• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

وفود

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلمه وفود جمع وفد، به معنای هیات‌های نمایندگی می‌باشد.


کلمه وفود جمع وفد،
[۱] ابن منظور، ابوالفضل، لسان العرب، ج۳، ص۴۶۵.    
به معنای هیات‌های نمایندگی می‌باشد. در اصطلاح، وفود؛ به قبایل و گروه‌هایی اطلاق می‌شود که خدمت پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسیده‌اند و اسلام آورده‌اند. عمده این گروه‌ها در سال نهم هجری ـ «عام الوفود»
[۲] ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۵۵۹.
[۳] ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۵، ص۴۰.
ـ (سال ورود هیات‌ها) خدمت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسیدند.


عمده منابع زمان ورود این هیات‌ها را به مدینه پس از مراجعت رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از تبوک دانسته‌اند.
ابن هشام می‌نویسد: «پس از فتح مکه و مراجعت پیامبر از تبوک و اسلام مردم طائف (قبیله ثقیف)، نمایندگان و برگزیدگان عرب از مناطق مختلف بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وارد شدند.»
[۴] ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۵۵۹.
طبرسی نیز می‌نویسد: «وقتی قبیله ثقیف اسلام آوردند، وفود عرب به محضر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمدند و گروه گروه در دین خدا داخل شدند»
[۵] طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۰، سوم، ج۱، ص۲۵۰.    

به نظر می‌رسد این گروه‌ها پس از شکست قریش از پیامبر در فتح مکه، و اسلام این قبیله متوجه شدند که توان مقابله با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و مسلمانان را ندارند، لذا به حضور پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسیدند و اظهار اسلام کردند. در منابع آمده است: «اعراب تا این زمان نگران کار قریش بودند و منتظر بودند ببینند کار آنان با پیامبر به کجا می‌انجامد. پس از فتح مکه و تسلیم شدن قریش (قبیله‌ای که در میان عرب مقام رهبری و سیادت را داشتند)، دریافتند که نیروی جنگ با رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را ندارند. از این رو دین اسلام را پذیرفتند و فوج فوج به اسلام گرویدند.»
[۶] ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۱، ص۵۶۰-۵۵۹.
[۷] مقریزی، تقی الدین، امتاع الاسماع، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۰، ج۲، ص۸۹.    
بنا به نقلی سوره فتح در همین خصوص نازل شده است.
[۸] ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۵۶۰.
[۹] واحدی نیشابوری، ابی حسن، اسباب النزول، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۱، اول، ص۴۹۷.    
بنا به نقل عمده مفسران نزول سوره فتح بعد از صلح حدیبیه بوده است. برخی از قبایل هم وقتی می‌دیدند سایر قبایل گروه‌هایی را به محضر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرستند و اسلام می‌آوردند، تشویق می‌شدند که اسلام بیاورند. «برخی از افراد قبیله غسان می‌گفتند: «آیا ما باید بدترین عرب باشیم ما به همین جهت به حضور پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسیدیم و مسلمان شدیم و او را تصدیق کردیم»
[۱۰] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۳۲۷.
محلی که این گروه‌ها عمدتا در آن محل با پیامبر دیدار می‌کردند، مسجدالنبی و در کنار «ستون وفود» بوده است.
[۱۱] شیخی، حمید رضا، فرهنگ اعلام جغرافیایی، تهران، مشعر، ۱۳۸۳، اول، ص۴۳.

ابن سعد تعداد این هیات‌ها را بیش از ۷۰ گروه دانسته به تک تک این گروه‌ها و حضور آنها در مدینه و گفتگوهای آن‌ها با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اشاره کرده است.
[۱۲] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۳۴۷.
همچنین صالحی شامی‌ به بیش از ۹۰ گروه از این گروه‌ها اشاره کرده است.
[۱۳] صالحی شامی، محمدبن یوسف، سبل الهدی والرشاد، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴، اول، ج۱، ص۱۸ تا ۲۲.    

قبل از این که به تعدادی از این گروه‌ها اشاره کنیم بد نیست این نکته را هم متذکر شویم که رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) معمولا به همه افرادی که از گروه‌های مختلف نزد ایشان می‌آمدند، هدایایی می‌دادند به عنوان نمونه وقتی آن حضرت به نمایندگان «تجیب» هدایایی عطا کرد، از آن‌ها سوال کرد آیا کسی از شما باقی مانده که جایزه (هدیه) نگرفته باشد؟. .. گفتند: بله نوجوانی است که در کنار بارهای خود گذاشته‌ایم... پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به اصحابش فرمود: هدیه او را هم به‌اندازه دیگران پرداخت کنید.
[۱۴] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۳۱۲.
این وفدها جدای از گرفتن هدایا و... امانی از رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌گرفتند. این امان به این معنا بود که قبیله مذکور مسلمان شده و از حقوق مسلمانی برخوردار است. جامعه مسلمانان نباید به آنان حمله کند. بلکه باید در برابر تجاوز دیگران از آنها دفاع کند.»
[۱۵] جعفریان، رسول، سیره رسول خدا، قم، دلیل ما، ۱۳۸۵، چهارم، ص۶۵۶.
با توجه به این که این وفود نسبتا زیاد هستند، بنابراین در این جا تنها به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.


اولین گروهی که به صورت رسمی‌افرادی را به مدینه اعزام کردند، قبیله «ثقیف» بودند. این قبیله مهم ساکن شهر طائف بودند.
[۱۶] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، علمی‌و فرهنگی، ۱۳۷۱، ششم، ج۱، ص۳۹۴.
آنها ابتدا در برابر حمله رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به شهرشان مقاومت کردند؛ اما پس از چند ماه چاره‌ای جز تسلیم نداشتند. در منابع آمده است: قبل از آمدن هیاتی از این قبیله به مدینه ابتدا یک نفر از این قبیله به نام «عروة بن مسعود» نزد رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمد و مسلمان شد. او پیش قوم خویش رفت و آنها را به اسلام دعوت کرد؛ اما آنها همان گونه که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خبر داده بود او را به شهادت رساندند.
[۱۷] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۹۹.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مورد عروه فرمود: او مثل «صاحب یس» است که قوم خویش را به خدا دعوت می‌کرد؛ ولی او را کشتند.
[۱۸] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۳۰۰.

مدتی بعد هیات نمایندگی این قبیله خدمت رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسیدند و مسلمان شدند. آنها قبل از این که مسلمان شوند از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در خواست‌ه‌ایی داشتند. من جمله از آن حضرت می‌خواستند که به آنها اجازه دهد بت ایشان ویران نشود، نماز هم نخوانند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) موافقت نکرد. سپس از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خواستند که با دست خویش بت یا بت‌های قبیله را نشکنند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با این خواسته آنها موافقت کرد و فرمود: «من خود فردی را می‌فرستم تا آن بت‌ها را بشکند».
[۱۹] طبری، محمدبن جریر، تاریخ الطبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، ۱۳۷۵، ج۴، ص۱۲۳۰.



در باب علت ورود این هیات به مدینه آمده است: پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فردی را برای جمع آوری زکات نزد بنی‌کعب فرستاده بود. بنی‌تمیم مانع شدند که آنها زکات دام‌های خویش را پرداخت کنند. فرستاده پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مجبور شد برگردد. سپس پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عیینة بن بدر فزاری را همراه با ۵۰۰ سوار به سوی بنی‌تمیم روانه کرد. عیینة افرادی از این قبیله را اسیر گرفت و به مدینه آورد.
[۲۰] ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۵۶۱.
[۲۱] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۸۰-۲۸۱.
[۲۲] ابو الفرج بن جوزی، المنتظم، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲، اول، ج۳، ص۳۵۲.    

عده‌ای از بزرگان بنی‌تمیم من جمله عطارد بن حاجب، زبرقان بن بدر و قیس بن عاصم برای طلب رهایی اسیران خویش به مدینه آمدند.
[۲۳] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵، اول، ج۶، ص۳۶۰.    
تعداد آنها ۸۰ نفر یا ۹۰ نفر ذکر شده است. بنی‌تمیم ابتدا به منظور اثبات برتری قبیله خویش به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) گفتند: «یا محمد جئناک نفاخرک»
[۲۴] ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۲۵۶.
‌ای محمد (ما با شاعر و خطیب‌ مان نزد تو آمده‌ایم) تا با تو مفاخره کنیم. پیامبر‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ابتدا در جواب آن‌ها فرمودند: من نه برای شعر گفتن مبعوث شده‌ام و نه به فخر فروشی مامور شده‌ام؛ ولی حالا که آمده‌اید، بیایید.
[۲۵] طبری، محمدبن جریر، تاریخ الطبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، ۱۳۷۵، ج۴، ص۱۲۴۹.
آنها از خطیب و سپس شاعر خویش خواستند که سخنرانی کنند و شعر بگویند. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در جواب خطیب آنها از یکی از صحابه خواست که سخنرانی کند. حسان بن ثابت هم جواب شاعر آنها را به شعر داد... سرانجام بنی‌تمیم اعتراف کردند که شاعر و خطیب رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از شاعر و خطیب خودشان برتر هستند. آنها سپس اسلام آوردند.
[۲۶] ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۵۶۲.

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به آنها هدایایی بخشید
[۲۷] ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۵۶۲ و ابن سعد، پیشین، ج۱، ص۲۸۱.
و اسرای آنها را آزاد کرد.
[۲۸] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۸۱.
ابن هشام این وفد را اولین هیاتی می‌داند که به مدینه آمدند.
[۲۹] ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۵۶۰.



از این قبیله ابتدا دو نفر خدمت پیامبر آمدند. عامر بن طفیل
[۳۰] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۹۸.
و به نقلی [[بجیرة بن فراس]
[۳۱] ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۳، ص۱۳۹.
به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عرض کرد: اگر من مسلمان شوم چه امتیازی برای من خواهد بود. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود آن چه برای همه مسلمانان است برای تو هم خواهد بود و هر وظیفه‌ای که ایشان دارند تو هم خواهی داشت. سپس او از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سوال کرد آیا پس از شما فرماندهی (امر حکومت) را برای من قرار می‌دهی؟ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با این خواسته او موافقت نکرد.
[۳۲] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۹۷.

و به نقلی فرمود: «الامر لله یضعه حیث یشاء»
[۳۳] طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۰، سوم، ج۱، ص۵۲.    
[۳۴] ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۳، ص۱۳۹.
این امر به دست خداست و برای هر کسی که خواسته باشد آن را قرار می‌دهد. او سپس فرماندهی بر بادیه‌نشینان را خواستار شد. باز هم پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) موافقت نکرد.
عامر سپس پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را تهدید کرد، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از خدا خواست که شر او را کفایت کند.
[۳۵] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۹۸.
پس از او افراد دیگری از قبیله‌اش نزد رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمدند و مسلمان شدند.
[۳۶] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۹۸.



۱۵ نفر از این قبیله به حضور پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسیدند. سالار این گروه زید‌الخیل بود. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اسلام را بر آنها عرضه کرد و آن‌ها همگی مسلمان شدند. سپس هدایایی به آن‌ها داد.
[۳۷] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۳۰۹.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مورد زید‌الخیل فرمود: هر مردی از اعراب را که برای من توصیف کردند کمتر از آن چه گفته بودند دیدم، به جز زید الخیل. سپس پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نام او را زیدالخیر گذاشت.
[۳۸] ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۵۷۷.
[۳۹] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۳۰۹.



از این قبیله بیست مرد به سرپرستی عبدالله بن عوف اشج در سال فتح مکه به مدینه آمدند.... وقتی به رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) گفته شد. نمایندگان عبدالقیس آمدند، فرمود: «خوش آمدند آفرین بر ایشان، مردم عبدالقیس بسیار مردم خوبی هستند.»
[۴۰] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۳۰۹.
نمایندگان این قبیله ده روز ماندند. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به آنها هدایایی داد و آنها باز گشتند.
[۴۱] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۳۰۲.



در آغاز سال نهم هجری ده گروه از این قبیله به حضور پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمدند. حضرمی‌بن عامر یکی از افراد این قبیله به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عرض کرد: ما در خشک سالی در حالی که شب‌های تاریک را تا صبح راه پیموده‌ایم به حضور شما آمده‌ایم در حالی که شما کسی را سراغ ما نفرستادی.
[۴۲] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه، ج۳، ص۴۴۰.    
[۴۳] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۷۹.
در این خصوص آیه ۱۷ سوره حجرات نازل شد.
[۴۴] واحدی نیشابوری، ابوالحسن، اسباب النزول، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۱، اول، ص۴۹۷، ص۴۱۲.    
«یمُنُّونَ عَلَیکَ اَنْ اَسْلَمُوا قُلْ لا تَمُنُّوا عَلَی اِسْلامَکُمْ بَلِ اللَّهُ یمُنُّ عَلَیکُمْ اَنْ هَداکُمْ لِلْایمانِ اِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ».
[۴۵] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۷.    

آنها بر تو منّت می‌نهند که اسلام آورده‌اند؛ بگو: «اسلام آوردن خود را بر من منّت نگذارید؛ بلکه خداوند بر شما منّت می‌نهد که شما را به سوی ایمان هدایت کرده است، اگر (در ادّعای ایمان) راستگو هستید!


از این قبیله ده نفر پس از جنگ تبوک خدمت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسیدند
[۴۶] عسقلانی، ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۵۱.    
[۴۷] ابن سیدالناس، ابوالفتح، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۴، اول، ج۲، ص۳۱۲.
و همگی مسلمان شدند. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وقتی از خشک سالی منطقه آنان آگاه شد. برای ایشان دعا کرد به برکت دعای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باران فراوانی در آن منطقه بارید.
[۴۸] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۸۴ و الاصابه، ج۲، ص۵۱.



این هیات در سال ۹ هجری خدمت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسیدند. آنها ۱۳نفر بودند.
[۴۹] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۸۶ و الاصابه، ج۲، ص۵۵۸.
به نظر می‌رسد این گروه قبل از این که خدمت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برسند. اسلام آورده بودند، چرا که «وقتی به حضور رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسیدند به طریق اسلام، سلام دادند و گفتند: ضحاک بن سفیان میان ما طبق احکام قرآنی و سنت‌هایی که شما داده‌ای رفتار می‌کند.... ما برای خدا و رسولش به او پاسخ مثبت دادیم. او زکات را از دولت مندان می‌گیرد و میان مستمندان ما تقسیم می‌کند.
[۵۰] ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۸۶


۱. ↑ ابن منظور، ابوالفضل، لسان العرب، ج۳، ص۴۶۵.    
۲. ↑ ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۵۵۹.
۳. ↑ ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۵، ص۴۰.
۴. ↑ ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۵۵۹.
۵. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۰، سوم، ج۱، ص۲۵۰.    
۶. ↑ ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۱، ص۵۶۰-۵۵۹.
۷. ↑ مقریزی، تقی الدین، امتاع الاسماع، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۰، ج۲، ص۸۹.    
۸. ↑ ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۵۶۰.
۹. ↑ واحدی نیشابوری، ابی حسن، اسباب النزول، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۱، اول، ص۴۹۷.    
۱۰. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۳۲۷.
۱۱. ↑ شیخی، حمید رضا، فرهنگ اعلام جغرافیایی، تهران، مشعر، ۱۳۸۳، اول، ص۴۳.
۱۲. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۳۴۷.
۱۳. ↑ صالحی شامی، محمدبن یوسف، سبل الهدی والرشاد، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴، اول، ج۱، ص۱۸ تا ۲۲.    
۱۴. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۳۱۲.
۱۵. ↑ جعفریان، رسول، سیره رسول خدا، قم، دلیل ما، ۱۳۸۵، چهارم، ص۶۵۶.
۱۶. ↑ یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، علمی‌و فرهنگی، ۱۳۷۱، ششم، ج۱، ص۳۹۴.
۱۷. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۹۹.
۱۸. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۳۰۰.
۱۹. ↑ طبری، محمدبن جریر، تاریخ الطبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، ۱۳۷۵، ج۴، ص۱۲۳۰.
۲۰. ↑ ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۵۶۱.
۲۱. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۸۰-۲۸۱.
۲۲. ↑ ابو الفرج بن جوزی، المنتظم، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲، اول، ج۳، ص۳۵۲.    
۲۳. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵، اول، ج۶، ص۳۶۰.    
۲۴. ↑ ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۲۵۶.
۲۵. ↑ طبری، محمدبن جریر، تاریخ الطبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، ۱۳۷۵، ج۴، ص۱۲۴۹.
۲۶. ↑ ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۵۶۲.
۲۷. ↑ ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۵۶۲ و ابن سعد، پیشین، ج۱، ص۲۸۱.
۲۸. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۸۱.
۲۹. ↑ ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۵۶۰.
۳۰. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۹۸.
۳۱. ↑ ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۳، ص۱۳۹.
۳۲. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۹۷.
۳۳. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۰، سوم، ج۱، ص۵۲.    
۳۴. ↑ ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۳، ص۱۳۹.
۳۵. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۹۸.
۳۶. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۹۸.
۳۷. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۳۰۹.
۳۸. ↑ ابن هشام، ابو محمد عبدالملک، السیرة النبویه، بیروت، دارالمعرفه، پنجم، ج۲، ص۵۷۷.
۳۹. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۳۰۹.
۴۰. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۳۰۹.
۴۱. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۳۰۲.
۴۲. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه، ج۳، ص۴۴۰.    
۴۳. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۷۹.
۴۴. ↑ واحدی نیشابوری، ابوالحسن، اسباب النزول، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۱، اول، ص۴۹۷، ص۴۱۲.    
۴۵. ↑ حجرات/سوره۴۹، آیه۱۷.    
۴۶. ↑ عسقلانی، ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۵۱.    
۴۷. ↑ ابن سیدالناس، ابوالفتح، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۴، اول، ج۲، ص۳۱۲.
۴۸. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۸۴ و الاصابه، ج۲، ص۵۱.
۴۹. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۸۶ و الاصابه، ج۲، ص۵۵۸.
۵۰. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و‌اندیشه، ج۱، ص۲۸۶


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «وفود (هیات های نمایندگی)»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۴/۲۹.    



جعبه ابزار