• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌ ابی‌ شیبه‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اِبْن اَبی شَیْبه، ابوبکر عبدالله بن محمد بن ابراهیم (ابوشیبه) بن عثمان عیسی کوفی (۱۵۹-۲۳۵ق /۷۷۶-۸۵۰م)، محدّث ، حافظ ، فقیه ، مفسّر و موّرخ می‌باشد.


اصل ابن ابی شیبه از واسط ، و نیایش ابوشیبه ابراهیم، قاضی آن شهر بود.
[۱] ابن حجر عسقلانی احمد، تقریب التهذیب، ج۱، ص۴۴۵، بیروت، ۱۹۷۵م.
[۲] ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۷، ص۴۶۸، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ق.
برادرش عثمان بن ابی شیبه از محدّثان صاحب تصنیف بوده
[۳] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۲۰.
و خاندانش نیز اهل علم بوده اند.
[۴] ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۱۲۲، به کوشش شعیب احمد ارنؤوط، بیروت، ۱۹۸۶م.

عبدالله احتمالاً در کوفه زاده شد. در همان شهر مقدمات را فراگرفت. سپس به بصره سفر کرد و از مشایخ آن شهر استفاده برد.
[۵] ابن سعد محمد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۳، بیروت، دارصادر.
پس از آن به بغداد رفت و در آن‌جا حدیث و فقه را در سطح عالی آموخت و حدیث گفت و حدود ۴۰ سال در آن شهر زیست.
[۶] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۶، بیروت، دارالکتب العربی.
[۷] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۷، بیروت، دارالکتب العربی.
گفته شده که وی در حجاز نیز حدیث آموخته است.
[۸] ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۱۲۲، به کوشش شعیب احمد ارنؤوط، بیروت، ۱۹۸۶م.


استادان ابن ابی شیبه در حدیث عبارتند از :
قاضی شریک بن عبدالله، علی بن مسهر،
[۹] ابن سعد محمد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۳، بیروت، دارصادر.
ابواسامه، سفیان عیینه، جعفربن عون،
[۱۰] ابن قیسرانی محمد، الجمع بین کتابی ابی نصر الکلاباذی و ابی بکر الاصبهانی، ج۱، ص۲۵۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.
ابوالاحوص سلام بن سلیم، عمروبن عبید، عبدالله بن مبارک، حفص بن غیاث، عبادبن عوام، عبدالله بن ادریس، عبدالله بن نمیر، ابوخالد احمر، حسین بن علی جعفی، محمد بن بشر عبدی، عبدالرّحمان محاربی، محمد بن فضیل، ابونعیم، یحیی بن سعید قطان، عبدالرحمان بن مهدی،
[۱۱] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۶، بیروت، دارالکتب العربی.
جریربن عبدالحمید،
[۱۲] ذهبی محمد، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۴۳۲، بیروت، ۱۳۷۴ق.
ابو بکر بن عیاش، اسماعیل بن عیاش، ابومعاویه، خلف بن خلیفه، ابن ابی زائده، عبدالاعلی بن عبدالاعلی، مروان بن معاویه، معتمر بن سلیمان، یزید بن مقدام بن شریح، یزید بن هارون،
[۱۳] ابن حجر عسقلانی احمد، تهذیب التهذیب، ج۶، ص۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۶ق.
عبدالسلام بن حرب، عبدالعزیز بن عبدالصمد عمی، علی بن هاشم برید، عمر بن عبید طنافسی، هشیم بن بشیر، وکیع بن جراح، عبدالرّحیم بن سلیمان و اسماعیل بن علیه.
[۱۴] ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۱۲۲، به کوشش شعیب احمد ارنؤوط، بیروت، ۱۹۸۶م.


ابن ابی شیبه از فقیهان و محدّثان بنامی است که رجال شناسان برای او در دانش حدیث و پرورش محدّثان نقش عمده ای قائلند.
خطیب بغدادی (۴۶۳ق /۱۰۷۰م) که به روزگار او نزدیک است، آورده است که حدیث به ۴ تن پایان یافته است :
احمد بن حنبل (۲۴۱ق /۸۵۵م)، یحیی ابن معین، علی مدینی و ابوبکر ابی شیبه.
[۱۵] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۹، بیروت، دارالکتب العربی.

ابوزرعه شاگرد او، ادعا کرده است که در حفظ حدیث از ابن ابی شیبه فرادست تر ندیده است.
[۱۶] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۹، بیروت، دارالکتب العربی.

آورده‌اند که وی در مسجد «رصافه» می نشست و حدیث می‌گفت و ۳۰ هزار کس به سخن او گوش می‌دادند.
[۱۷] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۷، بیروت، دارالکتب العربی.
ذهبی (د ۷۴۵ق /۱۳۴۴م) او را دانشمندی بی نظیر و ثقه و صاحب تحریر دانسته است.
[۱۸] ذهبی محمد، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۴۳۲، بیروت، ۱۳۷۴ق.


بسیاری از محدّثان و فقیهان بنام سده ۳ق /۹م از ابن ابی شیبه حدیث نقل کرده اند. از آن جمله :
محمد بن اسماعیل بخاری ، مسلم بن حجاج نیشابوری ،
[۱۹] ابن قیسرانی محمد، الجمع بین کتابی ابی نصر الکلاباذی و ابی بکر الاصبهانی، ج۱، ص۲۵۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.
احمد بن حنبل و فرزند او عبدالله، عباس بن محمد دوری، یعقوب بن شیبه، محمد بن عبدالله منادی، محمد ابن ابراهیم مربّع، ابراهیم حربی، محمد بن اسحاق صاغاتی، حسن بن علی معمری، محمد بن کامل، موسی بن اسحاق انصاری، محمد بن محمد باغندی،
[۲۰] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۶، بیروت، دارالکتب العربی.
ابوزرعه، ابوداوود ، ابن ماجه ، ابوبکر بن ابی عاصم، بقی بن مخلد، جعفر فریابی،
[۲۱] ذهبی محمد، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۴۳۲، بیروت، ۱۳۷۴ق.
زکریا ساجی، عثمان بن فرزاد، ابوحاتم محمد بن عثمان بن ابی شیبه، هیثم بن خلف دوری، عبدان اهوازی، ابوالقاسم عبدالله محمد بغوی، ابوعمر، یوسف بن یعقوب نیشابوری،
[۲۲] ابن حجر عسقلانی احمد، تهذیب التهذیب، ج۶، ص۲-۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۶ق.
محمد بن سعد کاتب، محمد بن یحیی، محمد بن وضاح، حسن بن سفیان، ابویعلی موصلی، احمد بن حسن صوفی، حامد بن شعیب، صالح بن محمد جزره و عبید بن غنام.
[۲۳] ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۱۲۳، به کوشش شعیب احمد ارنؤوط، بیروت، ۱۹۸۶م.


ابن ابی شیبه در کلام نیز دستی داشت و به دستور متوکل با بینش اهل حدیث با نحله های فکری دیگر مانند معتزلیان و جهمیان ستیزه می‌کرد.
[۲۴] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۷، بیروت، دارالکتب العربی.

تقریباً تمام رجال شناسان اهل سنّت ابن ابی شیبه را «موثق» دانسته اند. ذهبی، افزون بر توثیق او، وی را راست گفتار نیز دانسته،
[۲۵] ذهبی محمد، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۴۳۳، بیروت، ۱۳۷۴ق.
و شاگردش ابن حنبل او را «کثیر الخطا» خوانده است.
[۲۶] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۸، بیروت، دارالکتب العربی.

ابن ابی شیبه از پژوهندگان و نویسندگان بنام روزگار خود نیز هست. آثار متعدّدی در حدیث، فقه ، کلام، تاریخ و تفسیر به ابن شیبه نسبت داده شده است. بعضی از این آثار در دست است.

«کتاب المصّنف» از آثار مشهور اوست. در این کتاب برخی از احادیث نبوی و نیز فتاوای تابعان به ترتیب ابواب فقهی گرد آمده
[۲۷] حاجی خلیفه کشف الظنون، استانبول، ج۲، ص۱۷۱۲، ۱۹۴۱م.
و برخی از اجزاء آن در مدینه ، پاریس ، عثمانی ، فارس، قاهره، دمشق و هند، چاپ شده است و نسخه های خطی آن نیز در «کتابخانه ظاهریه دمشق» موجودند
[۲۸] سیّد فؤاد، فهرس المخطوطات المصوّرة، ج۱، ص۱۰۳- ۱۰۵، قاهره، ۱۹۵۴م.
و به گفته کارل بروکلمان این کتاب با عنوان «مسند» نیز چاپ شده است. در گذشته نیز برخی احتمال داده‌اند که این کتاب همان است که به «المسند» نیز معروف شده است.
[۲۹] حاجی خلیفه کشف الظنون، استانبول، ج۲، ص۱۷۱۱، ۱۹۴۱م.


کتاب دیگر او «الایمان» است که در ۱۳۸۵ق /۱۹۶۵م در دمشق چاپ شده است.
آثار دیگر او عبارتند از :
السنن در فقه؛ التفسیر؛
[۳۰] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۲۱.
التاریخ که به گفته سزگین نسخه خطی آن در «کتابخانه برلین» موجود است؛ الفتن؛ الصفین؛ الجمل؛ الفتوح؛
[۳۱] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۲۱.
المسند در حدیث که جزء دوم آن در «کتابخانه عمومی رباط» موجود است؛
[۳۲] جامعه، خطی، ج۵، ص۱۷۱.
الاحکام؛
[۳۳] ذهبی محمد، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۴۳۳، بیروت، ۱۳۷۴ق.
ثواب القرآن؛ الرد علی من رد علی ابی حنیفه.
[۳۴] بغدادی اسماعیل پاشا، هدیة العارفین، ج۱، ص۴۴۰، استانبول، ۱۹۵۱م.


(۱) ابن حجر عسقلانی احمد، تقریب التهذیب، بیروت، ۱۹۷۵م.
(۲) ابن حجر عسقلانی احمد، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۶ق.
(۳) ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ق.
(۴) ابن سعد محمد، طبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
(۵) ابن قیسرانی محمد، الجمع بین کتابی ابی نصر الکلاباذی و ابی بکر الاصبهانی، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.
(۶) ابن ندیم، الفهرست.
(۷) بغدادی اسماعیل پاشا، هدیة العارفین، استانبول، ۱۹۵۱م.
(۸) جامعه، خطی.
(۹) حاجی خلیفه کشف الظنون، استانبول، ۱۹۴۱م.
(۱۰) خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العربی.
(۱۱) ذهبی محمد، تذکرة الحفاظ، بیروت، ۱۳۷۴ق.
(۱۲) ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب احمد ارنؤوط، بیروت، ۱۹۸۶م.
(۱۳) ذهبی محمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت، دارالمعرفه، ۱۹۶۳م.
(۱۴) سیّد فؤاد، فهرس المخطوطات المصوّرة، قاهره، ۱۹۵۴م.

۱. ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، تقریب التهذیب، ج۱، ص۴۴۵، بیروت، ۱۹۷۵م.
۲. ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، لسان المیزان، ج۷، ص۴۶۸، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ق.
۳. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۲۰.
۴. ↑ ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۱۲۲، به کوشش شعیب احمد ارنؤوط، بیروت، ۱۹۸۶م.
۵. ↑ ابن سعد محمد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۳، بیروت، دارصادر.
۶. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۶، بیروت، دارالکتب العربی.
۷. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۷، بیروت، دارالکتب العربی.
۸. ↑ ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۱۲۲، به کوشش شعیب احمد ارنؤوط، بیروت، ۱۹۸۶م.
۹. ↑ ابن سعد محمد، طبقات الکبری، ج۶، ص۴۱۳، بیروت، دارصادر.
۱۰. ↑ ابن قیسرانی محمد، الجمع بین کتابی ابی نصر الکلاباذی و ابی بکر الاصبهانی، ج۱، ص۲۵۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.
۱۱. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۶، بیروت، دارالکتب العربی.
۱۲. ↑ ذهبی محمد، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۴۳۲، بیروت، ۱۳۷۴ق.
۱۳. ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، تهذیب التهذیب، ج۶، ص۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۶ق.
۱۴. ↑ ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۱۲۲، به کوشش شعیب احمد ارنؤوط، بیروت، ۱۹۸۶م.
۱۵. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۹، بیروت، دارالکتب العربی.
۱۶. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۹، بیروت، دارالکتب العربی.
۱۷. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۷، بیروت، دارالکتب العربی.
۱۸. ↑ ذهبی محمد، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۴۳۲، بیروت، ۱۳۷۴ق.
۱۹. ↑ ابن قیسرانی محمد، الجمع بین کتابی ابی نصر الکلاباذی و ابی بکر الاصبهانی، ج۱، ص۲۵۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.
۲۰. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۶، بیروت، دارالکتب العربی.
۲۱. ↑ ذهبی محمد، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۴۳۲، بیروت، ۱۳۷۴ق.
۲۲. ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، تهذیب التهذیب، ج۶، ص۲-۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۶ق.
۲۳. ↑ ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۱۲۳، به کوشش شعیب احمد ارنؤوط، بیروت، ۱۹۸۶م.
۲۴. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۷، بیروت، دارالکتب العربی.
۲۵. ↑ ذهبی محمد، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۴۳۳، بیروت، ۱۳۷۴ق.
۲۶. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۶۸، بیروت، دارالکتب العربی.
۲۷. ↑ حاجی خلیفه کشف الظنون، استانبول، ج۲، ص۱۷۱۲، ۱۹۴۱م.
۲۸. ↑ سیّد فؤاد، فهرس المخطوطات المصوّرة، ج۱، ص۱۰۳- ۱۰۵، قاهره، ۱۹۵۴م.
۲۹. ↑ حاجی خلیفه کشف الظنون، استانبول، ج۲، ص۱۷۱۱، ۱۹۴۱م.
۳۰. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۲۱.
۳۱. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۲۱.
۳۲. ↑ جامعه، خطی، ج۵، ص۱۷۱.
۳۳. ↑ ذهبی محمد، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۴۳۳، بیروت، ۱۳۷۴ق.
۳۴. ↑ بغدادی اسماعیل پاشا، هدیة العارفین، ج۱، ص۴۴۰، استانبول، ۱۹۵۱م.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌ابی‌شیبه»، ج۲، ص۸۲۹.    



جعبه ابزار