آموزش فرائض به کودک
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
هرچه
تربیت کودک با روش‌های اسلامی نزدیک‌تر باشد،
والدین در تربیت فرزند خود موفق‌تر هستند. از جمله آموزه‌هایی که والدین در تربیت کودک باید مورد توجه قرار دهند، یادگیری فرائض دینی،
حلال و
حرام اللهی است، که چند نمونه از روایاتی که به این امر سفارش و توصیه کرده است را بیان می‌کنیم.
البته نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد، رعایت
اعتدال و تعادل در آموزش‌ها است، یعنی باید با
کودکان و
نوجوانان در آموزش و عمل به فرائض دینی، با رفق و ملاطفت رفتار کرد، سختگیری و
افراط باعث دل‌زدگی و حتّی بیزاری آنان می‌شود.
آشنایی با
فرائض دینی و
حلال و حرام‌های الهی (بایدها و نبایدهای
مکتب اسلام) جزء آموزش‌های
ضروری برای تمام
مسلمانان شناخته شده است، هم‌چنین آموزش این فرائض و تکالیف به فرزندان، به‌عنوان وظیفه پدران بیان شده است.
در بخش تعلیم فرائض دینی و
حلال و
حرام الهی، مصادیقی در روایات بیان شده است، از قبیل آموزش
طهارت (
وضو و
غسل)، جهت
قبله،
نماز،
روزه و ... که در ذیل به ذکر نمونه‌هایی از آن می‌پردازیم:
راوی می‌گوید: از
امام باقر (علیه‌السّلام) شنیدم، تا سن هفت سالگی
کودک را به حال خود رها کنید (برای انجام فرائض دینی آزاد باشد) بعد از آن، آداب وضو گرفتن به او آموزش داده شود، وقتی انجام
وضو را آموخت، به‌نماز خواندن وادار شود و تا سن نه سالگی در انجام نماز آزاد باشد.
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: ما فرزندان خود را در پنج سالگی به خواندن
نماز امر می‌نماییم، شما در هفت سالگی آن‌ها را امر نمایید. «اِنّا نَامُرُ صِبیَانَنَا بِالصَّلاةِ اِذَا کَانُوا بَنِی خَمسَ سِنیِنَ فَمُرُوا صِبیَانَکُم بِالصَّلاةِ اِذَا کَانُوا بَنِی سَبعَ سِنِینَ».
در روایت دیگری فرموده: در نُه سالگی به خواندن نماز امر نمایید.
هم‌چنین
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرموده است: کودکان هفت ساله را به‌خواندن نماز امر نمایید و نُه ساله را اگر نماز نخواند، بزنید. «وَاضرِبُوهُم عَلَیهَا اِذَا بَلَغُوا تِسعًا».
حلبی از
امام صادق (علیه‌السّلام) نقل می‌کند که فرموده است: ما کودکان خود را در هفت سالگی به گرفتن
روزه امر می‌نماییم، البتّه به‌اندازه‌ای که توانایی دارند، به‌اندازه نصف روز یا بیش‌تر و یا کمتر، و هر زمان تشنگی آن‌ها را ناراحت کرد،
افطار می‌کنند تا به گرفتن روزه
عادت نمایند و توانایی انجام آن‌را پیدا کنند، شما فرزندان خود را در سن نُه سالگی به انجام روزه امر نمایید، هر‌اندازه توانایی دارند، و هرگاه تشنه شدند، افطار نمایند.
در روایت دیگری فرموده است: وقتی کودک نُه ساله شد از او خواسته شود روزه بگیرد، هر‌اندازه توانایی دارد، تا ظهر یا بعد از ظهر، و هر وقت
تشنگی و
گرسنگی بر او غلبه نمود، افطار کند. «فَاِذَا غَلَبَ عَلَیهِ الجُوعُ وَ العَطَشُ اَفطَرَ».
و دیگر روایات.
نکته مهم که باید مورد توجه قرار گیرد، رعایت
اعتدال و تعادل در آموزش‌ها است، یعنی باید با
کودکان و
نوجوانان در آموزش و عمل به فرائض دینی، با رفق و ملاطفت رفتار کرد، سختگیری و
افراط باعث دل‌زدگی و حتّی بیزاری آنان می‌شود. در روایاتی که در این بخش ذکر نمودیم، این نکته به‌خوبی مورد توجه قرار گرفته است.
سختگیری در
عبادات، نه‌تنها برای دیگران، حتی برای خود شخص نیز از آن نهی شده است، زیرا که اسلام، دین سهله و سمحه است، یعنی دین آسان و همراه با وسعت و فراخی در عمل است، صعب و دشوار نیست و تکالیف شاق و کمرشکن در این آیین الهی
وجود ندارد. در
قرآن آمده است: خداوند برای شما در
دین، سهولت و آسانی اراده کرده و سختی و تکلیف شاق را از شما نخواسته است. «یُرِیدُ اللهُ بِکُمُ الیُسرَ وَ لا یُرِیدُ بِکُمُ العُسرَ
» و
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) می‌فرماید: یا علی،
دین اسلام، دین متقن و مستدلّ
خداوند است، در آن با مدارا قدم بردار و کاری نکن که دلت به
عبادت خدا بدبین شود. «یا عَلِیُّ، اِنَّ هذَا الدَّینُ مَتِینٌ فَاَوغِلِ فیهِ بِرِفقٍ وَ لا تُبَغِّض اِلَی نَفسِکَ عِبَادَةَ رَبَّکَ».
هم‌چنین
امام باقر (علیه‌السّلام) از جدّش رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل می‌کند که فرموده است: اسلام، دین آسان و خالی از مشقّت و دشواری است، با مدارا در آن قدم بردارید و عبادت خدا را بر بندگان او تحمیل نکنید و همانند سواره‌ای نباشید که مرکب خود را خسته و فرسوده می‌کند و در نتیجه، نه راه سفر را پیموده و نه مرکبش سالم مانده است.
و در بعضی روایات، به‌طور خاص بر شفقت و مهربانی نسبت به‌کودکان تاکید و توصیه شده، هر‌اندازه می‌توانند آن‌ها را به انجام عبادت وادار نمایید.
ابوبصیر می‌گوید،
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرمود: در زمان کودکی‌ام، روزی در حال
طواف بودم، پدرم
امام باقر (علیه‌السّلام) مرا دید که برای عبادت کوشش می‌نمودم و غرق عرق بودم، به من فرمود: فرزندم جعفر،
خداوند اگر بنده‌ای را دوست بدارد، او را داخل
بهشت خواهد نمود و عبادت کم او را می‌پذیرد. «یَا جَعفَرُ، یا بُنَّی اِنَّ اللهَ اِذا اَحَبَّ عَبدًا اَدخَلَهُ الجَنَّةَ وَ رَضِیَ عَنهُ بِالیَسِیرِ».
انصاری، قدرت‌الله، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۵۵۸-۵۶۱، برگرفته از بخش «گفتاردوّم:اولویت‌های تعلیم و تربیت اسلامی نسبت به کودکان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۱/۶.
