• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اسماعیل (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منظور از اسماعیل در این جا، اسماعیل علیه ‌السلام فرزند ابراهیم علیه‌السلام است.


اسکان اسماعیل علیه ‌السلام در سرزمین مکه و نزدیک خانه خدا از سوی ابراهیم علیه ‌السلام به امر خداوند متعال انجام گرفت: «ربنآ انی اسکنت من ذریتی بواد غیر ذی زرع عند بیتک المحرم...» پروردگارا من بعضی از فرزندانم را در سرزمین بی آب و علفی در کنار خانه‌ای که حرم تو است ساکن ساختم تا نماز را بر پای دارند، تو قلبهای گروهی از مردم را متوجه آنها ساز و از ثمرات به آنها روزی ده شاید آنان شکر تو را بجای آورند. (منظور از «ذریتی»، اسماعیل علیه ‌السلام است. در حدیثی از امام کاظم علیه ‌السلام نقل شده است: ابراهیم علیه ‌السلام پس از اسکان اسماعیل علیه ‌السلام و هاجر در مکه، سخن یاد شده را به زبان آورد.
[۱] تفسیر العیاشی، عیاشی، ج۲، ص۲۳۲.     .
[۲] نورالثقلین، شیخ حویزی، ج۲، ص۵۴۹.     .
)
[۳] ابراهیم/سوره ۱۴، آیه ۳۷.     .

و این هنگامی بود که ابراهیم پس از آنکه خدا از کنیزش هاجر، پسری به او داد و نامش را اسماعیل گذاشت، حسادت همسر نخستینش ساره تحریک شد و نتوانست حضور هاجر و فرزندش را تحمل کند، از ابراهیم خواست که آن مادر و فرزند را به نقطه دیگری ببرد، و ابراهیم طبق فرمان خدا در برابر این درخواست تسلیم شد.
اسماعیل و مادرش هاجر را به سرزمین مکه که در آن روز یک سرزمین خشک و خاموش و فاقد همه چیز بود آورد، و در آنجا گذارد، و با آنها خدا حافظی کرد و رفت.
چیزى نگذشت که این کودک و آن مادر در آن آفتاب گرم و داغ تشنه شدند، هاجر براى نجات جان کودکش ‌ سعى و تلاش فراوان کرد، اما خدائى که اراده کرده بود، آن سرزمین یک کانون بزرگ عبادت گردد، چشمه زمزم را آشکار ساخت ، چیزى نگذشت که قبیله بیابانگرد جرهم که از نزدیکى آنجا مى گذشتند، از ماجرا آگاه شدند و در آنجا رحل اقامت افکندند و مکه کم کم شکل گرفت .
[۴] تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج۱۰، ص۳۶۲- ۳۶۳.     .

کلمه «من ذریتی» جانشین مفعول «اسکنت» است، و «من» در آن، تبعیض را می‌رساند. و منظور ابراهیم علیه ‌السلام از ذریه اش همان اسماعیل و فرزندانی است که از وی پدید می‌آیند، نه اسماعیل به تنهایی، برای اینکه دنبالش گفته است : «ربنا لیقیموا الصلوه : پروردگارا تا نماز بپای دارند»، و اگر اسماعیل به تنهایی مقصود بود نمی‌بایست لفظ جمع بکار برد.
[۵] ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبائی، ج۱۲، ص۱۱۰.     .
[۶] مجمع البیان، شیخ طبرسی، ج۶، ص۸۴..    
[۷] تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج۳، ص۹۰..    


اسماعيل و اسحاق عليهما السلام، دو برادر و دو فرزند عطا‌شده از سوى خدا به ابراهيم عليه السلام هستند:
«الحمد للّه الّذى وهب لى على الكبر إسمـعيل وإسحـق إنّ ربّى لسميع الدّعآء» حمد خدای را که در سن پیری اسماعیل و اسحاق را به من بخشید مسلما خدای من دعا را می‌شنود (و اجابت می‌کند).
[۸] ابراهیم/سوره ۱۴، آیه۳۹.    
[۹] تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج۳، ص۹۴.    
[۱۰] مجمع البیان، شیخ طبرسی، ج۶، ص۸۶.    

این جمله به منزله جمله معترضه است که در وسط دعاى آن جناب قرار گرفته است .و باعث گفتن آن در وسط دعا این بوده که در ضمن خواسته هایش ناگهان به یاد عظمت نعمتى که خدا به وى ارزانى داشته افتاده که بعد از آنکه همه اسباب عادى فرزنددار شدنش را منتفى نموده بود دو فرزند صالح چون اسماعیل و اسحاق به وى داده .و اگر چنین عنایتى به وى فرمود بخاطر استجابت دعایش بود، ابراهیم علیه السلام در بین دعایش وقتى به یاد این نعمت مى افتد ناگهان رشته دعا را رها نموده به شکر خدا مى پردازد و خداى را بر استجابت دعایش ثنا مى گوید.
[۱۱] ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبائی، ج۱۲، ص۱۱۲.    
[۱۲] فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن.    


يعقوب عليه السلام برادر زاده اسماعیل علیه السلام، فرزند اسحاق علیه السلام می باشد:
«أم كنتم شهداء إذ حضر يعقوب الموت إذ قال لبنيه ما تعبدون من بعدى قالوا نعبد إلـهك وإلـه ءابائِك إبرهيم وإسمـعيل و اسحق ...‌ » آيا شما به هنگامي كه مرگ يعقوب فرا رسيد حاضر بوديد؟ در آن هنگام كه به فرزندان خود گفت پس از من چه چيز را مي‌پرستيد؟ گفتند خداي تو و خداي پدرانت، ابراهيم و اسماعيل و اسحاق، خداوند يكتا و ما در برابر او تسلیم هستيم. («آباء» معنايى اعمّ از پدر، جدّ و عمو دارد و در حديثى از امام باقر علیه السلام ، اين معنا بيان شده است
[۱۳] قصص‌الأنبیا، راوندی، ص‌۱۰۵، ح‌ ۹۸.    
.) گفتنى است كه یعقوب عليه السلام فرزند اسحاق عليه السلام، و اسحاق عليه السلام برادر اسماعيل عليه السلام است.)
[۱۴] بقره/سوره۲، آیه ۱۳۳.    

حضرت اسماعیل پدر یا جد یعقوب نبود، بلکه عموى او بود، در حالى که در آیه مورد بحث کلمه «آباء» جمع ( أب ) به کار رفته ، و از اینجا روشن مى شود که در لغت عرب گاهى کلمه (أب) به عمو اطلاق مى گردد.
[۱۵] تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج۱، ص۴۶۵.    
[۱۶] تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج۱، ص۱۹۱.    
[۱۷] مجمع البیان، شیخ طبرسی، ج۱، ص۴۰۰.    
[۱۸] فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن.    


خانه و حجر اسماعیل علیه ‌السلام از نشانه‌های روشن در مسجدالحرام است:
«ان اول بیت وضع للناس للذی ببکة مبارکا... • فیه ءایـت بینـت...» نخستین خانه‌ای که برای مردم (و نیایش خداوند) قرار داده شد در سرزمین مکه است که پر برکت... است• در آن نشانه‌های روشن... است. (امام صادق علیه السلام در پاسخ به سؤال از «آیات بینات» در آیه یاد شده، فرمود: مقام ابراهیم، حجرالاسود و حجر اسماعیل علیه السلام، آیات بینات در بیت الله‌اند.
[۱۹] کافی، شیخ کلینی، ج۴، ص۲۲۳، ح ۱.     .
[۲۰] تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۸۷- ۱۸۸، ح۹۹.     .
[۲۱] آل عمران/سوره ۳، آیه ۹۶- ۹۷.     .

[۲۲] فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن.    


اسماعیل و ابراهیم، حج اسماعیل، اسماعیل و کعبه، اسماعیل و محمد، اطاعت اسماعیل، تولد اسماعیل، جوانی اسماعیل، دعاهای اسماعیل، اسماعیل صادق الوعد، فضائل اسماعیل صادق الوعد.

۱. ↑ تفسیر العیاشی، عیاشی، ج۲، ص۲۳۲.     .
۲. ↑ نورالثقلین، شیخ حویزی، ج۲، ص۵۴۹.     .
۳. ↑ ابراهیم/سوره ۱۴، آیه ۳۷.     .
۴. ↑ تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج۱۰، ص۳۶۲- ۳۶۳.     .
۵. ↑ ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبائی، ج۱۲، ص۱۱۰.     .
۶. ↑ مجمع البیان، شیخ طبرسی، ج۶، ص۸۴..    
۷. ↑ تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج۳، ص۹۰..    
۸. ↑ ابراهیم/سوره ۱۴، آیه۳۹.    
۹. ↑ تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج۳، ص۹۴.    
۱۰. ↑ مجمع البیان، شیخ طبرسی، ج۶، ص۸۶.    
۱۱. ↑ ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبائی، ج۱۲، ص۱۱۲.    
۱۲. ↑ فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن.    
۱۳. ↑ قصص‌الأنبیا، راوندی، ص‌۱۰۵، ح‌ ۹۸.    
۱۴. ↑ بقره/سوره۲، آیه ۱۳۳.    
۱۵. ↑ تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج۱، ص۴۶۵.    
۱۶. ↑ تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج۱، ص۱۹۱.    
۱۷. ↑ مجمع البیان، شیخ طبرسی، ج۱، ص۴۰۰.    
۱۸. ↑ فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن.    
۱۹. ↑ کافی، شیخ کلینی، ج۴، ص۲۲۳، ح ۱.     .
۲۰. ↑ تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۸۷- ۱۸۸، ح۹۹.     .
۲۱. ↑ آل عمران/سوره ۳، آیه ۹۶- ۹۷.     .
۲۲. ↑ فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن.    


فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «اسماعیل ».    



جعبه ابزار