• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوالقاسم ضحاک بن مزاحم هلالی خراسانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ابوالقاسم ضحاک بن مزاحم هلالی کوفی خراسانی بلخی (م ۱۰۵ هـ)، از اصحاب امام سجاد (علیه‌السّلام)، محدث، فقیه و مفسر برجسته بعد از تابعین در قرن اول هجری قمری بود.



ابوالقاسم ضحاک بن مزاحم بن یزید هلالی کوفی خراسانی بلخی، تبار او از کوفه بودند، ولی ضحاک در بلخ می‌زیست و یکی از اصحاب امام سجاد (علیه‌السّلام) به شمار می‌رفت.
وی از راویان موثق و امین و از فقها و مفسران برجسته بوده و در روستای بروقان بلخ تعلیم و تربیت قریب سه هزار کودک را بر عهده داشت. برای مدتی در سمرقند و بخارا نیز اقامت داشت.
برخی از ارباب رجال اهل‌سنت او را توثیق، و برخی تضعیف نموده‌اند.


ضحاک تفسیر را نزد سعید بن جبیر در ری فرا گرفت. برخی از ارباب رجال گفته‌اند که او حضرت علی (علیه‌السّلام) را دیده و از آن حضرت حدیث آموخته
[۱۱] نمازى شاهرودى، على، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۷۸.
و از افرادی چون ابن‌عباس و ابوسعید خدری نیز حدیث نقل کرده است.
راویانی چون بزیع بن عبدالله لحّام و اسماعیل بن ابی‌خالد از وی روایت کرده‌اند.


ضحاک در تفسیر، بسیار تواناست و آراء استوار و بی‌مانندی دارد، چنان‌که ابن‌کثیر در تفسیر واژه ترائب از وی روایت کرده و این کلمه را به استخوان‌های جفت در بدن از جمله دو استخوان بالای رستنگاه مو، میان دو ران معنا و به این وسیله معضلی را حل کرده است.


هلالی در سال ۱۰۵ هـ درگذشت. در تاریخ وفاتش اختلاف است.


اثر علمی ضحاک تفسیر القرآن می‌باشد.
[۱۸] نمازى شاهرودى، على، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۷۸.
دارای دو تفسیر کبیر و صغیر است که هر دو، مرجع تفاسیری همچون طبری و طبرسی قرار گرفته است.
۳۰.


۱. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۹۴.    
۲. بخاری، اسماعيل بن ابراهيم، التاریخ الکبیر، ج۴، ص۳۳۳.    
۳. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۹۴.    
۴. مزی، يوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱۳، ص۲۹۲.    
۵. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی، ج۱۶، ص۲۰۷.    
۶. عادل نويهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۲۳۷.    
۷. مزی، يوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱۳، ص۲۹۵.    
۸. بخاری، اسماعيل بن ابراهيم، التاریخ الکبیر، ج۴، ص۳۳۳.    
۹. صفی‌الدين خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهيب تهذیب الکمال، ج۱، ص۱۷۷.    
۱۰. ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۶، ص۴۸۰.    
۱۱. نمازى شاهرودى، على، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۷۸.
۱۲. صفی‌الدين خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهيب تهذیب الکمال، ج۱، ص۱۷۷.    
۱۳. مزی، يوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۱۳، ص۲۹۲.    
۱۴. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن‌کثیر، ج۴، ص۵۳۲.    
۱۵. ر. ک:معرفت، محمدهادی، التمهید، ج۶، ص۶۳.    
۱۶. ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۶، ص۴۸۱.    
۱۷. حاجی خلیفه، مصطفى بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۴۵۲.    
۱۸. نمازى شاهرودى، على، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۷۸.



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۰۸، برگرفته از مقاله «ابوالقاسم ضحاک بن مزاحم هلالی».



جعبه ابزار