• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آیه ابتهال

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


دلالت آیه مباهله در شان اصحاب کساء از دیدگاه اهل‌سنت و امامیه مطرح می‌شود.


آیه مباهله بر صداقت و عصمت گفتاری و رفتاری اصحاب کساء علیهم‌السّلام دلالت دارد. به اعتراف دانشمندان فریقین، روایات متواتری وجود دارند که پیامبر گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به جای «انفسنا»، حضرت علی علیه‌السّلام را و به جای «نسائنا»، حضرت فاطمه علیهاالسلام را و به جای «ابنائنا» حضرت امام حسن و حضرت امام حسین علیهماالسلام را برای مباهله با نصارای نجران به عنوان گواه نبوت از میان همه امت به همراه بردند.
برخی از دانشمندان اهل سنت این امر را متفق علیه و برخی دیگر اجماعی می‌دانند. روایات مباهله با بیش از ۵۱ طریق متفاوت از ۳۷ تن از بزرگان دین روایت شده‌اند. برخی دانشمندان اهل سنت شبهاتی را نیز مطرح کرده‌اند، اما این شبهات هیچ پایگاه علمی ندارند.

در منابع تفسیری و روایی فریقین، بسیاری از آیات قرآنی در شان و منزلت رفیع ام ابیها،
[۱] عزالدین ابن اثیر، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج۵، ص۵۲.
سرور همه زنان عالم،
[۲] محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، بیروت، دارالجیل، ج۴، ص۲۴۸.
[۳] جلال الدین سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر الماثور، بیروت، دارالفکر، ۱۹۹۳، ج۲، ص۱۹۳.    
پاره تن پیامبر گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم
[۴] محمد بن اسماعیل بخاری،صحیح البخاری، بیروت، دارالجیل، ج۵، ص۳۶.
[۵] حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالمعرفة، ج۳، ص۱۵۸.
و کوثر قرآن،
[۶] فخرالدین رازی، التفسیر الکبیر، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۵، ذیل سوره کوثر.
حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام به چشم می‌خورند. تنها در منابع تفسیری و روایی اهل سنت، بیش از ۱۳۵ آیه در ۴۹ سوره درباره حضرت ایشان آمده و دو سوره کامل در شان آن بانوی دو جهان نازل گشته‌اند؛ سوره‌های دهر و کوثر. این تعداد غیر از آیاتی هستند که در منابع شیعه در شان حضرت زهرا علیهاالسلام ذکر شده‌اند. این آیات را می‌توان در چهار دسته تقسیم نمود: ۱. سبب نزول؛ ۲. شان نزول؛ ۳. جری و اطباق؛ ۴. بطن.
برخی آیات طبق قاعده « جری و اطباق » در شان حضرت فاطمه علیهاالسلام آمده و همچنین برخی آیات بطنا در شان آن حضرت هستند؛ همچون آیه «مرج البحرین».
[۷] فاطمه در قرآن از منظر تفاسیر اهل سنت، پایان نامه کارشناسی ارشد، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، مدرسه امام خمینی، ۱۳۸۳.
صدها آیه قرآنی و نیز روایات تفسیری در ذیل آیات در منابع فریقین بر عصمت و طهارت، صداقت، ایثار و اخلاص و دیگر کمالات معنوی حضرت زهرا علیهاالسلام دلالت دارند، اما متاسفانه شخصیت ایشان ناشناخته مانده است؛ شخصیتی که حجتی بر حجت‌های خداوند است، محبت و دوستی او طبق دستور خداوند بر همه واجب بوده، رضای او رضای خدا و غضب او غضب خداست؛ همو که مرکز رسالت و امامت و ولایت است. اما چه شد که پس از رحلت جانسوز پدرش، تنها چند ماه زنده ماند و در عالم شباب، همراه با کوهی از مصیبت‌ها و آلام به درجه شهادت نایل گردید؟

«فمن حآجک فیه من بعد ما جاءک من العلم فقل تعالوا ندع ابناءنا وابناءکم ونساءنا ونساءکم وانفسنا وانفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنة الله علی الکاذبین»
[۸] آل عمران/سوره۳، آیه۶۱.    
؛ پس هر کس درباره عیسی، پس از آنکه به آگاهی رسیده‌ای، با تو مجادله کرد، بگو: بیایید تا ما فرزندانمان و شما فرزندانتان را، و زنانمان را و زنانتان را و نفس هایمان و نفس هایتان را حاضر آوریم، آن گاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان بفرستیم.

«مباهله» نفرین کردن دو فرد یا دو گروه بر علیه یکدیگر در یک امر مذهبی است که با تضرع از خدا می‌خواهند دروغگو را رسوا سازد. گروهی از نصارای نجران به حضور پیامبر گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم آمدند و درباره حضرت عیسی علیه‌السّلام گفت وگو کردند و قرار شد فردای آن روز مباهله صورت گیرد. به نقل همه اهل‌سنت، روز بعد پیامبر به جای «انفسنا» حضرت علی علیه‌السّلام را و به جای «نسائنا» حضرت فاطمه علیهاالسلام را و به جای «ابنائنا» حسنین علیهماالسلام را برای مباهله به عنوان گواه نبوت از بین همه امت به همراه بردند. این عمل پیامبر گواه بزرگی بر صداقت و عصمت فاطمه زهرا علیهاالسلام است.

جوهری (م ۳۹۳ ه) درباره واژه «مباهله» می‌نویسد: «مباهله» یعنی: به همدیگر لعن و نفرین کردن. « ابتهال» به معنای تضرع و زاری کردن است و در قول خداوند گفته می‌شود: «ثم نبتهل» یعنی: خالصانه دعا کنیم.
[۹] اسماعیل جوهری، الصحاح، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۹۸۷ م، ماده «ب ه ل».    

ابن فارس (م ۳۹۵ ه) می‌گوید: «بهل» به سه معنا آمده است:
اول. به معنای تخلیه و آزادکردن؛
دوم. نوعی دعاست؛
سوم. کمبود آب را گویند.
معنای دوم، تضرع و ملتمسانه و عاجزانه دعا کردن است. واژه «مباهله» نیز به همین معنا می‌باشد؛ زیرا دو نفر که مباهله می‌کنند، هر کدام به طرف مقابل نفرین می‌کند و درخواست عذاب و بلا می‌نماید. در قرآن «ثم نبتهل...» به همین معنا آمده است.
[۱۰] احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، بیروت، دارالکتاب العربیة، ماده «ب ه ل».


«به معنی نفرین کردن دو نفر به یک دیگر است، به این ترتیب که افرادی که با هم گفت وگو درباره یک مسئله مهم مذهبی دارند، یک جا جمع شوند و به درگاه خدا تضرع کنند و از او بخواهند که دروغگو را رسوا سازد و مجازات کند.»
[۱۱] ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، قم، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۹، ج۲، ص۴۳۸.


به راستی، قلم طاقت نوشتن آن همه مظالم وارد شده بر این وجود نازنین را ندارد و بررسی ابعاد گوناگون شخصیتی ایشان فراتر از حد کتاب هاست. در این مقاله، به اختصار، از بین ده‌ها آیه نازل شده در شان آن حضرت، تنها آیه مباهله را از دیدگاه اهل‌سنت مورد بررسی قرار می‌دهیم:

۱. علباء بن احمد الیشکری روایت کرده است: هنگامی که آیه مباهله «قل تعالوا ندع ابناءنا و ابناءکم و نساءنا و نساءکم» نازل شد، رسول خدا صلی الله علیه و آله، حضرت علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم‌السّلام را به حضور طلبید و از سوی دیگر، یهودیان را به مباهله دعوت کرد. جوانی از یهود که از پیشنهاد رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم اطلاع یافت، خطاب به یهودیان گفت: وای بر شما! مگر گذشته را فراموش کرده‌اید که برادران شما به صورت میمون و خوک مسخ شدند؟ از مباهله خودداری کنید که سرانجام شما منتهی به سرانجام آنان خواهد شد.
[۱۲] محمد بن جریر طبری، جامع البیان عن تاویل آی القرآن، دارالفکر، ۱۹۸۸، ج۳، ص۳۰۱.
[۱۳] جلال الدین سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر الماثور، بیروت، دارالفکر، ۱۹۹۳، ج۲، ص۲۳۳.    

۲. جابر بن عبدالله روایت کرده که آیه مباهله «قل تعالوا...» درباره حضرت علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم‌السّلام نازل شده است. جابر بن عبدالله می‌گوید: مراد از «انفسنا و انفسکم» رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و حضرت علی علیه‌السّلام هستند و مراد از «ابناءنا» امام حسن و حسین علیهماالسلام و مراد از «نساءنا» حضرت فاطمه علیهاالسلام.
[۱۴] جلال الدین سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر الماثور، بیروت، دارالفکر، ۱۹۹۳، ج۲، ص۲۳۱.    
[۱۵] اسماعیل بن کثیر دمشقی، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالمعرفة، ۱۹۸۷، ج۱، ص۳۷۹.
[۱۶] علی واحدی، اسباب النزول، ریاض، دارالثقافة الاسلامیه، ۱۹۸۴، ص۹۰۹۱.

۳. سعد بن ابی وقاص روایت می‌کند: هنگامی که آیه «قل تعالوا ندع ابناءنا و ابناءکم» نازل شد، رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم حضرت علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم‌السّلام را به حضور طلبید، سپس فرمود: «اللهم هؤلاء اهلی»؛
[۱۷] مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، شرح نووی، بیروت، دارالقلم، ۱۹۸۷، ج۱۵، ص۱۸۵.
[۱۸] محمد بن سوره، سنن ترمذی، بیروت، دارالفکر، ۱۹۹۴، ج۵، ص۴۰۷.
[۱۹] جلال الدین سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر الماثور، بیروت، دارالفکر، ۱۹۹۳، ج۲، ص۲۳۳.    
پروردگارا اینان اهل بیت من هستند.
این سه روایت به شان نزول آیه «مباهله» در حق اصحاب کساء تصریح دارند.
امام فخر رازی در تفسیر معروفش روایتی آورده است که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از منزل خارج شد و بر شانه مبارکش جامعه‌ای از موی سیاه بود، حسین را بر دوش (یا در آغوش) خود داشت و دست حسن را گرفته بود و فاطمه پشت سر ایشان و علی پشت سر فاطمه به طرف محل مباهله به راه افتادند. پیامبر به عزیزانش فرمود: هر گاه من دعا کردم، شما آمین بگویید.
هنگامی که اسقف نجران این منظره باشکوه را دید، گفت: «انی لااری وجوها لو سالوا الله ان یزیل جبلا من مکانه لازاله بها فلا تباهلوا فتهلکوا و لایبقی علی وجه الارض نصرانی الی یوم القیامة»؛ من چهره‌هایی را می‌بینم که اگر از خدا بخواهند کوه را از جا برکند، خدا این کار را خواهد کرد. ‌ای نصارا! با این مرد مباهله نکنید، وگرنه هلاک می‌شوید و تا قیامت یک نفر نصرانی در روی زمین باقی نخواهد ماند.
آن حضرت فرمود: « سوگند به خدایی که جانم در قبضه قدرت اوست، اگر اینان مباهله می‌کردند، هلاکت بر آن‌ها مقدر شده بود و برخی به صورت میمون و برخی به صورت خوک مسخ می‌شدند و آتشی در بیابان آن‌ها برافروخته می‌شد که نجران با تمامی اهلش، حتی پرندگان بر بالای درختان، نیز ریشه کن می‌شدند و هیچ چیز مانع نزول بلا بر نصارا نمی‌شد و همگی نابود می‌گردیدند.
[۲۰] فخر رازی، تفسیر کبیر، ج۸، ص۸۹.


این آیه بر عصمت و صداقت حضرت فاطمه علیهاالسلام دلالت تام دارد و این یکی از فضایل بلند آن بانو به شمار می‌رود. باید توجه داشت به اینکه آیه مباهله حضرت فاطمه علیهاالسلام را یکی از افراد «نسائنا» ندانسته و ایشان یکی از مصادیق «نسائنا» نیست، بلکه «نساءنا» اصلا مصداق دیگری ندارد و حضرت فاطمه علیهاالسلام تمامیت تفسیر «نسائنا» است. (چنانچه قرآن حضرت ابراهیم را با وجودی که یک نفر بیش تر نیست یک امت معرفی می‌کند در این جا نیز از حضرت فاطمه علیهاالسلام به عنوان فردی که تمام حقیقت زنان مسلمان است با تعبیر نسائنا یاد شده است.)

۱. ↑ عزالدین ابن اثیر، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج۵، ص۵۲.
۲. ↑ محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، بیروت، دارالجیل، ج۴، ص۲۴۸.
۳. ↑ جلال الدین سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر الماثور، بیروت، دارالفکر، ۱۹۹۳، ج۲، ص۱۹۳.    
۴. ↑ محمد بن اسماعیل بخاری،صحیح البخاری، بیروت، دارالجیل، ج۵، ص۳۶.
۵. ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالمعرفة، ج۳، ص۱۵۸.
۶. ↑ فخرالدین رازی، التفسیر الکبیر، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۵، ذیل سوره کوثر.
۷. ↑ فاطمه در قرآن از منظر تفاسیر اهل سنت، پایان نامه کارشناسی ارشد، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، مدرسه امام خمینی، ۱۳۸۳.
۸. ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۶۱.    
۹. ↑ اسماعیل جوهری، الصحاح، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۹۸۷ م، ماده «ب ه ل».    
۱۰. ↑ احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، بیروت، دارالکتاب العربیة، ماده «ب ه ل».
۱۱. ↑ ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، قم، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۹، ج۲، ص۴۳۸.
۱۲. ↑ محمد بن جریر طبری، جامع البیان عن تاویل آی القرآن، دارالفکر، ۱۹۸۸، ج۳، ص۳۰۱.
۱۳. ↑ جلال الدین سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر الماثور، بیروت، دارالفکر، ۱۹۹۳، ج۲، ص۲۳۳.    
۱۴. ↑ جلال الدین سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر الماثور، بیروت، دارالفکر، ۱۹۹۳، ج۲، ص۲۳۱.    
۱۵. ↑ اسماعیل بن کثیر دمشقی، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالمعرفة، ۱۹۸۷، ج۱، ص۳۷۹.
۱۶. ↑ علی واحدی، اسباب النزول، ریاض، دارالثقافة الاسلامیه، ۱۹۸۴، ص۹۰۹۱.
۱۷. ↑ مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، شرح نووی، بیروت، دارالقلم، ۱۹۸۷، ج۱۵، ص۱۸۵.
۱۸. ↑ محمد بن سوره، سنن ترمذی، بیروت، دارالفکر، ۱۹۹۴، ج۵، ص۴۰۷.
۱۹. ↑ جلال الدین سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر الماثور، بیروت، دارالفکر، ۱۹۹۳، ج۲، ص۲۳۳.    
۲۰. ↑ فخر رازی، تفسیر کبیر، ج۸، ص۸۹.


دانشنامه عقاید و کلام، برگرفته از مقاله جایگاه فاطمه زهرا علیهاالسلام در آیه مباهله از نظر اهل‌سنت    



جعبه ابزار