احوال و آثار محمد بن جریر طبری (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«احوال و آثار محمد بن جریر طبری»
تالیف علی اکبر شهابی به
زبان فارسی که در
سال ۱۳۱۴ ه-. ش به رشته تحریر در آمده است.
کتاب مشتمل بر دو بخش است، در بخش اول زندگانی علمی، احوال و رفتار طبری بحث و در بخش دیگر،
آثار و مؤلفات وی مورد
تحقیق قرار گرفته است. مولف با بیانی شیوا در تحریر این رساله بیشتر به
مسائل اخلاقی،
رفتار و روش طبری در تحصیل که مورد استفاده دانشجویان است پرداخته و از ذکر اختلافات و مناقشات درباره تاریخ
تولد و
وفات طبری خودداری کرده‌اند. آنچه دربار زندگانی طبری نگارش یافته یا مستند بگفته خود طبری و شاگردان وی و یا به نقل از مورخان و نویسندگان معاصر اوست.
شهابی در مقدمه چنین می‌نویسد: تاریخ ادبیات و شرح احوال بزرگان، راهنمای
سعادت و آیین عبرت و سرمشق علمی و عملی آیندگان است. در اغلب کتب
تاریخ و تذکره چنین ثمره‌ای دیده نمی‌شود. این نارسایی ناشی از خود تاریخ نیست بکله از اندیشه نویسندگان می‌باشد. آنچه موجب رسیدن بزرگان به درجات شامخ بوده، روش خاصی است که آن‌ها در کسب علوم انتخاب کرده‌اند نه بهره از هوش خدادادی، یکی از این بزرگان محمدبن جریر طبری است. پس از معرفی زندگانی طبری و جزئیات نام،
نسب، مدفن، روش تحصیل، سفرها و
مناظرات، جایگاه و... به بررسی دو کتاب معروف وی «التاریخ الکبیر» و «جامع البیان عن تاویل القرآن» می‌پردازد.
وی معتقد است ایرانی‌ها نخستین مورخان
اسلام بوده و قدیمی‌ترین کتاب جامع در سیر نبوی کتاب «سیر ابن هشام» است و نخستین کسی که کتابی در تاریخ عمومی
مسلمانان تدوین کرده، ابن واضح
مشهور به یعقوبی می‌باشد. بعد از تاریخ یعقوبی «تاریخ بزرگ» طبری حوادث آغاز
خلقت تا ۳۰۲ ه-. ق را در بر دارد. تاریخ طبری به خاطر
صحت و اتقان مطالب، در تمامی قرون اسلامی مورد استفاده مورخان بوده و مشتمل بر
اخبار،
حوادث پادشاهان،
پیامبران سلف و وقایع ایام می‌باشد، در حوادث قبل از اسلام شرح مبسوطی درباره سلسله پادشاهان ایرانی از ابتدای تاریخ
ایران با ذکر تاریخ و نام هریک از پادشاهان گرد آوری شده است. وی تا حوادث
سال ۲۹۴ را برای شاگردان و اصحابش
تدریس و به آنان
اجازه نقل داده است.
تاریخ طبری دارای مجلدات بسیاری بوده و مختصری از آن به
دست ما رسیده است. به
عقیده مسعودی «کتاب دارای محسنات زیادی برای پژوهندگان تاریخ و مؤلفش از
فقها و پرهیزکاران
زمان خود بوده است» تا جایی که دانشمندان اروپایی
اهتمام به انتشار و استفاده از تاریخ طبری داشته‌اند. ترجمه فارسی‌ای از آن توسط ابوعلی بلعمی موجود می‌باشد البته ایشان گاهی خارج از مطالب کتاب، اخبار و تاویلات فلسفی و... به آن اضافه کرده‌اند. در جزء دوم تاریخ طبری بیشتر از پادشاهان ایرانی بحث شده از جمله مروزان فرمانده ایرانی و خسرو پرویز و انوشیروان.
سپس مؤلف به معرفی «تفسیر بزرگ» طبری و گفتار بزرگان پیرامون آن پرداخته و می‌فرماید: طبری در کتاب تفسیرش، بعد از
حمد الهی، شرحی درباره اختصاصات و مزایای
قرآن مجید،
بلاغت،
فصاحت و
اعجاز آن داده و پس از آن شرحی به عنوان مقدمه در تفسیر قرآن، انواع و اقسام تاویل و آنچه بر ما معلوم است و آنچه درباره
جواز و
منع تفسیر وارد شد و نیز درباره کلام منسوب به
حضرت نبی صلی الله علیه و آله که در «قرآن به هفت
حرف نازل گشته» و در خصوص اینکه به چه زبانی نازل شده و رد بر کسی که گفته است در
قرآن کلام غیر عربی وجود دارد و مطالب و کلیات دیگری ایراد کرده است.
به
عقیده مؤلف، طبری در تفسیرش به اقوال، آراء و اخبار کسانی که نزد او
ثقه نبوده‌اند از قبیل مقاتل بن سلیمان، سائب کلبی و...
اعتماد نکرده و فقط به نقل
اخبار و
احادیث صحیح اکتفا کرده است ولی در نقل تاریخ و سیر و اخبار عرب، از قول مورخان مذکور استفاده کرده است. طبری در تفسیرش به تفاسیر پیشین وی مثل
ابن عباس، قتاده، حسن بصری و... استناد کرده است. این تفسیر در زمان منصور بن نوح به فارسی ترجمه شده است.
در ابتدای
کتاب فهرست موضوعات و دیباچه و در آخر فهرست اعلام، مصادر و اماکن طبق حروف الفبا و نام برخی از کتابهای منتشر شده انتشارات اساطیر آمده است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
