الکافی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
كتاب كافى از قديمىترين و معتبرترين كتابهاى روايى شيعه مىباشد كه در عصر
غيبت صغرى نگاشته شده است. اين كتاب توسط يكى از برجسته ترين روات و فقهاى شيعه نگاشته شده است كه تا كنون مانند آن نگاشته نشده و در طول بيش از هزار سال پيوسته مورد توجه و عنايت خاص علما و فقهاى شيعه قرار داشته و بزرگان شيعه در منابع مهم روايى و تأليفات ارزشمند خود به آن
استناد نمودهاند. اين كتاب شامل روايات پيامبر و اهل بيت آن حضرت عليهم السلام است كه در آن به علوم و معارف اسلامى به بهترين شكل اشاره شده و با ترتيبى زيبا ارائه شده است. اين كتاب فاصله زمانى كمى با اصول معتبر و اوليه شيعه دارد كه از آنها گرفته شده و علاوه بر آن از دقت و گزيده گويى بالايى نيز برخوردار است. ابو جعفر، محمد بن يعقوب كلينى رازى از برجسته ترين علماى
شيعه در آغاز قرن چهارم هجرى( متوفاى ۳۲۹ هجرى) است.
ثقة الإسلام ، شيخ المشايخ، محمد بن يعقوب بن اسحاق كلينى رازى، از بزرگان
شيعه در زمان
غيبت صغرا است كه در نيمۀ دوم قرن سوم و نيمه اول قرن چهارم هجرى از بزرگترين محدثين شيعه به شمار مىرفت. او در عهد امامت امام يازدهم، در دهى به نام
كلين در ۳۸ كيلومترى شهر رى و در خانهاى مملو از عشق و محبت به
اهل بيت عليهم السلام چشم به جهان گشود.
پدرش
يعقوب بن اسحاق كه مردى با فضيلت و پاك سرشت بود از همان دوران كودكى تربيت فرزندش را بر عهده گرفت و با زبانِ عمل،
اخلاق ، رفتار و
آداب اسلامى را به او آموخت. آرامگاه اين مرد متقى در روستاى كلين- نزديك حسن آباد
شهر رى - قرنهاست كه زيارتگاه شيعيان است. دايى كلينى كه خود محدثى بزرگ بود و از شيفتگان مكتب اهل بيت به شمار مىرفت، در تعليم و تربيت وى نقش بسزايى داشت. اين مرد دانشمند كه« علاّن» ناميده مىشد، در سفر
حج و در راه زيارت خانه خدا به شهادت رسيد. كلينى توانست در دوران كودكى از محضر اين عالم شهيد و پدر بزرگوارش كسب فيض نموده و با منابع علم حديث و رجال آشنا گردد. بعد از طى تحصيلات ابتدايى براى پيمودن مدارج كمال انسانى به شهر رى كه در آن عصر از مرتبه علمى خاصى برخوردار بود مسافرت كرد.
شهر رى كه در آن روزگار قلب ايران محسوب مىشد، به نقطه برخورد آراء و نظرات فرقههايى چون
اسماعيليه و مذاهبى چون شافعى، حنفى و شيعى مبدل شده بود. كلينى در اين زمان در ضمن تحصيلات خود نه تنها با عقايد و نظرات مذاهب و گرايشهاى مختلف آشنا شد; بلكه به ماهيت برخى از حركتهايى كه مىرفت تشيع را از مسير خود منحرف كند پى برد. كلينى درد را شناخت و آگاهانه به درمان آن پرداخت. او معتقد بود علاج اين همه نابسامانى، بازگشت به كلام و پيام اهل بيت عليهم السلام است. كلينى در اين برهه از زمان به دور از هر هياهو مسير خود را مشخص كرده و تصميم گرفت به ضبط و فراگيرى احاديث بپردازد. از اينرو در محضر اساتيد بزرگى چون ابو الحسن
محمد بن اسدى كوفى زانوى ادب زده و در نوشتن احاديث و بحث و گفتگو پيرامون آنها از خود لياقت بسزايى نشان داد.
عصر كلينى را بايد« عصر حديث» ناميد. در اين زمان نهضتى كه براى يافتن، شنيدن و نوشتن احاديث و روايات آغاز شده بود، سراسر ممالك اسلامى را فراگرفته بود و در اين ميان كلينى را مىتوان يكى از تشنگان پاك باخته علم حديث به شمار آورد. كلينى با شناخت عصر خود و موقعيت زمانى و پى بردن به اين مسأله كه اين عصر گذرگاه
تشيع است و اگر احاديث و روايات از اين بحران بگذرند براى هميشه تشيع مىتواند سالم و به دور از
التقاط و
انحراف مسير خود را ادامه دهد; شهر رى را كه تازه دوست داران مكتب علوى در آن به قدرت رسيده بودند، با همه زيبائيها و جاذبههايش رها كرده و به سوى قم، شهر محدثان و راويان، هجرت نمود.
ورود كلينى به قم مقارن با حاكميت سياسى و دينى مردان با فضيلت و با تقوايى بود كه از حديث گويان مشهور زمان خود به شمار مىرفتند. در قلۀ اين هرم،
احمد بن محمد بن عيسى اشعرى قرار داشت كه تقوا، فضل و عشق او به اهل بيت عليهم السلام بر كسى پوشيده نيست. كلينى با استفاده از محضر اين مرد بزرگ، در كلاس درس استاد ديگرى زانوى ادب زد كه به« معلم» شهرت داشت. معلم كسى است كه
شيخ طوسى در كتاب رجال خود او را از ياران
امام حسن عسگرى عليه السلام مىشمارد و او را در زمره كسانى مىخواند كه به خدمت امام يازدهم شرفياب شدهاند و او كسى جز احمد بن ادريس قمى نبود.
نجاشى مىگويد: چون اين شخصيت برجسته در پيشگاه امام حسن عسكرى تلمذ نموده و استاد
شيخ كلينى است به« معلم» شهرت يافته است. كلينى در ادامه تحصيل عالم وارستۀ ديگرى را درك كرد كه خود مردى كم نظير بود. او به محضر«
عبد الله بن جعفر حميرى »، مردى كه همه مورخان و علماى رجال و شيفتگان حديث در مقابل عظمت او سر فرود مىآورند. او نيز در زمره اصحاب امام حسن عسگرى عليه السلام قرار دارد و داراى تأليفات فراوان است. متأسفانه جز كتاب«
قرب الإسناد » از اين فرزانه روزگار، چيز ديگرى به دست ما نرسيده است.« قرب الإسناد» مجموعه اخبارى است كه سند آن به امام معصوم مىرسد. علاوه بر دانشمندان نامدار مذكور، كلينى از محضر اساتيد ديگرى نيز بهره جسته كه گذرى بر اسامى آنان خواهيم داشت.
گر چه قم مركز تشيع به شمار مىرفت و جويندگان كلام اهل بيت علهيم السلام را سيراب مىكرد; اما عطش سيرى ناپذير كلينى به زمزم زلال نور اين خاندان، او را بر آن داشت تا آن ديار مقدس و حرم منور را به اميد يافتن روايات و احاديث ناشنيده ترك كند. از اين رو او هجرت را آغاز نمود و قم را با تمام ارزشهايش به قصد شهرها و روستاهاى ديگر ترك كرد. كلينى روستاها و شهرهاى بيشمارى را پشت سر نهاد و هر جا محدث يا راوى حديثى مىيافت كه حديثى از اهل بيت را نزد خويش داشت در مقابلش زانوى ادب مىزد و پس از مدتى باز كوله بار عشق و صفايش را بر دوش مىگرفت و راهى ديارى ديگر مىشد.
كوفه يكى از شهرهايى بود كه كلينى به آن قدم نهاد. در آن زمان كوفه يكى از مراكز بزرگ علمى به شمار مىرفت. كوفه شهرى بود كه ابن عقده در آن حضور داشت. او در حفظ احاديث شهرۀ
آفاق بود و بسيارى از شيفتگان علم حديث را به اين شهر بزرگ مىكشاند. وى يكصد هزار حديث را با سند در خاطر داشت و كتابهاى بسيارى را به رشته تحرير در آورده و يكى از ارزنده ترين آثارش« رجال ابن عقده» است. در اين كتاب، ابن عقده شاگردان
امام صادق عليه السلام را كه حدود ۴۰۰۰ نفر بودهاند نام برده و روايات بسيارى را نيز از حضرت امام صادق عليه السلام نقل كرده است. اين كتاب تا زمان شيخ طوسى وجود داشته و متأسفانه پس از آن به سرنوشت برخى ديگر از ميراثهاى فرهنگى اهل بيت عليهم السلام گرفتار شده و مفقود گشته است.
كلينى پس از كسب فيض از دهها استاد و محدث در شهرها و مناطق مختلف سرانجام به بغداد رسيد. مدت مسافرت كلينى به درستى معلوم نيست; اما در اين شكى نيست كه در طول مسافرتها چنان علم و فضل خود را به نمايش گذاشت و تصويرى از يك عالم شيعه حقيقى در اذهان مردم هر ديار مجسم ساخت كه وقتى به بغداد پاى نهاد فردى گمنام نبود. شيعيان به او افتخار مىكردند و اهل سنت به ديده تحسين به او مىنگريستند.
تقوا و علم و فضيلت او در اندك مدتى شهره آفاق گشت، تا جايى كه عامه بزرگان و انديشمندان معاصر ايشان در مشكلات دينى به او مراجعه نموده و پيروان فرق اسلامى در
فتوا به او روى مىآوردند. به همين مناسبت به« ثقة الإسلام» شهرت يافت و او نخستين كسى است كه در دوره اسلامى به اين لقب مفتخر گرديد.
عظمت و بزرگى كلينى در ميان
اهل تسنن به قدرى است كه ابن اثير روايتى از پيامبر نقل مىكند كه فرمود:« خداوند در آغاز هر قرن شخصى را برمىانگيزد كه دين او را زنده و نامدار نگهدارد.» آنگاه به گفتگو پيرامون اين حديث پرداخته و مىگويد: احيا كننده مذهب
شيعه در آغاز قرن اول هجرى
محمد بن على امام باقر عليه السلام ، در ابتداى قرن دوم
على بن موسى امام رضا عليه السلام و در ابتداى قرن سوم ابو جعفر محمد بن يعقوب كلينى رازى بوده است.
به جرأت مىتوان گفت كلينى نام آورترين و بلند آوازه ترين انديشمند عصر خود بود. عصرى كه اوج تلاش محدّثين و علماى بزرگ و حتى نواب خاص امام عصر عجل الله تعالى فرجه الشريف مىباشد. ثقة الاسلام شيخ محمد كلينى با چهار سفير و نمايندۀ خاص حضرت
امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشريف كه در طول غيبت صغرى ۶۹ سال رابط بين آن حضرت و شيعيان بودند، هم عصر بود. با اينكه آن چهار تن از فقها و محدثين بزرگ شيعه بودند و شيعيان آنها را به جلالت قدر مىشناختند، اما كلينى مشهورترين شخصيت عالى مقامى بود كه در آن زمان ميان شيعه و
سنى با احترام مىزيست و به طور آشكار به ترويج مذهب حق و نشر فضايل اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام همت مىگماشت.
عموم طبقات او را به راستى و درستى گفتار و كردار و احاطه كامل بر احاديث و اخبار مىستودند طورى كه نوشتهاند شيعه و سنى در اخذ فتوا به او مراجعه مىكردند و در اين باره مورد وثوق و
اعتماد هر دو فرقه بود. وى در امانت،
عدالت ، تقوا و فضيلت و حفظ و ضبط احاديث، كه همه از شرايط يك فرد
محدث موثق جامع الشرايط است، سر آمد روزگار بود.
۱- نجاشى مىگويد: او در زمان خود، شيخ و پيشواى شيعه در شهر رى بود و حديث را از همه بيشتر ضبط كرده و بيشتر از همه مورد اعتماد است. ۲- ابن طاووس گويد: توثيق و امانت شيخ كلينى مورد اتفاق همگان است. ۳- ابن اثير گويد: او به فرقه
اماميه در قرن سوم زندگى تازهاى بخشيد و عالم بزرگ و فاضل مشهور در آن مذهب است. ۴- ابن حجر عسقلانى گويد: كلينى از رؤسا و فضلاى شيعه در ايام مقتدر عباسى است. ۵- محمد تقى مجلسى گويد: حق اين است كه در ميان علماى شيعه مانند كلينى نيامده است و هر كس در اخبار و ترتيب كتاب او دقت كند، درمىيابد كه از جانب خداوند مورد تأييد بوده است.
ثقة الإسلام كلينى از محضر بزرگ مردانى بهره برده كه هر يك در عصر خود از نوابغ روزگار به شمار مىرفتند. برخى از آنها عبارتند از:
۱- ابو الحسن محمد بن اسدى كوفى، ۲- احمد بن محمد بن عيسى اشعرى، ۳- احمد بن ادريس قمى، ۴- عبد الله بن جعفر حِميَرى، ۵- احمد بن محمد بن عاصم، کوفى، ۶- حسن بن فضل بن زيد يمانى، ۷- محمد بن حسن صفار، ۸- سهل بن زياد آدمى رازى، ۹- محمد بن اسماعيل نيشابورى، ۱۰- احمد بن مهران و...
عدهاى از فقها و محدثينِ بنام شيعه، كه مشاهير علماى ما در قرن چهارم هجرى در ايران و
عراق بودهاند از جمله شاگردان كلينى به شمار مىروند. بزرگانى چون: ۱- ابن ابى رافع، ۲- احمد بن احمد كاتب كوفى، ۳- احمد بن على بن سعيد كوفى، ۴- ابو غالب احمد بن محمد زرارى، ۵- جعفر بن محمد بن قولويه قمى، ۶- على بن محمد بن موسى دقاق، ۷- محمد بن ابراهيم نعمانى معروف به ابن زينب( ابن ابى زينب) كه از شاگردان مخصوص و نزديكان او بوده و كتاب كافى را او نسخه بردارى كرده است، ۸- محمد بن احمد سنانى زاهرى مقيم رى، ۹- محمد بن على ماجيلويه، ۱۰- محمد بن محمد بن عصام كلينى، ۱۱- هارون بن موسى.
===آثار و تأليفات==
از تأليفات گرانمايۀ ثقة الإسلام كلينى است: ۱- كتاب كافى، معروفترين تأليف كلينى كتاب با عظمت و گرانقدر و نفيس« كافى» است كه نه تنها بزرگترين كار اوست; بلكه در جامعه اسلامى كتاب معتبرى در حديث چون كافى تأليف نشده است. جملهاى است منسوب به امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشريف كه فرمود« الكافي كاف لشيعتنا»، كافى شيعيان ما را كفايت مىكند. كافى نخستين كتاب از
كتب اربعه است.
۲- كتاب رجال، ۳- كتاب ردّ بر قرامطه، ۴- كتاب رسائل
ائمه عليهم السلام ، ۵- كتاب تعبير الرؤيا، ۶- مجموعه شعر، مشتمل بر قصايدى كه شعرا در مناقب و فضايل اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام سرودهاند.
گذشته از ذوق، خلاقيت و تلاش بى وقفۀ شيخ كلينى در نگارش و پالايش احاديث عصر شيعه، او ثمرۀ رنجها و مشقتهاى علماى عصر خود است. وى پلى محكم و امانتدارى راستين بود كه احاديث و روايات علما و استادان عصر خود را به نسلهاى آينده منتقل ساخت، و در حقيقت كلينى عصارۀ عصر خويش است.
وقتى سخن از كلينى است سخن از تمام زيبائيها، لطافتها و فضيلتهاى زمان اوست. سخن از عزم و ارادۀ
تشيع در كسب معارف و علوم است سخن از كافى است. همانگونه كه وقتى سخن از كافى است سخن از عطر كلام اهل بيت عليهم السلام، سخن از
امانت فراموش شده پيامبر است كه فرمود:« إني تارك فيكمُ الثقلينِ كتابَ اللّٰهِ و عِترَتي...» شيخ كلينى يعنى كافى، يعنى آبشخور پاك اهل بيت عليهم السلام، يعنى كوثر شيرين حديث در كوير فرهنگى تاريخ، يعنى سرچشمۀ زلال دوستداران آل محمد صلى الله عليهم اجمعين.
سالى كه ستارگان فرو ريخت. سيماى مردان خدا كه پس از تحمل رنجها و مشقتها امانتى را كه از جانب خداوند به آنان سپرده شده، سالم به منزل مىرسانند ديدنى است. خدا در ديدگان چنين انسانهايى موج مىزند و سبكبالى وصف ناپذيرى به آنها روى مىدهد. آنان در آن حالات روحانى در شوق ديدار دوست لحظه شمارى مىكنند. كلينى در حالى كه بيش از ۷۰ سال از عمرش مىگذشت و پس از ۲۰ سال تلاش در تدوين كتاب كافى و تحمل رنجها، غربتها و مشقتها، اينك در آستانۀ ملاقات با معبود و معشوق است. او در خود آرامشى احساس مىنمود، آرامشى كه نشان از ايثار و از خود گذشتگى و اداى
تكليف او داشت.
او اگر چه در قفس دنيا مىزيست; اما در فضاى بهشت تنفس مىكرد، چرا كه تمام لحظههاى عمرش را با كلام اهل بيت عليهم السلام سپرى كرده بود و در راه اداى
فريضه ، هر رنجى را به جان پذيرفته بود. براى ما خاكيان رهيدن از خاك تازگى دارد; ولى براى فرزانهاى چون كلينى كه هيچگاه وابسته به خاك نشد، مرزى به نام خاك وجود نداشت. او در انتظار رفتن و رؤيت محبوب، روزها را سپرى مىكرد.
سال ۳۲۹ هجرى قمرى سالى است كه سال«
تناثر نجوم » نام گرفته است، سال فرو ريختن ستارهها و سالى كه آسمان علمِ اين دنياى خاكى بىستاره ماند.
آرى در اين سال راد مرد بزرگ عالم تشيع در ماه
شعبان جهان فانى را وداع كرد. دانشمند نامى بغداد«
ابو قيراط » بر پيكر پاكش نماز خواند. شيعيان با دلى پراندوه و با
احترام آن مرد خدا را در« باب كوفه» بغداد به خاك سپردند. در همين سال با رحلت آخرين نايب امام زمان،«
على بن محمد سمرى » غيبت كبراى آن حضرت نيز آغاز گرديد. سلام بر او روزى كه تولد يافت و روزى كه در آسمان دنياى
اسلام چون آفتاب درخشيد و روزى كه در پيشگاه ذات اقدس الهى بر انگيخته خواهد شد.
كتاب كافى شامل مجموعه روايات
اصول و فروع دين است كه از ائمه عليهم السلام روايت گرديده است. شيخ كلينى با سفر به شهرها و روستاهاى سرزمينهاى اسلامى و
ارتباط با روات احاديث و دستيابى به اصول چهار صد گانه شيعه كه توسط ياران ائمه عليهم السلام نگاشته شدهاند و با ارتباط با نواب خاص امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشريف، مجموعهاى ارزشمند و اثرى گرانبها و كتابى معتبر و جامع به نگارش درآورده است.
كتاب كافى از قديمىترين و معتبرترين كتابهاى روايى شيعه مىباشد كه در عصر
غيبت صغرى نگاشته شده است.
اين كتاب توسط يكى از برجسته ترين روات و فقهاى شيعه نگاشته شده است كه تا كنون مانند آن نگاشته نشده و در طول بيش از هزار سال پيوسته مورد توجه و عنايت خاص علما و فقهاى شيعه قرار داشته و بزرگان شيعه در منابع مهم روايى و تأليفات ارزشمند خود به آن
استناد نمودهاند. اين كتاب شامل روايات پيامبر و اهل بيت آن حضرت عليهم السلام است كه در آن به علوم و معارف اسلامى به بهترين شكل اشاره شده و با ترتيبى زيبا ارائه شده است. اين كتاب فاصله زمانى كمى با اصول معتبر و اوليه شيعه دارد كه از آنها گرفته شده و علاوه بر آن از دقت و گزيده گويى بالايى نيز برخوردار است.
شيخ مفيد مىفرمايد:« الكافي هو من أجلّ كتب الشيعة و أكثرها فائدة». كتاب كافى از بهترين كتابهاى شيعه و پر فايدهترين آنهاست.
شهيد اول ، محمد بن مكى مىفرمايد:« كتاب الكافي في الحديث الذي لم يعمل الأصحاب مثله». كتاب كافى، كتاب روايتى است كه تا كنون اصحاب و علماى شيعه مانند آن را ننگاشتهاند.
فيض كاشانى مىفرمايد:« الكافي أشرفها و أوثقها و أتمها و أجمعها لاشتماله على الأصول من بينها و خلوه من الفضول و شينها». كتاب كافى ارزشمندترين و معتبرترين و كاملترين و جامعترين كتاب از كتب اربعه است زيرا بر خلاف بقيه كتب اربعه، علاوه بر فروع دين و ابواب فقه، شامل اصول دين نيز مىباشد و روايات غير صحيح و ضعيف هم در آن وجود ندارد.
شهيد ثانى مىفرمايد:« الكتاب الكافي و المنهل العذب الصافي، و لعمري لم ينسج على منواله، و منه يعلم قدر منزلته و جلالة حاله». كتاب كافى آبى شيرين، زلال و گواراست و به جان خودم
سوگند كه همانند آن نگاشته نشده است و از ارزش كتاب مىتوان به منزلت و جلال و بزرگى مؤلف آن نيز پى برد.
علامه مجلسى مىفرمايد:« أضبط الأصول و أجمعها، و أحسن مؤلفات الفرقة الناجية و أعظمها». كتاب كافى با ضابطهترين و كاملترين كتاب روايى و بهترين و بزرگترين تأليف مذهب بر حق شيعه است.
شيخ كلينى اين كتاب را به درخواست يكى از دوستان خود به نگارش درآورده است. وى در مقدمۀ كتاب مىفرمايد:« و ذكرتَ أن أمورا قد أشكلت عليك، لا تعرف حقائقها لاختلاف الرواية فيها و أنك تعلم أن اختلاف الرواية فيها لاختلاف عللها و أسبابها و أنك لا تجد بحضرتك مَن تذاكره و تفاوضه ممن تثق بعلمه فيها و قلت إنك تحب أن يكون عندك كتاب كاف يجمع فيه من جميع فنون علم الدين، ما يكتفى به المتعلم و يرجع إليه المسترشد، و يأخذ منه من يريد علم الدين و العمل به بالآثار الصحيحة عن الصادقين عليهم السلام و السنن القائمة التي عليها العمل و بها يؤدي فرض الله عز و جلّ و سنة نبيه صلى الله عليه و آله و سلم و قلت لو كان ذلك رجوت أن يكون ذلك سببا بتدارك الله بمعونته و توفيقه إخواننا و أهل ملتنا و يقبل بهم إلى مراشدهم... و قد يسَّر الله و له الحمد تأليف ما سألت و أرجو أن يكون بحيث توخيت فمهما كان فيه من تقصير فلم تقصر نيتنا في إهداء النصيحة إذ كانت واجبة لإخواننا و أهل ملتنا مع ما رجونا أن نكون مشاركين لكل من اقتبس منه و عمل بما فيه في دهرنا هذا و في غابره إلى انقضاء الدنيا».
يعنى برادرم! امورى را فرموده بوديد كه بر شما مشكل گشته و حقايق آنها را نمىدانيد چرا كه روايات مختلفى دربارۀ آنها وارد شده و
اختلاف روايات نيز به دليل اختلاف علل و اسباب آن است و كسى كه بتوانى با او مذاكره و مباحثه نمايى نيز در
اختيار ندارى و گفته بودى دوست دارى كتابى داشته باشى كه شامل تمام علوم و معارف دين باشد و دانشجو و دانشمند نيز بتوانند به آن مراجعه نمايند و از آن علم دين را فرا گرفته و به آن عمل نمايند و آن گرفته شده از روايات صحيح از ائمه عليهم السلام و سنت هاى پا برجايى باشد كه به آنها عمل مىشود و واجبات الهى و سنت پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم به وسيله آنها عمل مىشود. و گفته بودى كه اميد وارى به يارى و توفيق خداوند اين كتاب وسيلهاى گردد براى مراجعۀ ديگر برادران و پيروان اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام و موجب راهنمايى آنها گردد...
و خدا را شكر كه نگارش كتابى را كه درخواست نموده بوديد آسان ساخت و اميدوارم كه همانگونه باشد كه
انتظار داشتيد و اگر كوتاهى در آن باشد، در خير خواهى خود هيچ كوتاهى نكردهام چرا كه نيت خير براى برادران دينى و اهل مذهب حق
واجب است. به اميد آنكه ما نيز در ثواب كسانى كه آن را فرا گرفته و به آن عمل مىكنند در اين زمان تا پايان دنيا شريك باشيم.
۱- از ويژگيهاى مهم اين كتاب، هم عصر بودن مؤلف آن با سفراى امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشريف و دسترسى داشتن وى به آنها است. خصوصا كه سفراى آن حضرت در شهر بغداد بودند و كلينى نيز در آن شهر بوده و سال وفات وى مصادف با سال وفات آخرين سفير امام عصر ارواحنا له الفداء على بن محمد سمرى بوده است. ۲- مؤلف در اين كتاب مقيد به ذكر كل سند تا امام
معصوم عليه السلام است و اين خود ارزش و اعتبار خاصى را به روايات كتاب مىدهد. ۳- در اين كتاب روايات به ترتيب اعتبار آورده شدهاند و روايات اول هر باب از جهت سند و
اعتبار از درجه بالاترى برخوردارند. ۴- اين كتاب شامل تمام علوم و معارف اسلامى است كه از اهل بيت عليهم السلام روايت شده و به دست مؤلف آن رسيده و شامل اكثر مباحث عقيدتى و فقهى است.
كتاب كافى شامل بيش از ۱۶ هزار روايت است كه اين تعداد روايت از تمام روايات صحاح سته نيز بيشتر است.
۱- جامع الأحاديث و الأقوال نوشته شيخ قاسم بن محمد بن جواد بن الوندى متوفى بعد از سال ۱۱۰۰ هجرى. ۲- الدر المنظوم من كلام المعصوم نوشته شيخ على بن محمد بن حسن بن زين الدين شهيد ثانى، درگذشته ۱۱۰۴ هجرى. ۳- شرح ملا صدراى شيرازى، درگذشت ۱۰۵۰ هجرى. ۴- مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول نوشته علامه مجلسى، درگذشته به سال ۱۱۱۰ هجرى. ۵- الوافي نوشته فيض كاشانى متوفاى ۱۰۹۱ هجرى.
۱- حاشيه علامه مجلسى. ۲- حاشيه ابو الحسن شريف فتونى عاملى متوفاى ۱۱۳۸ هجرى. ۳- حاشيه سيد مير ابو طالب بن ميرزا بيك فندرسكى از افاضل اوائل قرن دوازدهم هجرى. ۴- حاشيه شيخ زين الدين ابو الحسن على بن شيخ حسن صاحب معالم. ۵- حاشيۀ شيخ محمد بن حسن بن زين الدين شهيد ثانى معروف به شيخ محمد سبط عاملى درگذشت سال ۱۰۳۰ هجرى.
۱- تحفة الاولياء نوشته محمد على بن حاج محمد حسن اردكانى. ۲- الصافي شرح اصول كافى و شرح فروع كافى نوشته شيخ خليل بن غازى قزوينى
خلاصه. محمد جعفر بن محمد صفى ناعسى فارسى اين كتاب را
خلاصه كرده است.
بر اين كتاب تحقيقات فراوانى نگاشته شده است مانند: ۱- رموز التفاسير الواقعة في الكافي و الروضة نوشته مولى خليل بن غازى قزوينى. ۲- جامع الرواة نوشته حاج محمد اردبيلى از شاگردان علامه مجلسى. ۳- الفوائد الكاشفة نوشته محمد حسين طباطبايى تبريزى. ۴- البيان البديع نوشته سيد حسن صدر. ۵- رجال الكافى حاج سيد حسين طباطبائى بروجردى.
مطالب کتاب تحت این عناوین آمده است: العقل و الجهل - فضل العلم - التوحيد - الحجة - الإيمان و الكفر - الدعاء - فضل القرآن - العشرة - كتاب الطهارة - الصلاة - الزكاة - الصيام - الحج - الزيارات - الجهاد - المعيشة - النكاح - العقيقة - الطلاق - العتق - التدبير - الكتابة - الصيد - الذبائح - الأطعمة - الأشربة - الزي و التجمل - المروءة - الدواجن - الوصايا - المواريث - الحدود - الديات - الشهادات - القضاء و الأحكام - الأيمان - النذور - الكفارات - الروضة.
نسخه ای از کتاب کافی به
زبان عربی و به تصحیح
على اكبر غفارى در ۸ جلد توسط دار الكتب الإسلامية در سال ۱۴۰۸ هجری قمری در
تهران به چاپ چهارم رسیده است. چاپ اول اين كتاب در سال ۱۳۸۸ ه ق مىباشد.
نسخه دیگری از کتاب الکافی به زبان عربی در ۱۵ جلد به تصحیح پژوهشگران مركز تحقيقات
دار الحديث در سال ۱۴۲۹ هجری قمری توسط انتشارات دار الحديث للطباعة و النشر به چاپ رسیده است.
۱- نسخهاى در خزانه نسخههاى خطى كتابخانه حضرت
آية الله نجفى مرعشى در شهر مقدس قم. تاريخ نگارش اين نسخه ۱۰۷۱ هجرى است و در محضر علامه مجلسى نيز قرائت شده است. ۲- نسخهاى ديگر در خزانه نسخههاى خطى كتابخانه حضرت آية الله نجفى مرعشى در شهر مقدس قم. تاريخ نگارش اين نسخه ۱۰۹۲ هجرى است و تعليقههاى فراوانى به خط
شيخ حر عاملى بر آن است. ۳- نسخه ديگرى در خزانه نسخههاى خطى كتابخانه حضرت آية الله نجفى مرعشى در شهر مقدس قم. اين نسخه تصحيح و مقابله شده و تعليقههاى فراوانى از شرح
مولى صالح مازندرانى بر آن است.
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی