النجاة من الغرق فی بحر الضلالات (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«النجاة من الغرق فی بحر الضلالات» از تالیفات
ابن سینا است؛ که یک دوره
فلسفه نظری (
منطق،
طبیعیات،
ریاضیات و
الهیات) به
زبان عربی می‌باشد.
این کتاب، در بخش‌های منطق با صد و چهل و نه فصل، طبیعیات با شش مقاله (مجموعا دارای چهل و شش فصل)، ریاضیات با بیست و نه عنوان و فصل و الهیات با دو مقاله (مجموعا دارای شصت و دو فصل) تنظیم شده و به انگیزه پاسخ مثبت دادن به درخواست بعضی از برادرانی که اشتیاق به فراگیری معارف داشته اند و از مؤلف خواستار تالیف کتابی مشتمل بر علومی که
انسان ناچار به فراگیری آنهاست، شده اند، به رشته تحریر درآمده است.
پاره‌ای از مباحث بخش منطق کتاب، عبارتند از:
تصور و
تصدیق، منفعت
منطق، اقسام لفظ،
ذاتی و
عرضی،
قضیه و اقسام آن،
مواد قضایا،
جهات،
عکس،
قیاس و اقسام آن، اشکال سه گانه،
استقراء،
تمثیل،
برهان و اقسام و مقدمات آن، مطالب
هل و ما و لم و‌ای و...
برخی از مباحث طبیعیات، عبارتند از:
حرکت و مسائل مربوط به آن،
زمان،
مکان،
متناهی و
نامتناهی و مسائل مربوط به آنها، واحد بودن
عالم و عدم امکان تعدد آن، آثار
حرارت و
برودت در اجسام، نفس و مسائل مربوط به آن و...
بعضی از مباحث
ریاضیات، عبارتند از: قواعدی در مورد اضلاع و
زوایا و
مثلث‌ها ، قواعدی در مورد تناسب
سطوح ... مناسبات و اصناف و خواص آنها...
کیفیت استخراج اندازه
جرم زمین و
ماه و
خورشید نسبت به یک دیگر، شناخت
رصد و کیفیت رصد نمودن...
نغمه ،
اصوات،
اجناس،
آلات، تحسینات و...
پاره‌ای از مطالب بخش الهیات، عبارتند از: مساوقت واحد با
موجود،
اعراض ذاتی و غریب، علت احتیاج ممکن به
واجب امکان آن است نه
حدوث آن، بساطت واجب و اینکه واجب تام است و هیچ حالت منتظره ای در او نیست، اثبات
واجب الوجود،
معاد،
الهامات و
دعاهای مستجاب، عقوبت‌های آسمانی،
نبوت،
عبادت و فایده آن در
دنیا و
آخرت و...
وجود و
موجود،
بدیهی ترین مفاهیم‌اند و در باره ی هستی یا وجود و موجود، هیچ توضیحی جز شرح نام آنها نمی‌توان داد، زیرا وجود، نخستین مبدا هر گونه شرحی است پس برای آن شرحی نیست. همه ی موجودات بهره ای یک سان از مفهوم
هستی، ندارند، بلکه
جواهر مجرده سزاوارتر از سایر موجودات، بدین مفهوم هستند.
مهم‌ترین ویژگی واجب الوجود، خودآگاهی و
علم به ذات خود است؛ او خود را
تعقل می‌کند و به هستی کل
جهان علم دارد؛ یعنی خود را مبدا آن می‌داند و از طرف دیگر در ذات او مانعی برای صدور جهان از او نیست، بنا بر این خداوند از فیضان کل جهان از خودش خشنود است. واجب الوجود که در نهایت زیبایی است، ذات خویشتن رابه نهایت درخشندگی تعقل می‌کند؛ بدان گونه که او خود، ذاتا،
عقل و
عاقل و
معقول است یا بگو خود، ذاتا،
عاشق و
معشوق و لذت بخش و لذت برنده است. واجب الوجود، آن است که اگر وجود از او نفی شود،
تناقض لازم می‌آید و ممکن الوجود آن است که اگر وجود از او نفی شود، تناقض لازم نمی‌آید؛ پس در
واجب، ضرورت وجود است، اما در
ممکن نه
ضرورت وجود است و نه ضرورت عدم.
نفس، کمال اول
جسم طبیعی آلی است و به وسیله اوست که می‌توان
ادراک کرد. انسان و حیوان و نبات، در
حس و
حرکت و ادراک متفاوت‌اند، از این رو نفس آنها نیز متفاوت است. یکی از دلایل وجود نفس، تذکر و استمرار است با این تقریر که
انسان، در
زمان حال، احوال گذشته ی خود را به یاد می‌آورد، در حالی که بدن او تغییر کرده، پس در بدن قوه‌ای است که اعمال او را حفظ می‌کند و آنها را به یک دیگر پیوند می‌زند؛ این قوه متذکره که میان گذشته و حال جمع می‌کند و استمرار آن دو را جلوه گر می‌سازد، همان نفس است. نفس، دارای سه قوه است و افعال انسان از این سه قوه ناشی می‌شود:
۱. نباتیه؛ ۲. حیوانیه؛ ۳. انسانیه. قوه نباتیه (
نفس نباتی)،
کمال اول جسم طبیعی آلی است از آ ن جهت که زاده می‌شود و پرورش می‌یابد و تغذیه می‌کند. قوه حیوانیه (
نفس حیوانی)، کمال اول جسم آلی است از آن جهت که جزئیات را ادراک می‌کند و بالاراده متحرک است. قوه انسانیه (
نفس انسانی)، کمال اول جسم آلی طبیعی است از آن جهت که افعال مخصوصی را با
اختیار، از روی فکر و
استنباط عقلی انجام می‌دهد.
نگارش کتاب چند دانشی «النجاة من الغرق فی بحر الضلالات» و
شفاء تاثیری ژرف بر آثار پس از آن گذارد، چنان که تاثیر این کتب بر کتاب‌های شاگردان شیخ، خیلی مشهود می‌باشد؛ مثل کتاب
التحصیل بهمنیار. کتاب نجات، ارتباط وثیقی با سایر تالیفات ابن سینا دارد؛ بخش منطق آن، همان کتاب
مختصر الاوسط و طبیعیات آن، طبیعیات کتاب
الحکمة العروضیة و ریاضیات آن، همان مباحث ریاضی
دانش نامه علایی و الهیات آن، همان الهیات کتاب الحکمة العروضیة می‌باشد.
کتاب، دارای شروح متعددی است از قبیل:
۱. شرح مرحوم
صدر المتالمین.
۲. شرح محمد بن علی بن ابی نصر اسفراینی نیشابوری.
نرم افزار حکیم بوعلی سینا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
