• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اصحاب صفه در قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اَصحاب صُفَّه، گروهی از یاران پیامبر که به سایبانی در مسجد پیامبر منسوب‌اند.



مورخان و محدثان نخستین که بنا به مناسبت، یاران پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را به مکان یا رخدادی نسبت می‌دادند، به پیروی از پیامبر،
[۳] الدرالمنثور، ج‌۱، ص‌۳۵۸.
برخی از یاران آن حضرت را به صفّه مسجد نبوی نسبت داده‌اند و این گروه را « اصحاب صفّه »، « اهل‌ الصفّه » یا «اهل المَظَلّه» (سایبان) خوانده‌اند.


صفّه اصطلاحی است که بر نوعی خاص از معماری در یثرب عهد پیامبر اطلاق می‌شود، از این‌رو اطلاعاتی که لغت‌شناسان ارائه کرده‌اند نمی‌تواند ویژگیهای این نوع بنا را بیان کند، به‌ویژه که غالب آن‌ها در قرون متأخر و در شهرهای دیگری می‌زیسته‌اند و ازاین‌رو نمی‌توان برای تعاریف آنان اعتباری قائل بود؛ امّا عمدتاً مفهوم صفّه را به بنایی شبیه سقیفه تعریف کرده‌اند.
[۷] تاج العروس، ج‌۱، ص‌۲۲۴.
[۹] لسان العرب، ج‌۵، ص‌۵۵.



با‌توجه به تعاریف لغت‌شناسان، صفّه سایبان خنکی در تابستانهای گرم و محل تجمع، پذیرایی یا استراحت افراد بوده‌است.


با تغییر قبله از سمت شمال به جنوب ( سال دوم هجری،) بخشی از قسمت مسقف شمال مسجد نبوی صفّه نام گرفت.
[۱۰] ابن‌ابی‌شیبه، المصنف، ج‌۱، ۳۷۲.
[۱۱] عون‌المعبود، ج‌۴، ۲۳۰.
[۱۲] وفاءالوفاء، ج۲، ص‌۴۵۳‌-۴۵۴.
به همین دلیل بعدها صفّه را انتهای مسجد‌ دانسته‌اند.
[۱۳] فتح‌الباری، ج‌۶، ص‌۴۳۶.
[۱۴] عون‌المعبود، ج‌۴، ص‌۲۳۱.
[۱۵] وفاء‌الوفاء، ج‌۲، ص‌۴۵۳.



صفّه در مسجد نبوی کاربردی ثابت و محدود نداشت و به عنوان مهمانپذیر، مسکن دائم یا موقت، محل آموزش یا عبادت و‌... مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ اما در یک نگاه کلی صفّه با پدیده مهاجرت پیوندی مستقیم دارد.

۵.۱ - مهمانان اسلام

مسلمانان اولیه که قبل از پیامبر به یثرب آمده بودند توانستند در منازل انصار به ویژه در قُبا سکنا بگیرند؛ امّا محلی که پیامبر برای ساختن مسجد و استقرار خود برگزید، از قبا فاصله داشت و بسیاری از مهاجران به ویژه مهاجران مجرد که جوار پیامبر را ترجیح‌می‌دادند در مسجد مستقر شدند. در دوره‌های بعدی مهاجرت، چون مهاجران آشنایی در یثرب نداشتند به مسجد پناه می‌بردند، ازاین‌رو ساکنان صفّه را مهاجرانی بی سرپناه و مجرد یا مهمانان اسلام خوانده‌اند.
[۱۹] المستدرک، ج‌۳، ص‌۱۷.
برخی از بت‌پرستان قبایل اطراف هم مدتی در صفه مانده و سپس مسلمان شدند.
[۲۰] صحیح البخاری، ج۱، ص‌۱۳۰.
[۲۱] صحیح مسلم، ج‌۶، ص‌۹۸‌-۱۰۱.
اسرای مشرک قریش نیز شبها در مسجد می‌خوابیدند.
[۲۲] الام، ج‌۱، ص‌۷۱.
[۲۳] العمده، ص‌۱۷۷.



درباره اطلاق واژه «اهل صفّه» بر مهاجران ساکن در آن، معیار و ضابطه‌ای مشخص ارائه نشده، ازاین‌رو این صفت به هرکسی که مدتی را در صفّه می‌گذرانید اطلاق می‌شد. صحابه‌شناسان حتی برخی صحرانشینان را که تنها شبی در ماه مبارک رمضان را در صفّه می‌گذرانیدند جزو اهل‌صفّه دانسته‌اند. این عده روزها از این سایبان برای رهایی از آفتاب سوزان استفاده می‌کردند؛ امّا در شب ، می‌توانستند در هر جای مسجد بخوابند،
[۲۶] المصنف، صنعانی، ج‌۱، ص‌۴۲۱.
[۲۷] المصنف، صنعانی، ج‌۱، ص۴۲۳.
ازاین‌رو فقهای متعددی درباره جواز خوابیدن در مسجد بحث کرده
[۲۸] روضة الطالبین، ج‌۱، ص‌۱۹۸.
[۲۹] البحرالرائق، ج‌۲، ص‌۶۳.
[۳۰] نیل الاوطار، ج‌۲، ص‌۱۶۲.
و برخی خوابیدن در مسجد را تنها برای غیر بومیان مجاز دانسته‌اند.
[۳۱] المجموع، ج۲، ص۱۷۳.



۱. المختصر فی اخبار البشر، ج‌۱، ص‌۱۵۴.    
۲. الکافی، ج‌۳، ص‌۵۵۰.    
۳. الدرالمنثور، ج‌۱، ص‌۳۵۸.
۴. الطبقات، ج‌۱، ص‌۱۹۶.    
۵. الطبقات، ج‌۱، ص۲۳۲.    
۶. مجمع‌البحرین، ج‌۲، ص‌۶۱۷.    
۷. تاج العروس، ج‌۱، ص‌۲۲۴.
۸. الصحاح، ج‌۴، ص‌۱۳۹۶.    
۹. لسان العرب، ج‌۵، ص‌۵۵.
۱۰. ابن‌ابی‌شیبه، المصنف، ج‌۱، ۳۷۲.
۱۱. عون‌المعبود، ج‌۴، ۲۳۰.
۱۲. وفاءالوفاء، ج۲، ص‌۴۵۳‌-۴۵۴.
۱۳. فتح‌الباری، ج‌۶، ص‌۴۳۶.
۱۴. عون‌المعبود، ج‌۴، ص‌۲۳۱.
۱۵. وفاء‌الوفاء، ج‌۲، ص‌۴۵۳.
۱۶. الطبقات، ج‌۱، ص‌۱۹۶.    
۱۷. اسدالغابه، ج‌۵، ص‌۷۷.    
۱۸. الطبقات، ج‌۱، ص‌۱۹۶.    
۱۹. المستدرک، ج‌۳، ص‌۱۷.
۲۰. صحیح البخاری، ج۱، ص‌۱۳۰.
۲۱. صحیح مسلم، ج‌۶، ص‌۹۸‌-۱۰۱.
۲۲. الام، ج‌۱، ص‌۷۱.
۲۳. العمده، ص‌۱۷۷.
۲۴. الطرائف، ص‌۶۲.    
۲۵. قرب‌الاسناد، ص‌۱۴۸.    
۲۶. المصنف، صنعانی، ج‌۱، ص‌۴۲۱.
۲۷. المصنف، صنعانی، ج‌۱، ص۴۲۳.
۲۸. روضة الطالبین، ج‌۱، ص‌۱۹۸.
۲۹. البحرالرائق، ج‌۲، ص‌۶۳.
۳۰. نیل الاوطار، ج‌۲، ص‌۱۶۲.
۳۱. المجموع، ج۲، ص۱۷۳.



دائرة‌المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «اَصحاب صُفَّه».    



جعبه ابزار