ابن ادریس حلّی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن احمد بن ادریس بن حسین بن قاسم بن عیسی حلّی عجلی
ملقب به فخرالدین و كنیه‌اش ابوعبدالله است. او در سال ۵۴۳ هـ . ق. چشم به جهان گشود.
نسبش از طرف مادر، به سه واسطه به
شیخ طوسی (ره) می‌رسد.
مادر ابن ادریس، دختر شیخ طوسی است و خاله‌اش، همسر شیخ مسعود ورام است كه جدّ مادری سید علی بن طاووس و سید احمد بن طاووس است.
ابن اردیس حلی پیشتاز جریان احیای مجدد
اجتهاد و محو آثار
تقلید بود. كتاب سرائر او كه یكی از مهمترین منابع فقهی شیعه است، بهترین نمودار این پدیده است.
ابن ادریس نزد فقیهان و دانشمندان بزرگ اسلامی به تحصیل پرداخت و به درجه بالایی از
فقاهت و كمال رسید. استادان او عبارتند از:
۱.
ابوالمکارم حمزه بن علی بن زهره حسینی، معروف به سید
ابوالمکارم ابن زهره (متوفا: ۵۸۵ هـ . ق.)
۲.
محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی (متوفا: ۵۸۸ هـ . ق)
۳.
عبدالله بن جعفر دوریستی: از شاگردان
شیخ مفید،
سید مرتضی و
سید رضی است و از آنها نقل
روایت می‌كند. ابن ادریس و
شاذان بن جبرئیل از وی نقل
روایت می‌كنند. كفایه در عبادات، یوم و لیله و كتاب اعتقادات از آثار اوست.
۴.
شیخ ابوعلی طوسی فرزند
شیخ طوسی و از فقیهان قرن پنجم و ششم هجری است. و
۵.
عماد الدین محمد بن القاسم طبری از
شیخ ابوعلی بن شیخ الطائفه و
قطب راوندی روایت می‌كند. بشاره المصطفی لشیعه المرتضی اثر او است.
۶.
حسین بن هبه الله بن رطبه سوراوی از ابن ادریس
روایت می‌كند.
۷.
شیخ عربی بن مسافر عبادی حلی.
۸.
شیخ الیاس بن ابراهیم حائری از
شیخ ابوعلی طوسی نقل
روایت می‌كند.
۹.
راشد بن ابراهیم بحرانی.
۱۰.
سید عزالدین شرفشاه بن محمد افطسی.
۱۱.
ابوالحسن علی بن ابراهیم علوی.
۱۲.
سید نظام الشرف ابن عریضی.
۱. نجیب الدین محمد بن نما (متوفا: ۶۴۵ هـ . ق)
۲. سید فخار موسوی (متوفا: ۶۳۰ هـ . ق)
۳. محیی الدین محمد بن عبدالله بن علی بن زهره.
۴. علی بن یحیی خیاط.
۵. احمد ابن مسعود اسدی.
۶. علی بن ابراهیم علوی عریضی.
۷. شیخ جعفر بن نما.
۸. حسن بن یحیی بن سعید حلّی.
وی پدر محقق ابوالقاسم جعفر است و پسر عموی
محقق حلی و نوه دختری ابن ادریس حلی می‌باشد و محقق حلی از او روایت می‌كند.
وی از پرهیزكارترین و زاهدترین علمای زمان خود بود. او از مشایخ روایتی علّامه حلی است. و ازمحقق حلی،سید محی الدین محمد بن عبدالله بن زهره و نجیب الدین محمد بن نما روایت می‌كند.
۱.
السرائر الحاوی فتحریر الفتاوی
۲. «مختصر التبیان من تفسیر القرآن و النكت المستخرجه من كتاب التبیان»: این كتاب را در سال ۵۸۲ هـ . ق. نوشته و نسخه‌های زیادی از آن موجود است این كتاب در سال ۱۴۰۹ هـ . ق از سوی كتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، در دو جلد چاپ و منتشر شد. و شامل تفسیر قرآن از سوره بقره تا سوره زلزال است.
۳. التعلیقات علی التبیان: این كتاب حاشیه بر «
تبیان»
شیخ طوسی است.
۴. رساله‌ای در معنی ناصب: خطی است.
۵. مناسك: خطی است.
۶. رساله‌ای در تكلیف: خطی است.
۷. رساله‌ای در مضایقه و مواسعه در فقه: خطی است.
۸. اجوبه المسائل:
خطی است.
۱. وی در كتاب
سرائر، ضمن مطرح كردن مباحث فقهی، نظر
اجتهاد ی خود و دیگران را مطرح و به نظرات مجتهدان دیگر
مذاهب اسلامی نیز اشاره می‌كند و مورد بررسی قرار می‌دهد.
۲. ابن ادریس مسئله‌ای را كه مطرح می‌كند، ابعاد مختلف آن را به گونه‌ای كامل مورد بررسی قرار می‌دهد و برای اثبات نظریه خود، به
ادله اجتهادی مانند
کتاب،
سنت متواتر،
اجماع و
ادله فقاهتی مانند
اصول عملی و
قاعده احتیاط، تمسك می‌كند.
۳. ابن ادریس سعی می‌كند مسائل را مختصر و به طور دسته بندی و گویا مطرح كند.
۴. روش ابن ادریس در تنظیم برخی عناوین فقه
اجتهاد ی همانند روش عالمان ماقبل خود بوده است.
فقیهانی كه از روش فقهی ابن ادریس پیروی می‌كردند، عبارتند از:
۱.
ابوالقاسم جعفر بن حسن، معروف به
محقق حلی.
۲.
یحیی بن سعید هذلی (متوفا: ۶۹۰ هـ . ق).
۳. ابومنصور جمال الدین حسن بن سعید بن سدید الدین یوسف بن علی بن طالب حلّی. (متوفا: ۷۲۶ هـ . ق)
۴.
جمامل الدین مقداد بن عبدالله سیوری (متوفا: ۷۲۶ هـ . ق)
۵.
زین الدین جباعی عاملی، (معروف به شهید ثانی) (متوفا: ۹۶۶ هـ . ق).
۶.
ابومنصور جمال الدین حسن بن زین الدین، فرزند
شهید ثانی (متوفا: ۱۰۱۱ هـ . ق)
۷.
شیخ بهایی (متوفا: ۱۰۳۱ هـ . ق)
۸.
علامه عبدالله بن محمد بشروی خراسانی، معروف به
فاضل تونی (متوفا: ۱۰۷۱ هـ . ق)
۹. علامه سید جمال الدین، فرزند سید حسین خوانساری (متوفا: ۱۱۲۵ هـ . ق).
اظهار نظرهای مختلفی درباره ابن ادریس وجود دارد؛ عده‌ای وی را به خاطر نپذیرفتن
خبر واحد و مخالفت با آرای
شیخ طوسی، مورد سرزنش قرار داده‌اند و عده‌ای دیگراو را به خاطر این شهامت كه اجتهاد را دوباره احیا كرد، مورد ستایش قرار داده‌اند، در ذیل، چند نمونه از سخنان بزرگان را متذكر می‌شویم:
«در اشتغال فهم و بلند پروازی، از
فخرالدین رازی پیش و در
علم فقه و نكته طرازی (پردازی) از محمد بن ادریس شافعی در پیش است. كتاب
سرائر كه از جمله مصنفات شریفه اوست، در دقت فهم و كثرت او، دلیلی ظاهر و برهانی باهر است و او را بر تصانیف
شیخ اجل ابو جعفر طوسی، ابحاث بسیار است و در اكثر مسایل فقهی او را خلافی یا اعتراضی و یا استدراكی هست.»
«ابوعبدالله محمد بن احمد بن ادریس عجلی حلی عالم بزرگوار و معروفی است كه بزرگان فقها در اجازه‌های خود به عظمت مقام علمی، فهم و دقت او اعتراف كرده‌اند و او را ستوده‌اند.»
«شیخ
فقیه و اصولی خالص و مجتهدی صرف و او اولین فردی بود كه باب طعن
بر شیخ طوسی را گشود.
«در نگاهی گذرا این مقارنه و تطبیق دست یازیده و یادآوری كرده‌اند كه
سرائر ابن ادریس در بكارگیری قواعد اصولی و تكیه بر مبانی استنباط و نیز بهره‌گیری قواعد اصول و تكیه بر مبانی استنباط و نیز بهره گیری از استدلال و توسّع در احتجاج، بر مبسوط شیخ الطائفه برتری دارد.»
«ابن ادریس حلی از فحول علمای
شیعه است ... و به حریت فكر معروف است. صولت و هیبت جدّش،
شیخ طوسی را شكست و به علما و
فقها ء تا حد اهانت، انتقاد می‌كرد.»
شهید مرتضی مطهری شجاعت ابن ادریس در نقد آرای
شیخ طوسی را می‌ستاید و می‌فرماید:
«ابن ادریس با این عمل خود اولاً ثابت كرد كه از ضمیری آگاه برخوردار است و نیاز عصر خویش را درك می‌كند. ثانیاً ثابت كرد كه از موهبت شجاعت عقلی و ادبی بهره‌مند است او از كسانی نیست كه فقط نیاز را احساس كند، ولی جرأت اقدام را نداشته باشد. با جرأت و جسارتی كم نظیر این گام خطیر را برمی‌دارد.»
«این بزرگوار در بیست و پنج سالگی به درجه
اجتهاد رسید و
صحیفه کامله سجادیه را
روایت می‌كند.»
ابن فوطی، دانشمند مشهور
سنی در كتاب «
تلخیص مجمع الاداب فی معجم الالقاب» از ابن ادریس این گونه یاد می‌كند:
«فخر الدین ابو عبدالله محمد بن ادریس بن محمد عجلی حلی،
فقیه شیعه از فضلاء و
فقها ی
شیعه و دانایان
اصول شریعت است.»
ابن حجر عسقلانی، عالم شهیر
سنی در كتاب «تاریخ اسلام» خود این گونه از ابن ادریس یاد می‌كند:
«محمد بن ادریس عجلی حلی
فقیه شیعه و دانشمند بزرگ آنان است. او راست تصانیفی در
فقه امامیه،
شیعه در زمان وی دانشمندی چون او را نداشتند.»
عبدالرحمن صفدی، دانشمند سنّی در كتاب «
الوافی بالوفیات» می‌گوید:
«وی را در
فقه عدیم النظیر دانسته.»
ابن ادریس در سال ۵۹۸ هـ . ق در شهر حله به جهان باقی شتافت. مرقدش در حله، در سال ۱۳۸۱ هـ . ق تعمیر و تجدید بنا شد. اكنون آرامگاهش زیارتگاه
شیعیان آن دیار است. قبرش در جنوب باغچه جبل، از مكان‌های مقدس است. حاج حسن مرجان، این آرامگاه را تعمیر كرده است. در اطراف آن، مسجد و ساختمان بزرگ ساخته شده است. در داخل این ساختمان،
آیت الله حکیم كتابخانه‌ای تأسیس كرده است. كتابخانه‌ای نیز به نام ابن ادریس در همین ساختمان موجود است. حسینیه‌ای نیز به نام ابن ادریس در شهر حله وجود دارد.
ابن ادریس روز جمعه هجدهم شوال سال ۵۹۸ هـ . ق. در ۵۵ سالگی از دنیا رفت.
سایت اندیشه قم
