• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اقل و اکثر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



دَوَران تکلیف بین کمتر و بیشتر را اقلّ و اکثر می‎گویند از آن در علم اصول، مبحث اصول عملی سخن رفته است.




اقلّ و اکثر اصطلاحی اصولی و عبارت است از تعلّق تکلیف به یکی از دو چیز که یکی بیشتر و دیگری کمتر است، مانند حرمت غناء که معلوم است؛ لیکن معلوم نیست که مراد از غنا مطلق گرداندن صدا در حلق (چهچهه زدن) است (اقل) یا آن، به اضافه مُطْرِب بودن (اکثر).



اقلّ و اکثر به دو گونه استقلالی و ارتباطی تقسیم می‏شود.



تفاوت این دو آن است که در اقلّ و اکثر استقلالی، تکالیف از یکدیگر مستقل بوده و هر یک دارای امتثال یا عصیان جداگانه‏ای است؛ بدین معنا که اگر حکم به اکثر تعلّق گرفته باشد، با انجام دادن اقل، به همان اندازه در وجوب، امتثال و در حرام، عصیان صورت گرفته است، امّا در اقلّ و اکثر ارتباطی، تنها یک تکلیف در بین بوده و قهرا نسبت به اقلّ و اکثر یک امتثال یا عصیان وجود دارد و در صورت تعلّق تکلیف به اکثر، با انجام دادن اقل، هیچ امتثال یا عصیانی رخ نداده است.
هر یک از اقلّ و اکثر استقلالی و ارتباطی یا در شبهه وجوبی است یا در شبهه تحریمی. از این رو، چهار گونه اقلّ و اکثر متصوّر است.



به این قسم، شک در جزئیّت یا شرطیّت چیزی برای مأموربه نیز می‏گویند، مانند اینکه اصل وجوب نماز معلوم است، امّا تعلّق وجوب به نمازِ با سوره (اکثر) یا نماز بدون سوره (اقل) مشکوک است. این شک در حقیقت به شک در جزئیّت یا شرطیّت مشکوک برای واجبِ مرکّب باز می‏گردد.

۴.۱ - اقوال در اقل و اکثر ارتباطی در شبهه وجوبی


در این قسم، سه قول است:
یک.جریان برائت عقلی و شرعی نسبت به تعلّق تکلیف به اکثر
[۱] فرائد الاصول ج۲، ص۳۱۸.
(اصل برائت ذمّه مکلّف از تکلیف وجوبی به نماز با سوره است).
دو.جریان برائت شرعی نسبت به تعلّق تکلیف به اکثر.
سه.لزوم احتیاط با انجام دادن اکثر.



در این قسم، حرمت اکثر، معلوم و حرمت اقل، مشکوک است، مانند اینکه اصلِ حرمت ساختن مجسمه جاندار معلوم است، امّا اینکه تنها، ساختن مجسمه کامل حرام است یا ساختن بعضی از اعضا نیز همین حکم را دارد، مشکوک است. در این قسم، اصل برائت در حرمت اقل جاری می‏شود و نتیجه آن حرام نبودن اقل است.
[۴] عنایة الاصول ج۴، ص۱۱۶.




مانند اینکه مکلف می‏داند نمازهایی از او فوت شده است، امّا در تعداد آنها شک دارد (برای مثال، شک می‏کند که آیا سه نماز از او فوت شده یا پنج نماز) یا می‏داند به شخصی بدهکار است، امّا در مقدار آن شک دارد (برای مثال، صد تومان بدهکار است یا دویست تومان). در این قسم، اقل یقینا واجب است و نسبت به مقدار اضافی اصل برائت جاری می‏شود.
[۶] عنایة الاصول ج۴، ص۱۴۴ ـ ۱۴۵.
[۷] عنایة الاصول ج۴، ص۱۹۴.




مانند اینکه جنب یا حائض به اجمال می‏داند خواندن سوره‏های دارای سجده واجب بر او حرام است، امّا نمی‏داند خواندن تمام سوره (اکثر) حرام است یا تنها، خواندن آیه سجده از این سوره (اقل). در این قسم، حرمت اقل، یعنی آیه سجده قطعی است و در بیشتر از آن، یعنی اکثر، اصل برائت جاری ‏می‏شود.
[۹] عنایة الاصول ج۴، ص۱۴۴ ـ ۱۴۵.
[۱۰] عنایة الاصول ج۴،‌ ص۱۹۴.






 
۱. فرائد الاصول ج۲، ص۳۱۸.
۲. کفایة الاصول، ص۳۶۳.    
۳. فوائد الاصول ج۴،‌ ص۱۵۱.    
۴. عنایة الاصول ج۴، ص۱۱۶.
۵. اصطلاحات الاصول، ص۶۸.    
۶. عنایة الاصول ج۴، ص۱۴۴ ـ ۱۴۵.
۷. عنایة الاصول ج۴، ص۱۹۴.
۸. اصطلاحات الاصول، ص۶۷.    
۹. عنایة الاصول ج۴، ص۱۴۴ ـ ۱۴۵.
۱۰. عنایة الاصول ج۴،‌ ص۱۹۴.
۱۱. اصطلاحات الاصول، ص۶۷.    




فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۱،‌ ص۶۵۷-۶۵۸.    



جعبه ابزار