته و حال او را بپرسد.»
و نیز فرمود:
«تمام عیادة المریض ان یضع احدکم یده علیه و یساله کیف انت؟ کیف اصبحت و کیف امسیت؟ و تمام تحیَّتکم المصافحة؛
عیادت کامل آن است که دستت را بر بدن بیمار نهی و از او احوالپرسی کنی، و کامل‌ترین درود و تحیّت مصافحه کردن) دست یکدیگر را فشردن است.»
امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) فرمود:
«من تمام العیادة ان یضع العائدُ احدی یدیه علی یدی المریض او علی جبهته؛
عیادت کامل آن است که عیادت‌کننده یک دست خود را روی دست‌های بیمار یا بر پیشانی او بگذارد.»
و نیز فرمود:
«تمام العیادة للمریض ان تضع یدک علی ذراعیه و تعجّل القیام من عنده؛
بهترین عیادت این است که دست روی دست‌های بیمار بگذاری و زود برخیزی و بروی.»
از آنجا که هدف از عیادت بیمار اظهار محبّت و ادای حقوق اخوّت و کسب اجر و
ثواب است کسی که به دیدن بیمار می‌رود نباید از او انتظار پذیرایی داشته باشد، زیرا بیمار خود گرفتار بیماری است و خانواده‌اش نیز گرفتار پرستاری از او هستند؛ بنابراین عیادت‌کنندگان خود باید به کمک آنها بشتابند نه آنکه زحمت افزا باشند و باری بر دوش آنها بگذارند. از این رو:
«نهی رسول الله (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ان یاکل العائد عند العلیل فیحبط الله اجر عیادته؛
پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از خوردن چیزی نزد بیمار نهی کرده است زیرا این سبب می‌شود که پاداش خود را از بین ببرد.»
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «عیادت بیمار»، تاریخ بازیابی ۹۶/۱۰/۱۲.
