آیه عدد مقاتلین•
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیه عدد مقاتلین به آیه ۶۵ انفال، در باره حد نصاب جنگجویان در
وجوب جهاد اطلاق می‌شود.
به آیه ۶۵
سوره انفال «آیه عدد مقاتلین» می‌گویند: (یا ایها النبی حرض المؤمنین علی القتال ان یکن منکم عشرون صابرون یغلبوا مائتین و ان یکن منکم مائة یغلبوا الفا من الذین کفروا بانهم قوم لا یفقهون)؛ «ای پیامبر! مومنان را تحریک به
جنگ (با دشمن) کن، هر گاه بیست نفر با استقامت از شما باشند بر دویست نفر غلبه می‌کنند و اگر صد نفر باشند بر هزار نفر از کسانی که کافر شدند پیروز می‌گردند چرا که آنها گروهی هستند که نمی‌فهمند! ».
در این آیه
خداوند خطاب به
مؤمنان می‌فرماید: اگر از شما بیست نفر سرباز با استقامت باشد بر دویست نفر غلبه خواهند کرد و اگر از شما صد نفر باشد بر هزار نفر از کافران غلبه می‌کند. و گرچه تعبیر آیه به صورت اخبار از غلبه یک نفر بر ده نفر است، ولی به
قرینه آیه بعد که می‌گوید: «الآن
خفف الله عنکم» (هم اکنون خدا این تکلیف را بر شما
تخفیف داد) روشن می‌شود که منظور از آن تعیین وظیفه و برنامه و دستور است نه تنها یک خبر ساده، و به این ترتیب مسلمانان نباید منتظر این باشند که از نظر نفرات جنگی با
دشمن در یک سطح مساوی قرار گیرند بلکه حتی اگر عدد آنها یک دهم نفرات دشمن باشد باز وظیفه جهاد بر آنها فرض است. سپس اشاره به علت این حکم کرده و می‌گوید" این بخاطر آن است که دشمنان بی ایمان شما جمعیتی هستند که نمی‌فهمند (بانهم قوم لا یفقهون)، و با
تقلید کورکورانه و یا تعصب خشک و بی منطق به دنبال این مکتب افتاده‌اند و این تاریکی راه و ناآگاهی از هدف و ندانستن پایان کار و نتیجه مبارزه، اعصاب آنها را سست می‌کند، و توان و استقامتشان را می‌گیرد، و از آنها موجودی ضعیف می‌سازد.
اما به دنبال دستور سنگین فوق، خداوند آن را چند درجه
تخفیف می‌دهد و می‌فرماید: (الآن
خفف الله عنکم و علم ان فیکم ضعفا فان یکن منکم مائة صابرة یغلبوا مائتین و ان یکن منکم الف یغلبوا الفین باذن الله و الله مع الصابرین)؛ «هم اکنون خداوند به شما
تخفیف داد و دانست در میان شما افرادی ضعیف و سست هستند، در این حال اگر از شما صد نفر سرباز با استقامت باشند، بر دویست نفر غلبه می‌کنند و اگر هزار نفر باشند بر دو هزار نفر به فرمان خدا پیروز می‌شوند و
خداوند با صابران است».
همانطور که مشاهده کردیم آیه نخست، به مسلمانان دستور می‌دهد که حتی اگر لشگر دشمن ده برابر آنها باشد از مقابله با آنها سرباز نزنند، در حالی که در آیه دوم نسبت را به دو برابر تنزل داده است. این اختلاف ظاهری سبب شده که بعضی
حکم آیه اول را بوسیله آیه دوم
منسوخ بدانند، و یا آیه اول را بر یک حکم
مستحب و آیه دوم را بر یک حکم
واجب حمل کنند، یعنی اگر تعداد دشمنان حد اکثر دو برابر تعداد مسلمانان باشد وظیفه دارند از میدان جهاد عقب نشینی نکنند، اما اگر بیش از دو برابر باشد تا ده برابر می‌توانند از جهاد خود داری کنند، اما بهتر آن است که باز هم دست از جهاد بر ندارند.
ولی جمعی از مفسران را عقیده بر این است که اختلاف ظاهری که بین دو آیه دیده می‌شود نه دلیل بر
نسخ است و نه دلیل بر استحباب، بلکه هر یک از این دو حکم مورد معینی دارد: به هنگامی که مسلمانان گرفتار ضعف و سستی شوند و در میان آنها افراد تازه کار و ناآزموده و ساخته نشده بوده باشند مقیاس سنجش همان نسبت دو برابر است، ولی به هنگامی که افراد ساخته شده و ورزیده و قوی الایمان همانند بسیاری از رزمندگان
بدر بوده باشند این نسبت تا ده برابر ترقی می‌کند. بنا بر این دو حکم مذکور در دو آیه، مربوط به دو گروه مختلف و در شرائط متفاوت است، و به این ترتیب نسخی در اینجا وجود ندارد، و اگر می‌بینیم در بعضی از
روایات تعبیر به نسخ شده است باید توجه داشته باشیم که نسخ در لسان روایات مفهوم وسیعی دارد که «تخصیص» را هم شامل می‌شود.
فرهنگ‌نامه علوم قرانی، برگرفته از مقاله«آیه عدد مقاتلین».
