• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوالمعالی محمد بن سدیدالدین

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


شمس‌الدین ابوالمعالی محمد بن سدیدالدین علی، نوه شهاب‌الدین احمد و خواهرزاده شیخ بهائی یکی از علمای شیعی و از خاندان خاتون بود.
[۱] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۰.    



از سال تولد او اطلاعی در دست نیست. پدرش، علی، در مشهد سکونت گزیده بود. شمس‌الدین در طوس به دنیا آمد و بعدها رهسپار هند شد.
در ۱۰۰۹ در حیدرآباد سکنا گزید و در ۱۰۱۴ از محمدمؤمن حسینی‌استرآبادی (عالم مشهور و صاحب نفوذ در دوره قطب‌شاهیان در حیدرآباد) اجازه روایت گرفت.
[۲] اسکندر منشی، عالم‌ آرای‌ عباسی‌، ج ۳، ص ۹۴۱.
[۳] علی بن طیفور بسطامی، حدایق‌السلاطین ‌فی ‌کلام‌الخواقین، ج۱، ص۲۲۳، چاپ شریف النساء انصاری، حیدرآباد (بی‌تا).
[۴] احمد حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۵۳۱۵۳۲، قم ۱۴۱۴.    


شمس‌الدین محمد در دوران سلطنت محمد قطب‌شاه، در ۱۰۲۵ یا ۱۰۲۷ به پیشنهاد استرآبادی به عنوان سفیر قطب‌شاهیان به دربار صفویان رفت و مورد احترام شاه‌عباس صفوی قرار گرفت.
[۵] اسکندر منشی، عالم‌ آرای‌ عباسی‌، ج ۳، ص ۹۴۱.
[۶] علی بن طیفور بسطامی، حدایق‌السلاطین ‌فی ‌کلام‌الخواقین، ج۱، ص۲۲۳، چاپ شریف النساء انصاری، حیدرآباد (بی‌تا).
[۷] آستان قدس رضوی کتابخانه، فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی، ج۱، ص۴۹۹، ج ۶، مشهد ۱۳۴۴ش.
ابن‌خاتون در این دوره، نزد بهاءالدین عاملی درس خواند و از وی اجازه روایت گرفت.
[۸] عبدالحسین بن محمدباقر خاتون‌آبادی، وقایع السنین و الاعوام، ج۱، ص۵۰۴، یا، گزارشهای سالیانه از ابتدای خلقت تا سال ۱۱۹۵ هجری، چاپ محمدباقر بهبودی، تهران ۱۳۵۲ش.
[۹] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۷۶۷۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
[۱۰] رضا استادی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی، ج۲، ص۲۱۶، ج ۲، قم: دارالقرآن الکریم، (بی‌تا).


اسکندرمنشی
[۱۱] اسکندر منشی، عالم‌ آرای‌ عباسی‌، ج ۳، ص ۹۵۰ـ۹۵۱.
تاریخ بازگشت او را به هند ۱۰۲۹ دانسته اما بنابر برخی گزارش‌ها ابن‌خاتون پس از وفات محمد قطب‌شاه و در زمان حکومت عبداللّه قطب‌شاه وارد حیدرآباد شد.
[۱۲] علی بن طیفور بسطامی، حدایق‌السلاطین ‌فی ‌کلام‌الخواقین، ج۱، ص۲۲۳، چاپ شریف النساء انصاری، حیدرآباد (بی‌تا).
[۱۳] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۰.    
پس از بازگشت، به سِمَت قائم‌مقام پیشوا (پیشوا، بالاترین مقام پس از سلطان) و دبیری منصوب شد و در ۱۰۳۸ به پیشوایی رسید.
او در ۱۰۴۱ به سبب حسدورزی و سعایت اطرافیان سلطان، برکنار و در ۱۰۴۳ «میرجُمله» (وزیر) شد و در ۱۰۴۵ دوباره پیشوا گردید.
وی حدود بیست سال عهده‌دار این مناصب بود.
ابن‌خاتون در اداره امور کشور، مدبر و نزد سلطان بسیار محترم و صاحب نفوذ بود.
کاردانی و درایت وی در حل مسائل مملکت و مردمداری‌اش به محبوبیت او افزود و باعث گسترش تشیع در حیدرآباد شد.
[۱۴] علی بن طیفور بسطامی، حدایق‌السلاطین ‌فی ‌کلام‌الخواقین، ج۱، ص۲۲۳ـ۲۲۴، چاپ شریف النساء انصاری، حیدرآباد (بی‌تا).
[۱۵] احمد بن عبداللّه صاعدی شیرازی، حدیقةالسلاطین قطب‌شاهی، ج۱، ص۷۸ـ۸۰، چاپ علی‌اصغر بلگرامی، حیدرآباد، دکن ۱۹۶۱.
[۱۶] آستان قدس رضوی کتابخانه، فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی، ج۱، ص۵۰۴ـ۵۱۰، ج ۶، مشهد ۱۳۴۴ش.


شمس‌الدین محمد، عالمی جامع‌الاطراف بود که افزون بر مناصب دولتی، به تدریس علوم دینی و ریاضی نیز می‌پرداخت و شاگردان زیادی داشت.
برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: محمدعلی کربلایی، حسن بن علی جامعی، میرزامحمد حسینی‌جزائری و معزالدین محمد اردستانی.
[۱۷] محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، ج۱، ص۲۷۵۲۷۶، چاپ احمد حسینی، بغداد (۱۳۸۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.    
[۱۸] عبداللّه بن عیسی افندی‌اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۱، ص۲۲۳، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
[۱۹] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۸، ص۳۲، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
[۲۰] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۰.    
[۲۱] احمد حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۵۳۲، قم ۱۴۱۴.    


وی به شعر و ادبیات نیز علاقه‌مند بود و جلسات ادبی و شعرخوانی با حضور پرشمار ادیبان‌ به‌ طور مرتب در محضر او برگزار می‌شد.
[۲۲] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۰.    
[۲۳] آستان قدس رضوی کتابخانه، فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی، ج۱، ص۵۱۰، ج ۶، مشهد ۱۳۴۴ش.
[۲۴] علی بن طیفور بسطامی، حدایق‌السلاطین ‌فی ‌کلام‌الخواقین، ج۱، ص۲۲۵ـ ۲۳۴، چاپ شریف النساء انصاری، حیدرآباد (بی‌تا).
آثار خیر و عام‌المنفعه‌ای نیز از او برجای‌ مانده است.
[۲۵] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۰.    


از جمله آثار وی، ترجمه و شرح فارسی الاربعون حدیثاً شیخ بهائی است به درخواست سلطان‌محمد قطب‌شاه که به ترجمه قطب‌شاهی معروف است.
شیخ بهائی بر این شرح تقریظ نگاشت و مترجم را ستود.
[۲۶] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۷۶۷۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
[۲۷] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۰۱۱.    
این کتاب در ۱۲۷۵ در تهران و در ۱۳۰۹ در بمبئی به چاپ رسید.
[۲۸] خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج ۱، ستون ۱۵۰، تهران ۱۳۵۲ش.
سلطان‌محمد قطب‌شاه ترجمه ابن‌خاتون را مختصر کرد و آن را لُباب‌الاحادیث قطب‌شاهی‌ نامید.
[۲۹] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۸، ص۲۷۴۲۷۵، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    

سایر آثار او عبارت‌اند از: حاشیه بر جامع عباسی شیخ بهائی،
[۳۰] عبداللّه بن عیسی افندی‌اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۱۳۵، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
[۳۱] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۰.    
در برخی منابع وی شارح یا نگارنده متمم جامع عباسی نیز ذکر شده است
[۳۲] خوانساری، روضات الجنات، ج۱، ص۷۸.
[۳۳] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۳۴۰۳۴۱، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
که به درستی معلوم نیست همه این آثار یکی هستند یا با هم تفاوت دارند؛ حاشیه بر تَحریرالاحکام علامه حلّی؛
[۳۴] عبداللّه بن عیسی افندی‌اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۱۳۵، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
بَدیعُ البَیان لمعانی‌القرآن، به فارسی؛
[۳۵] احمد حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی مرعشی نجفی، ج۵، ص۳۱، قم ۱۳۵۴ـ۱۳۷۶ش.
کتابی به فارسی درباره امامت؛ شرح فارسی صحیفه سجادیه؛
[۳۶] خوانساری، روضات الجنات، ج۱، ص۷۸.
[۳۷] عباس قمی، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، ج۲، ص۵۶۷، تهران (۱۳۲۷ش).
توضیح اخلاق عبداللّه شاهی، به فارسی در شرح اخلاق ناصری اثر خواجه نصیرالدین طوسی؛
[۳۸] عبداللّه بن عیسی افندی‌اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۱۳۵، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
[۳۹] آستان قدس رضوی کتابخانه، فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی، ج ۶، ص ۴۰۳، مشهد ۱۳۴۴ش.
و دیوان اشعار.
[۴۰] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۹، قسم ۳، ص۹۹۵۹۹۶، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    


به گفته بسطامی،
[۴۱] علی بن طیفور بسطامی، حدایق‌السلاطین ‌فی ‌کلام‌الخواقین، ج۱، ص۲۲۴ـ۲۲۵، چاپ شریف النساء انصاری، حیدرآباد (بی‌تا).
ابن‌خاتون در ۱۰۵۹ در راه سفر حج در بندرِ مُخای یمن از دنیا رفت.
[۴۲] عباس قمی، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، ج۲، ص۵۶۷، تهران (۱۳۲۷ش).
قبر وی در حیدرآباد زیارتگاه مردم است.
[۴۳] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۰.    


۱. ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۰.    
۲. ↑ اسکندر منشی، عالم‌ آرای‌ عباسی‌، ج ۳، ص ۹۴۱.
۳. ↑ علی بن طیفور بسطامی، حدایق‌السلاطین ‌فی ‌کلام‌الخواقین، ج۱، ص۲۲۳، چاپ شریف النساء انصاری، حیدرآباد (بی‌تا).
۴. ↑ احمد حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۵۳۱۵۳۲، قم ۱۴۱۴.    
۵. ↑ اسکندر منشی، عالم‌ آرای‌ عباسی‌، ج ۳، ص ۹۴۱.
۶. ↑ علی بن طیفور بسطامی، حدایق‌السلاطین ‌فی ‌کلام‌الخواقین، ج۱، ص۲۲۳، چاپ شریف النساء انصاری، حیدرآباد (بی‌تا).
۷. ↑ آستان قدس رضوی کتابخانه، فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی، ج۱، ص۴۹۹، ج ۶، مشهد ۱۳۴۴ش.
۸. ↑ عبدالحسین بن محمدباقر خاتون‌آبادی، وقایع السنین و الاعوام، ج۱، ص۵۰۴، یا، گزارشهای سالیانه از ابتدای خلقت تا سال ۱۱۹۵ هجری، چاپ محمدباقر بهبودی، تهران ۱۳۵۲ش.
۹. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۷۶۷۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۱۰. ↑ رضا استادی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی، ج۲، ص۲۱۶، ج ۲، قم: دارالقرآن الکریم، (بی‌تا).
۱۱. ↑ اسکندر منشی، عالم‌ آرای‌ عباسی‌، ج ۳، ص ۹۵۰ـ۹۵۱.
۱۲. ↑ علی بن طیفور بسطامی، حدایق‌السلاطین ‌فی ‌کلام‌الخواقین، ج۱، ص۲۲۳، چاپ شریف النساء انصاری، حیدرآباد (بی‌تا).
۱۳. ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۰.    
۱۴. ↑ علی بن طیفور بسطامی، حدایق‌السلاطین ‌فی ‌کلام‌الخواقین، ج۱، ص۲۲۳ـ۲۲۴، چاپ شریف النساء انصاری، حیدرآباد (بی‌تا).
۱۵. ↑ احمد بن عبداللّه صاعدی شیرازی، حدیقةالسلاطین قطب‌شاهی، ج۱، ص۷۸ـ۸۰، چاپ علی‌اصغر بلگرامی، حیدرآباد، دکن ۱۹۶۱.
۱۶. ↑ آستان قدس رضوی کتابخانه، فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی، ج۱، ص۵۰۴ـ۵۱۰، ج ۶، مشهد ۱۳۴۴ش.
۱۷. ↑ محمد بن حسن حرّعاملی، امل‌الآمل، ج۱، ص۲۷۵۲۷۶، چاپ احمد حسینی، بغداد (۱۳۸۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.    
۱۸. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی‌اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۱، ص۲۲۳، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
۱۹. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۸، ص۳۲، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۲۰. ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۰.    
۲۱. ↑ احمد حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۵۳۲، قم ۱۴۱۴.    
۲۲. ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۰.    
۲۳. ↑ آستان قدس رضوی کتابخانه، فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی، ج۱، ص۵۱۰، ج ۶، مشهد ۱۳۴۴ش.
۲۴. ↑ علی بن طیفور بسطامی، حدایق‌السلاطین ‌فی ‌کلام‌الخواقین، ج۱، ص۲۲۵ـ ۲۳۴، چاپ شریف النساء انصاری، حیدرآباد (بی‌تا).
۲۵. ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۰.    
۲۶. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۷۶۷۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۲۷. ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۰۱۱.    
۲۸. ↑ خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج ۱، ستون ۱۵۰، تهران ۱۳۵۲ش.
۲۹. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۸، ص۲۷۴۲۷۵، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۳۰. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی‌اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۱۳۵، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
۳۱. ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۰.    
۳۲. ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۱، ص۷۸.
۳۳. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۳۴۰۳۴۱، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۳۴. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی‌اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۱۳۵، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
۳۵. ↑ احمد حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی مرعشی نجفی، ج۵، ص۳۱، قم ۱۳۵۴ـ۱۳۷۶ش.
۳۶. ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۱، ص۷۸.
۳۷. ↑ عباس قمی، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، ج۲، ص۵۶۷، تهران (۱۳۲۷ش).
۳۸. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی‌اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۱۳۵، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
۳۹. ↑ آستان قدس رضوی کتابخانه، فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی، ج ۶، ص ۴۰۳، مشهد ۱۳۴۴ش.
۴۰. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۹، قسم ۳، ص۹۹۵۹۹۶، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۴۱. ↑ علی بن طیفور بسطامی، حدایق‌السلاطین ‌فی ‌کلام‌الخواقین، ج۱، ص۲۲۴ـ۲۲۵، چاپ شریف النساء انصاری، حیدرآباد (بی‌تا).
۴۲. ↑ عباس قمی، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، ج۲، ص۵۶۷، تهران (۱۳۲۷ش).
۴۳. ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۰.    


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «آل خاتون»، شماره۶۷۱۸.    


رده‌های این صفحه : آل خاتون | تراجم | علمای شیعه | علمای قرن دهم | علمای قرن یازدهم
جعبه ابزار