• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اماکن زیارتی در محدوده حرم امام حسین

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف






در محدوده حرم مطهر زیارتگاه‌هایی وجود دارد که به‌طور اجمال به آنها پرداخته خواهد شد.

۱.۱ - قتلگاه‌

محلی است که در آن، سر امام حسین (علیه‌السّلام) از تن، بریده شده است و امروزه به‌صورت سرداب (زیرزمین)، پایین کف حرم مطهر، واقع شده است. این محل، درون حجره‌ای ویژه، با دری نقره‌ای و پنجره‌ای رو به صحن، در جنوب غربی رواق حبیب بن مظاهر، قرار دارد.
کف و دیوارها و سقف آن، با سنگ مرمر روشن، پوشیده شده و روی محل شهادت‌ حضرت سیدالشهدا (علیه‌السّلام)، یک ضریح نقره‌ای نصب شده است. در راهروی شرقی قتلگاه، مقبره کوچکی متعلق به امیر کبیر بود که در توسعه حرم از میان رفت.

۱.۲ - تار موهای پیامبر

داخل ضریح مطهر امام حسین (علیه‌السّلام)، چند تار موی منسوب به پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وجود دارد که درون یک استوانه شیشه‌ای که با پارچه‌ای پوشیده شده، داخل یک صندوق چوبی، نگهداری می‌شود.
[۱] آل‌طعمه، سلمان هادى، تاریخ مرقد الحسین والعباس (علیهما‌السّلام)، ص۱۲۲.

این تار موها، در دوره پادشاه عثمانی، عبدالحمید دوم و به وسیله حسن‌ رفیق پاشا، والی بغداد، به حرم مطهر امام حسین (علیه‌السّلام) هدیه شده است. در روز رسیدن آن به آستان مقدس، جشن و مراسم باشکوهی در کربلا برگزار شد و همه مردم، به استقبال این تار موها آمدند و شاعر عراقی «سید محمدحسین شهرستانی»، بدین مناسبت و در مادّه تاریخ آن، اشعاری به دو زبان عربی و فارسی سرود.
[۲] كليددار، عبدالحسين، بغیة النبلاء فی تاریخ کربلاء، ص۴۹.


۱.۳ - قبر حضرت علی‌اکبر

علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب (علیهم‌السّلام)، ملقب به علی‌اکبر، فرزند بزرگوار امام حسین (علیه‌السّلام) است که در روز عاشورا، در رکاب پدر خویش به شهادت رسید.
او کنار امام حسین (علیه‌السّلام) و پایین پای آن حضرت، به خاک سپرده شده است.
امروزه قبر مطهر وی، داخل ضریح نصب شده بر قبر مطهر حضرت سیدالشهداء (علیه‌السّلام) قرار دارد و به همین علت، طول ضلع شرقی ضریح، در قسمت موازی قبر علی‌اکبر، به‌اندازه حدود یک متر بیشتر از طول ضریح در قسمت موازی قبر امام حسین (علیه‌السّلام) است، البته عرض ضریح در این قسمت، به مقدار دو دهانه (پنجره)، کمتر از عرض ضریح امام (علیه‌السّلام) در قسمت بالاسر ایشان است. برای همین، ضریح مطهر امام حسین (علیه‌السّلام)، به شکل شش‌گوشه، ساخته شده است.

۱.۴ - ضریح شهدای کربلا

محل دفن شهدای کربلا در زاویه جنوب شرقی گنبد حرم امام حسین (علیه‌السّلام) است که امروزه روی آن، دو ضریح یا پنجره مشبک یک ضلعی، نصب شده است، پنجره اول، رو به سمت فضای داخلی حرم است و بالای آن، یک لوح بزرگ حاوی اسامی‌ شهدای کربلا، قرار دارد و پنجره دیگر، در دیوار بخش شرقی رواق جنوبی حرم حضرت سیدالشهدا (علیه‌السّلام)، نصب شده است.

۱.۵ - قبر حبیب بن مظاهر

حبیب بن مَظاهِر اسدی، از قبیله بنی‌اسد، از شهدای والامقام و جلیل‌القدر واقعه عاشورا می‌باشد.
قبر وی‌ اندکی با فاصله از محل دفن شهدای کربلا، در سمت غربی رواق جنوبی حرم امام حسین (علیه‌السّلام) قرار دارد و دارای ضریح مستقل است.

۱.۶ - قبر ابراهیم مجاب‌

آرامگاه این سید جلیل‌القدر، در قسمت شمال غربی، در رواقی به نام خود وی، در آستان مقدس امام حسین (علیه‌السّلام) واقع شده است، از این رواق، دو در به صحن مطهر گشوده می‌شود که یکی، باب حبیب بن مظاهر است و در گذشته دارای کفشداری بوده متعلق به آل‌شریح و دیگری، باب سیدابراهیم مجاب است که کفشداری آن، به سیدجعفر فرزند سیدحسن، فرزند سیدجعفر آل‌طعمه تعلق داشت، برای این رواق، درِ سومی هم به در مقابل باب سلطانیه، گشوده شده که کفشداری متعلق به سید‌هادی محمد مصطفی آل طعمه، در آن واقع است.
[۳] آل‌طعمه، سلمان هادى، کربلا و حرم‌های مطهر، صص ۱۵۸ و ۱۵۹.

در گذشته این رواق، یکی از صحن‌های حرم مطهر امام حسین (علیه‌السّلام) بود و مقابر علویین نام داشت،
[۴] موسوی خلخالی‌زاده، سیدفاضل، الشجرة الطیبه، ص۲۵.
اما بعدها بر اثر توسعه حرم مطهر که مقداری به مساحت بناهای حرم افزوده شد، مرقد سیدابراهیم مجاب، در رواق غربی حرم قرار گرفت و چون این رواق، بزرگ شد، قبر سیدابراهیم مجاب، در شمال رواق مذکور واقع گشت.
[۵] آل‌طعمه، سلمان هادى، کربلا و حرم‌های مطهر، ص۱۵۸.


۱.۶.۱ - ضریح

روی مرقد سیدابراهیم، صندوقی از چوب ساج مرغوب قرار داشت و ضریحی از فولاد سبز، از آن محافظت می‌کرد، چندی پیش، ضریحی از برنز، جایگزین ضریح قبلی شد.
[۶] حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، ج۱، ص۴۲.
[۷] عامری، ثامر عبدالحسن، المراقد والمزارات فی العراق، ص۲۶.
امروزه ضریح نقره‌ای زیبایی ساخت هنرمندان ایرانی بر روی قبر نصب است که به آن اشاره خواهد شد.
هنرمندان اراکی، پروژه ساخت ضریح جدید سیدابراهیم مجاب را از ابتدای سال ۱۳۹۰ ه. ش آغاز کردند و آن را در ششم اسفند سال ۱۳۹۲ ه. ش، جهت نصب به ع تبات عالیات فرستادند و از روز هجدهم فروردین سال ۹۳ کار نصب آن به مدت دوازده روز انجام شد و هم زمان با میلاد با سعادت حضرت زهرا (علیهاالسّلام) رونمایی شد. این ضریح، از دو سازه تشکیل شده که سازه نخست آن، شامل بدنه اصلی می‌باشد و از چوب طراحی شده است که آن را استاد محمد نوری، گره‌چینی کرده است، بخش دوم ضریح، از مس و طلا می‌باشد که قلم‌زنی روی آن را استاد محمد مهدی باباخانی انجام داده است
طول و عرض ضریح، ۳ در ۲۰/ ۱ متر و ارتفاع آن، سه متر است و دارای نه پنجره و یک درِ طلایی‌ است. برای ساخت این ضریح، پنجاه کیلوگرم طلا، ۱۱۵۰ کیلوگرم نقره و سیصد کیلوگرم مس، به کار رفته است.
[۸] سایت خبری تحلیلی بولتن، تاریخ ۱۳ اسفند ۱۳۹۱، کد خبر: ۱۲۸۵۳۲.


۱.۶.۲ - ادعای برخی نسبت به قبر

برخی معتقدند قبری که در گوشه شمال غربی رواق حرم مطهر امام حسین (علیه‌السّلام) است، قبر ابراهیم اصغر، جد سیدرضی و سیدمرتضی است، ولی با بررسی دقیق، مشخص شد که قبر مذکور، متعلق به ابراهیم مجاب، فرزند محمد عابد، فرزند امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) است و افراد زیادی به این موضوع، اشاره کرده‌اند.

۱.۷ - دفن‌شدگان در جوار ابراهیم مجاب

چنان‌که پیش‌تر گفته شد، مکان کنونی، به عنوان «تربة العلویین» یا مقابر علویان، مشهور بوده است‌
[۹] اعلمى حائرى، منار الهدی فی الانساب، ص۲۶.
و جمعی از سادات و علما، در این مکان آرمیده‌اند.
از دفن‌شدگان مشهور در این مکان، می‌توان از شخصیت‌های زیر نام برد:
[۱۰] آل‌طعمه، سلمان هادى، کربلا و حرم‌های مطهر، ص۱۵۹.

- ابواحمد حسین موسوی: پدر سیدرضی و سیدمرتضی است.
- سیدعبدالله بحرانی: صاحب کتاب‌های گرانسنگی، چون الافاضات الحسینیه و شرح مختصر النافع محقق حلی در فقه.
- سیدمحسن بن عبدالله بحرانی: او تقریرات درس استاد خود شیخ خلف بن عسکر را نوشته است.
- سیدمحمد بن سیدمحسن بحرانی: او دارای تالیفاتی، از جمله الفصول البهیه فی بعض اخبار الحجج المرضیه و هدایة العباد (در فقه) است.
- سیدمحمد زینی حسنی: از علما و شعرا.
- سیدمحمدمهدی سید سلیمان آل طعمه: از سادات آل طعمه و از نوادگان ابراهیم مجاب.


قبور برخی از علما در آستان امام حسین (علیه‌السّلام) واقع شده است.

۲.۱ - قبر فضولی بغدادی‌

محمد بن اسماعیل بغدادی، متخلص به فضولی، از شاعران شیعه در سده دهم هجری است که به سه زبان ترکی، فارسی و عربی، شعر می‌سروده است.
قبر فضولی، در مقبره عبدالمؤمن دده، شیخ طریقه بکتاشیه، در مجاورت تکیه بکتاشیه در باب القبله آستان امام حسین (علیه‌السّلام)، قرار داشته است، این مقبره، به همراه تکیه بکتاشیه، در جریان احداث خیابان گرداگرد آستانه حسینی در سال ۱۳۶۶ ه. ق خراب گردید، به دنبال آن، دولت ترکیه بر اساس یک توافق‌نامه فرهنگی میان عراق و ترکیه، در ماه فوریه ۱۹۶۷ م، برای عبدالمؤمن دده و فضولی، مقبره‌ای نمادین بنا کرد که شامل اتاق کوچکی در نبش بازار سوق‌ القبله و خیابان ابن‌فهد بود.
[۱۱] حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، ج۲، ص۱۷۸.


۲.۲ - قبر سیدابواحمد موسوی‌

ابواحمد حسین بن موسی بن محمد بن موسی بن ابراهیم مرتضی بن امام موسی کاظم (علیه‌السّلام)، پدر سیدرضی و سیدمرتضی و از سادات بزرگ و جلیل‌القدر زمان خود بوده است.
وی در سن ۹۷ سالگی، در سال ۴۰۰ ه. ق، از دنیا رفت و ابتدا در خانه‌اش (در بغداد) به خاک سپرده شد و سپس بدنش را به حرم امام حسین (علیه‌السّلام) منتقل کردند.
ابن‌عنبه نوشته است که در زمان وی، قبر سیدابواحمد آشکار و معروف بوده است، سپس اشاره کرده است که دو فرزند وی، یعنی سیدرضی و سیدمرتضی، در آغاز در بغداد به خاک سپرده شدند و سپس به کربلا منتقل شدند و نزد پدر خود، نزدیک قبر ابراهیم مجاب دفن شدند، نویسندگان متاخر شیعه نیز همگی به پیروی از ابن‌عنبه، این قول را پذیرفته‌اند.
[۱۵] صدر، سیدحسن، نزهة الحرمین فی عمارة المشهدین، ص۲۲.
[۱۶] كمونه حسينى، سيدعبدالرزاق، آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، صص۲۳۰ - ۲۳۱.
با این حال، در منابع متقدم و تواریخ معتبر، به این مسئله و اینکه در چه زمانی تابوت سیدرضی و سیدمرتضی به کربلا انتقال یافته، اشاره‌ای نشده است.
قبر ابواحمد حسین و دو قبر منسوب به سیدرضی و سیدمرتضی، در سردابی در انتهای رواق ابراهیم مجاب، قرار داشته که امروزه از بین رفته است.

۲.۳ - قبر حسینقلی همدانی‌

آخوند ملا حسینقلی فرزند رمضانعلی همدانی، از علمای عارف و وارسته بزرگ شیعه در سده سیزدهم هجری است، نسب وی به جابر بن عبدالله انصاری، صحابی بزرگ‌ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌رسد.
سرانجام آخوند ملا حسینقلی همدانی، در تاریخ ۲۸ شعبان ۱۳۱۱ ه. ق در کربلا از دنیا رفت و پیکرش را در یکی از حجره‌های صحن آستان حسینی به خاک سپردند.
[۱۷] جمعى از پژوهشگران، گلشن ابرار، ج۳، ص۱۷۳.
قبر ایشان، امروزه نزدیک باب‌ الزینبیه، در ضلع غربی صحن قرار دارد و محل آن، با یک لوح از سنگ مرمر که بر دیوار حد فاصل میان دو حجره صحن، نصب شده، مشخص گردیده است.

۲.۴ - قبر محمدتقی شیرازی‌

میرزا محمدتقی، فرزند میرزا محب‌علی، فرزند میرزا محمدعلی شیرازی، معروف به میرزای دوم و میرزای کوچک، از علمای مجاهد شیعه و رهبر قیام مردم عراق علیه اشغالگری انگلیس بود.
آیت‌الله شیرازی، نابه‌هنگام در بحبوحه انقلاب، بیمار شد و طولی نکشید که در روز چهارشنبه سیزدهم ذی‌حجه سال ۱۳۳۸ ه. ق از دنیا رفت، در آن زمان، شایع شده بود که وی با دسیسه یکی از مزدوران انگلیس که در داروهای ایشان سم ریخته بود، مسموم گردید و در واقع، به شهادت رسید. پیکر ایشان را در صحن مطهر امام حسین (علیه‌السّلام)، به خاک سپردند.
[۱۸] جمعى از پژوهشگران، گلشن ابرار، ج۱، صص ۴۵۱ و ۴۵۷.

در سابق، قبر میرزا محمدتقی شیرازی، در مقبره‌ای درون یک ایوان بزرگ در زاویه جنوب شرقی صحن آستان حسینی، قرار داشته است، در جریان کارهای توسعه صحن از سمت جنوب شرقی، این مقبره خراب گردید و قبر وی، درون صحن قرار گرفت و محل آن با یک پنجره، مشخص شد که آن نیز بعداً برداشته شد.
[۱۹] آل‌طعمه، سلمان هادى، تاریخ مرقد الحسین والعباس (علیه‌السّلام)، ص۱۷۲.
در حال حاضر، محل قبر با لوحی از سنگ مرمر که بر دیوار ضلع جنوبی حرم نصب گردیده، مشخص شده است.

۲.۵ - قبور علمای شیعه در رواق علما

در رواق علما، واقع در ضلع غربی حرم مطهر امام حسین (علیه‌السّلام)، تعدادی از علمای شیعه به خاک سپرده شده‌اند که مشهورترین آنها عبارت‌اند از:

۲.۵.۱ - سیدمحمدباقر وحید بهبهانی

آقا محمدباقر، فرزند محمد اکمل، ملقب به «وحید بهبهانی»، از فقهای اصولی بزرگ شیعه در سده دوازدهم هجری است.
قبر وحید بهبهانی در رواق شرقی حرم مطهر، موسوم به رواق فقها، پایین پای شهدای کربلا قرار دارد. در سابق، صندوقچه‌ای چوبی روی قبر وجود داشت که بر آن، نام وی و نام شاگردش مرحوم سید علی طباطبایی، صاحب ریاض، ثبت شده بود، در سال‌های اخیر، این صندوقچه برداشته شده و موقعیت قبر ایشان، با لوح سنگی بر دیوار رواق، مشخص شده است.
[۲۰] حمید مجید هدّو و سامی جواد کاظم، دفناء فی العتبة الحسینیة المقدسة، ص۱۷۹.


۲.۵.۲ - صاحب ریاض

سید علی، فرزند سید محمدعلی طباطبایی، معروف به صاحب ریاض، از فقهای بزرگ شیعه در زمان خود بود.
سرانجام او در سال ۱۲۳۱ ه. ق در کربلا از دنیا رفت و نزدیک قبر استاد خود، وحید بهبهانی، به خاک سپرده شد.
[۲۱] جمعى از پژوهشگران، گلشن ابرار، ج۳، ص۱۲۶.
[۲۲] جمعى از پژوهشگران، گلشن ابرار، ج۳، ص۱۳۳.
روی قبر این دو عالم بزرگ، صندوقچه‌ای چوبی وجود داشت که در دوره اخیر، برداشته شده و محل قبر ایشان، با لوح سنگی بر دیوار رواق، مشخص گشته است.
[۲۳] حمید مجید هدّو و سامی جواد کاظم، دفناء فی العتبة الحسینیة المقدسة، ص۱۷۹.


۲.۵.۳ - صاحب حدائق

شیخ یوسف بحرانی، فرزند احمد بن ابراهیم ماحوزی‌ بحرانی، معروف به «صاحب حدائق»، شیخ یوسف دارای تالیفات متعددی بوده که مهم‌ترین آنها «الحدائق الناضره فی احکام العترة الطاهرة» است که در ۲۵ جلد چاپ شده و به سبب تالیف این کتاب، به «صاحب حدائق» شهرت یافته است.
این عالم بزرگوار در سن ۷۹ سالگی، در سال ۱۱۸۶، در کربلا از دنیا رفت. وحید بهبهانی بر جنازه او نماز گزارد و سپس در حرم مطهر امام حسین (علیه‌السّلام)، به خاک سپرده شد.
[۲۴] جمعى از پژوهشگران، گلشن ابرار، ج۱، ص۲۷۲.
[۲۵] جمعى از پژوهشگران، گلشن ابرار، ج۱، ص۲۷۷.
قبر وی کنار قبر وحید بهبهانی، در رواق علما قرار دارد.


افزون‌ بر علمایی که از آنها یاد کردیم، علما، امرا، رجال سیاسی و شخصیت‌های فراوان دیگری نیز در آستان مقدس حسینی، به خاک سپرده شده‌اند که در ادامه، تنها به بیان فهرستی از شخصیت‌های مشهور، بسنده خواهیم کرد.
- سیدابوالغنائم، محمد بن حسین بن ابراهیم مجاب که کنار پدر و برادرانش، به خاک سپرده شده است.
- ابومحمد حسن بن حمزة بن علی مرعشی طبری (متوفای ۳۵۸ ه. ق)، از علمای شیعه.
- ابوالعباس ضُبّی (متوفای ۳۹۸ ه. ق)، وزیر شاعر و فاضل فخرالدوله دیلمی. او نخستین وزیری است که نزدیک قبر مطهر امام حسین (علیه‌السّلام)، در کربلا به خاک سپرده شد.
- ابن غضائری (متوفای ۴۱۱ ه. ق)، از رجال مشهور شیعه.
- احمد بن معروف قاضی (متوفای ۴۲۱ ه. ق)، گویا وی، از علمای زیدیه است.
- مهیار دیلمی (۳۶۷- ۴۲۸ ه. ق)، شاعر شیعه.
- امیر سیف‌الدوله صدقة بن منصور بن دُبیس اسدی (مقتول در ۵۰۱ ه. ق)، از امرای خاندان شیعه مذهب بنی‌مَزیَد و مؤسس شهر حله که پس از کشته شدن وی در جنگ با خلیفه عباسی، بدنش را به آستان حسینی در کربلا منتقل کردند و در آنجا، به خاک سپردند.
[۲۷] سبط بن جوزى، يوسف بن قزاوغلی، مرآة الزمان فی تواریخ الاعیان، ج۲۰، ص۲۶.

- احمد بن علی مرعشی حسینی (متوفای ۵۳۹ ه. ق)، از سادات حسینی.
- امیر علاءالدین تَنامِش بن عبدالله، از امرای دوره الناصر عباسی. به گفته ابن‌اثیر، او در ۵۸۴ ه. ق درگذشت و بدنش را به بارگاه مقدس امام حسین (علیه‌السّلام) منتقل کردند. اما به گفته سبط ابن جوزی، او در سال ۶۰۴ ه. ق، در بغداد مسموم گردید و بدنش را در آستان کاظمین، به خاک سپردند.
[۲۹] سبط بن جوزى، يوسف بن قزاوغلی، مرآة الزمان فی تواریخ الاعیان، ج۲۲، ص۱۶۰.

- فخار بن معد موسوی (متوفای ۶۳۰ ه. ق)، از علمای شیعه.
- جمال‌الدین قشتمر ناصری (متوفای ۶۳۷ ه. ق)، وزیر الناصر، خلیفه عباسی.
[۳۰] ابن‌فوطی، الحوادث الجامعة، ص۱۱۱.
او کنار همسرش ایران خاتون، فرزند ابوطاهر، مؤسس دولت اتابکان لرستان و فرزندش شرف‌الدین علی (متوفای ۶۳۵ ه. ق) که پیش از وی در آستان حسینی دفن شده بودند، به خاک سپرده شد.
[۳۱] ابن‌فوطی، الحوادث الجامعة، ص۹۳.

- نجیب‌الدین محمد بن جعفر حلی (۵۶۵- ۶۴۵ ه. ق)، از علمای شیعه.
- فخرالدین علی بن محمد حائری حلی مدنی (متوفای ۷۰۲ ه. ق)، از علمای شیعه.
- عزالدین حسین بن مساعد حائری (متوفای ۹۱۰ ه. ق)، عالم و شاعر شیعه.
- احمد اول نظامشاهی (حکومت: ۸۹۶- ۹۱۴ ه. ق)، از پادشاهان سلسله شیعه مذهب نظامشاهیان هند.
- طاهر شاه دکنی (متوفای ۹۵۶ ه. ق)، از ائمه اسماعیلیه.
[۳۲] كرباسى، محمد صادق محمد، دائرة المعارف الحسینیة - تاریخ المراقد الحسين وأهل بيته وأنصاره، ج۲، ص۷۳.

- برهان اول نظامشاهی (حکومت: ۹۱۴- ۹۶۱ ه. ق) فرزند احمد اول نظامشاهی، از پادشاهان سلسله شیعه مذهب نظامشاهیان هند.
- میرانشاه (حکومت: ۹۷۳- ۹۸۸ ه. ق) فرزند حسین بن برهان بن احمد، پنجمین پادشاه سلسله نظامشاهیان هند.
- فضلی بن فضولی بغدادی (متوفای حدود ۹۸۸ ه. ق) که مانند پدرش، شاعری صوفی‌مسلک بود و به سه زبان عربی، فارسی و ترکی، شعر می‌گفت.
- شاه محمد خدابنده حکومت: ۹۸۵- ۹۹۶ ه. ق فرزند شاه طهماسب و چهارمین پادشاه صفوی در ایران.
- کلامی کربلایی، مشهور به «جهان دده» (قرن دهم هجری)، شاعر و صوفی بکتاشی ساکن کربلا.
- بدرالدین حسین بن حسن بن علی بن شدقم حسینی (متوفای نیمه اول قرن یازدهم هجری)، از علمای انساب و رجال.
- ملا عبدالله بن حسین شوشتری (متوفای ۱۰۲۱ ه. ق)، از علمای زاهد و عارف و از اساتید علامه مجلسی.
- رفیع‌الدین محمد بن شجاع‌الدین محمود حسینی مرعشی (متوفای ۱۰۳۴ ه. ق)، از علمای دوره صفوی.
- مهدی کلکاوی (زنده در ۱۱۸۵ ه. ق)، از خوشنویسان.
- شیخ یوسف بحرانی (۱۱۰۷- ۱۱۸۶ ه. ق)، از علمای بزرگ شیعه.
- سیدمرتضی بحرالعلوم (متوفای ۱۲۰۸ ه. ق) پدر علامه سیدمهدی بحرالعلوم.
- ملا عبدالصمد همدانی (شهید در ۱۲۱۶ ه. ق)، عالم زاهد و عارف شیعه که در جریان حمله وهابیان به کربلا، به شهادت رسید.
- سیدمحمد بن احمد زینی (۱۱۴۸- ۱۲۱۶ ه. ق)، از شعرا.
- شیخ صالح بن مهدی کلکاوی (۱۱۶۳- ۱۲۲۵ ه. ق)، از علما.
- سیدمهدی طباطبایی (متوفای ۱۲۳۱ ه. ق) فرزند صاحب ریاض و برادر سیدمحمد مجاهد.
- میرزا شفیع مازندرانی، ملقب به آصف‌الدوله (متوفای ۱۲۳۴ ه. ق)، دومین صدر اعظم سلسله قاجار (از سال ۱۲۱۵ تا ۱۲۳۴ ه. ق، در دوره فتحعلی‌شاه قاجار)
- محمدعلی میرزا دولتشاه (۱۲۰۳- ۱۲۳۷ ه. ق) فرزند فتحعلی‌شاه قاجار.
- میرزا محمدحسین شهرستانی (متوفای ۱۲۴۳ ه. ق)، از خوشنویسان.
- ملا حسن یزدی کربلایی (متوفای ۱۲۴۲ یا ۱۲۴۶ ه. ق)، از علما.
- شیخ خلف بن عسکر حائری (متوفای ۱۲۴۶ ه. ق)، از علما.
- اسماعیل یزدی (متوفای ۱۲۴۷ ه. ق)، از علمای شیعه.
- شیخ محمدحسین اصفهانی (متوفای ۱۲۵۵ ه. ق)، از علمای بزرگ شیعه و صاحب کتاب «الفصول الغرویه» در اصول فقه که به علت تالیف این کتاب، به «صاحب فصول» نیز شناخته می‌شود. محل قبر وی، با لوح سنگی بر دیوار صحن آستان حسینی، نزدیک قبر مرحوم صاحب ضوابط، مشخص شده است.
- سیدصدرالدین کاشف دزفولی (۱۱۷۲- ۱۲۵۸ ه. ق)، از علمای زاهد و عارف.
- سیدکاظم رشتی (۱۲۱۲- ۱۲۵۹ ه. ق)، از علما و رهبران فرقه شیخیه.
- محمدجعفر موسوی شهرستانی (۱۲۰۱- ۱۲۶۰ ه. ق)، از علما.
- سیدجمال‌الدین حسن بشروی حائری (متوفای ۱۲۶۰ ه. ق)، از علما.
- ملا محمدعلی بن ملا محمد برغانی (۱۱۸۳- ۱۲۶۳ ه. ق)، از علما.
- سید ابراهیم قزوینی معروف به «صاحب ضوابط» (۱۲۱۴- ۱۲۶۴ ه. ق)، از علما و فقها و مؤلف کتاب «ضوابط الاصول» که محل قبر وی، با لوح سنگی بر دیوار صحن، در محدوده میان باب الشهدا و باب الکرامه، مشخص گردیده است.
- علی‌شاه میرزا ملقب به «ظل السلطان» (متوفای ۱۲۶۴ ه. ق)، فرزند فتحعلی‌شاه قاجار که پس از مرگ پدرش و پیش از محمدشاه، خود را پادشاه، اعلام نمود و سه ماه حکومت کرد. قبرش در مقبره برادرش رکن‌الدوله، در صحن کوچک آستان حسینی قرار داشت که در جریان تخریب این صحن، از بین رفت.
[۳۳] حمید مجید هدّو و سامی جواد کاظم، دفناء فی العتبة الحسینیة المقدسة، ص۱۲۴.

- حاج میرزا آغاسی (متوفای ۱۲۶۵ ه. ق)، صدر اعظم محمدشاه قاجار و سپس ناصرالدین‌ شاه پیش از صدراعظمی امیر کبیر.
- میرزا تقی‌خان امیرکبیر (۱۲۲۳- ۱۲۶۸ ه. ق)، صدر اعظم مقتول ناصرالدین‌شاه. وی در مقبره‌ای در رواق شرقی حرم امام حسین (علیه‌السّلام)، دفن شده است.
- میرزا حبیب‌الله شیرازی متخلص به «قاآنی» (۱۲۲۲- ۱۲۷۰ ه. ق)، شاعر بزرگ دوره قاجار.
- علی‌نقی میرزا ملقب به رکن‌الدوله (۱۲۰۷- ۱۲۷۲ ه. ق) فرزند فتحعلی‌شاه قاجار. مقبره وی در صحن کوچک آستان حسینی قرار داشت که در جریان تخریب صحن، از بین رفت.
[۳۴] حمید مجید هدّو و سامی جواد کاظم، دفناء فی العتبة الحسینیة المقدسة، ص۱۲۴.

- میرزا حسن‌خان برادر امیرکبیر (متوفای ۱۲۷۵ ه. ق)، از رجال دوره قاجار.
- سیدابوالحسن عاملی (متوفای ۱۲۷۵)، از علما.
- شیخ قاسم الهر (۱۲۱۶- ۱۲۷۶ ه. ق)، از شعرا.
- حاج جواد بدقت (۱۲۱۰- ۱۲۸۱ ه. ق)، شاعر بزرگ کربلایی.
- سیدمحمدحسین قزوینی طالقانی (۱۲۱۸- ۱۲۸۱ ه. ق)، از فقها.
- حاج محمدعلی بن حاج محمد کمونه (متوفای ۱۲۸۲ ه. ق)، شاعر اهل‌بیت (علیهم‌السّلام).
- ملا محمدصالح برغانی (۱۲۰۰- ۱۲۸۳ ه. ق)، از علما و مفسران بزرگ شیعه و صاحب تفسیر بزرگ «بحر العرفان فی تفسیر القرآن».
- ملاآقا، فرزند ملاعابد دربندی (متوفای ۱۲۸۵ ه. ق)، صاحب کتاب «اسرار الشهاده» در وقایع عاشورا. محل قبر وی، با لوح سنگی بر دیوار نزدیک قبر مرحوم صاحب ضوابط، در گوشه‌ای از صحن آستان حسینی، مشخص شده است.
- میرزا احمدخان ساعدالملک (۱۲۵۴- ۱۲۸۵ ه. ق)، فرزند امیرکبیر و رئیس قشون آذربایجان از ۱۲۷۷ تا ۱۲۸۰ ه. ق.
- شیخ عبدالحسین طهرانی معروف به «شیخ العراقین» (متوفای ۱۲۸۶ ه. ق)، از علمای دوره قاجار و مجری خدمات عمرانی فراوان در عتبات عالیات عراق.
- شیخ جعفر اعسم نجفی (متوفای ۱۲۸۷ ه. ق)، از علما.
- محمدصالح بن مهدی نوری حائری (متوفای ۱۲۸۸ ه. ق)، از علما و مراجع تقلید.
- شیخ عبدالله مجتهد کرمانشاهی (متوفای ۱۲۸۹ ه. ق)، از علما.
- سیداحمد، فرزند سیدکاظم رشتی (مقتول در ۱۲۹۵ ه. ق)، شاعر شیعه و رهبر شیخیه پس از پدرش.
- میرزا آقا ابوتراب قزوینی حائری (متوفای حدود ۱۲۹۵ ه. ق)، از فقهای بزرگ.
- ملا محمدتقی هروی (۱۲۱۷- ۱۲۹۹ ه. ق)، از علما.
- شیخ محمدحسین اردکانی حائری (متوفای ۱۳۰۲ یا ۱۳۰۵ ه. ق)، از شاگردان مرحوم صاحب ضوابط که قبرش کنار قبر استادش در ورودی صحن کوچک آستان حسینی، قرار دارد و محل آن، با یک لوح سنگی بر دیوار، مشخص شده است.
- محسن ابوالحبّ کبیر (متوفای ۱۲۳۵- ۱۳۰۵ ه. ق)، شاعر شیعه و صاحب بیت شعر معروف:
«ان کان دین محمدٍ لم یستقم‌ •••• الا بقتلی یا سیوف خذینی»
- شیخ ابوالحسن مازندرانی (متوفای ۱۳۰۶ ه. ق)، از علما.
- شیخ زین‌العابدین مازندرانی حائری (۱۲۲۷- ۱۳۰۹ ه. ق)، از علما و مراجع شیعه.
- سیدابوالحسن کشمیری (۱۲۶۰- ۱۳۱۳ ه. ق)، از علما.
- سیدابوالقاسم رضوی لاهوری (متوفای ۱۳۱۵ ه. ق)، از علما.
- محمدعلی طبسی خراسانی حیدرآبادی (۱۲۵۵- ۱۳۲۰ ه. ق)، از علما.
- سیدمرتضی کشمیری (۱۲۶۸- ۱۳۲۳ ه. ق)، از علما.
- سیدابوالقاسم لاهوری کشمیری (متوفای ۱۳۲۴ ه. ق)، از علما.
- مظفرالدین‌شاه قاجار (متوفای ۱۳۲۴ ه. ق)، فرزند ناصرالدین‌شاه که قبور وی و فرزند و نوه‌اش، محمدعلی‌شاه و احمد شاه قاجار، در رواق شمالی حرم امام حسین (علیه‌السّلام) قرار دارد.
- سیدمحمدحسن کشمیری حائری (متوفای ۱۳۲۸ ه. ق)، از علما و مراجع شیعه که کراماتی برای وی نقل کرده‌اند.
- سیدجواد هندی خطیب (۱۲۷۰- ۱۳۳۳ ه. ق)، از خطبا و شعرای کربلا.
- شیخ محمد واعظ یزدی، معروف به «صدر الواعظین» (متوفای ۱۳۳۷ ه. ق)، از خطبای کربلا.
- محمدعلی‌شاه قاجار (۱۲۸۹- ۱۳۴۳ ه. ق) فرزند مظفرالدین‌شاه قاجار.
- سیدمحمدباقر رضوی کشمیری (۱۲۸۶- ۱۳۴۶ ه. ق)، از علمای شیعه هندی.
- شیخ جعفر الهر (۱۲۶۷- ۱۳۴۷ ه. ق)، عالم و شاعر عراقی.
- احمدشاه قاجار (متوفای ۱۳۴۸ ه. ق)، فرزند محمدعلی‌شاه و آخرین پادشاه قاجار که نزد پدر و پدربزرگش در رواق شمالی حرم مطهر سیدالشهدا (علیه‌السّلام)، به خاک سپرده شده است.
- مهدی تقوی نصیرآبادی (۱۲۸۷- ۱۳۴۹ ه. ق)، عالم و شاعر.
- طلیفح الحسون (متوفای ۱۳۵۰ ه. ق)، از رجال سیاسی و انقلابی کربلا در قیام سال ۱۹۲۰.
- سیدابوالقاسم کاشانی هندی (۱۲۷۵- ۱۳۵۱ ه. ق)، از علما و رهبر شیعیان خوجه هند.
- سید‌هاشم غریفی (۱۲۸۸- ۱۳۵۳ ه. ق)، از خطبا.
- محمدعلی حائری، ملقب به «قصیر الادباء» (۱۲۸۸- ۱۳۵۴ ه. ق)، مؤلف و مورخ کربلا.
- فخرالدین (فخری) بن محسن کمونه (متوفای ۱۳۵۵ ه. ق)، از رجال سیاسی و رهبران مردمی کربلا.
- سیدعبدالحسین الحجه (متوفای ۱۳۶۳ ه. ق)، از علمای کربلا، که نسبش به سیدمحمد مجاهد می‌رسد.
- سیدابوالقاسم خوئی حائری (۱۳۰۰- ۱۳۶۴ ه. ق)، از علما.
- احمد بن محمد الوهاب (متوفای ۱۳۶۵ ه. ق)، از رجال سیاسی کربلا و انقلابیون عراق.
- سیدحسن استرآبادی (۱۲۸۳- ۱۳۶۶ ه. ق)، از خطبا و شعرای کربلا.
- سید‌هادی خراسانی (۱۲۹۷- ۱۳۶۸ ه. ق)، از علما.
- عبدالکریم بن حسین الفرج (۱۳۱۹- ۱۳۷۳ ه. ق)، از علما.
- شیخ محمد بن داوود الخطیب (۱۳۰۱- ۱۳۸۰ ه. ق)، از علمای کربلا.
- میرزا مهدی شیرازی حائری (۱۳۰۴- ۱۳۸۰ ه. ق)، مرجع تقلید بزرگ شیعه. قبر وی در یکی از حجره‌های شرقی صحن آستان حسینی قرار دارد.
- سیدعبدالحسین الکلیدار آل طعمه (۱۲۹۹- ۱۳۸۰ ه. ق)، پژوهشگر و مؤلف کتاب‌هایی در تاریخ کربلا.
- حاج جواد معمار (۱۲۷۸- ۱۳۸۲ ه. ق). (او سال‌های طولانی از عمر خود را در مرمت و خدمات عمرانی در آستان مقدس امام حسین (علیه‌السّلام) و حضرت عباس (علیه‌السّلام) اختصاص داد. می‌گویند در سال ۲۰۱۱ م، جنازه‌اش صحیح و سالم، در قبرش واقع در شمال صحن مطهر، دیده شده است.
[۳۵] ر. ک: حمید مجید هدّو و سامی جواد کاظم، دفناء فی العتبة الحسینیة المقدسة، ص۱۰۶.

- حاج ناصر معمار (۱۳۳۰- ۱۳۸۳ ه. ق).
- محمد سعید تنکابنی حائری (۱۲۹۲- ۱۳۸۶ ه. ق)، از علما.
- سیدنورالدین موسوی جزائری (۱۳۱۳- ۱۳۸۷ ه. ق)، از علما.
- شیخ حسن حائری، معروف به «کوچک» (۱۳۱۰- ۱۳۸۸ ه. ق)، از خطبای کربلا.
- شیخ محمدرضا اصفهانی حائری (۱۳۰۵- ۱۳۹۳ ه. ق)، از علمای بزرگ شیعه.
- حاج علی اصفهانی، مشهور به «کهربائی» (۱۳۰۹- ۱۳۹۴ ه. ق)، تاجر نیکوکار کربلایی و از بانیان خدمات عمرانی در عتبات عالیات عراق.
- کاظم بن حسون کربلایی، مشهور به «منظور» (۱۳۱۰- ۱۳۹۴ ه. ق)، شاعر مردمی و مداح حسینی.
- ملا عبدالامیر، فرزند میرزا علی خاموش میبدی کربلایی، مشهور به «ترجمان» (۱۳۲۲- ۱۴۱۰ ه. ق)، شاعر مردمی و مداح حسینی کربلا.
- سیدمحمدکاظم قزوینی (۱۳۴۸- ۱۴۱۵ ه. ق)، مؤلف و خطیب مشهور کربلا.
۲:۳۵.


۱. آل‌طعمه، سلمان هادى، تاریخ مرقد الحسین والعباس (علیهما‌السّلام)، ص۱۲۲.
۲. كليددار، عبدالحسين، بغیة النبلاء فی تاریخ کربلاء، ص۴۹.
۳. آل‌طعمه، سلمان هادى، کربلا و حرم‌های مطهر، صص ۱۵۸ و ۱۵۹.
۴. موسوی خلخالی‌زاده، سیدفاضل، الشجرة الطیبه، ص۲۵.
۵. آل‌طعمه، سلمان هادى، کربلا و حرم‌های مطهر، ص۱۵۸.
۶. حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، ج۱، ص۴۲.
۷. عامری، ثامر عبدالحسن، المراقد والمزارات فی العراق، ص۲۶.
۸. سایت خبری تحلیلی بولتن، تاریخ ۱۳ اسفند ۱۳۹۱، کد خبر: ۱۲۸۵۳۲.
۹. اعلمى حائرى، منار الهدی فی الانساب، ص۲۶.
۱۰. آل‌طعمه، سلمان هادى، کربلا و حرم‌های مطهر، ص۱۵۹.
۱۱. حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، ج۲، ص۱۷۸.
۱۲. ابن‌ابی‌الحديد، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۳۱.    
۱۳. ابن‌عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب، ص۲۰۴.    
۱۴. ابن‌عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب، صص ۲۵۰ و ۲۵۷.    
۱۵. صدر، سیدحسن، نزهة الحرمین فی عمارة المشهدین، ص۲۲.
۱۶. كمونه حسينى، سيدعبدالرزاق، آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، صص۲۳۰ - ۲۳۱.
۱۷. جمعى از پژوهشگران، گلشن ابرار، ج۳، ص۱۷۳.
۱۸. جمعى از پژوهشگران، گلشن ابرار، ج۱، صص ۴۵۱ و ۴۵۷.
۱۹. آل‌طعمه، سلمان هادى، تاریخ مرقد الحسین والعباس (علیه‌السّلام)، ص۱۷۲.
۲۰. حمید مجید هدّو و سامی جواد کاظم، دفناء فی العتبة الحسینیة المقدسة، ص۱۷۹.
۲۱. جمعى از پژوهشگران، گلشن ابرار، ج۳، ص۱۲۶.
۲۲. جمعى از پژوهشگران، گلشن ابرار، ج۳، ص۱۳۳.
۲۳. حمید مجید هدّو و سامی جواد کاظم، دفناء فی العتبة الحسینیة المقدسة، ص۱۷۹.
۲۴. جمعى از پژوهشگران، گلشن ابرار، ج۱، ص۲۷۲.
۲۵. جمعى از پژوهشگران، گلشن ابرار، ج۱، ص۲۷۷.
۲۶. ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، ج۱۷، ص۱۱۱.    
۲۷. سبط بن جوزى، يوسف بن قزاوغلی، مرآة الزمان فی تواریخ الاعیان، ج۲۰، ص۲۶.
۲۸. ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۱۲، ص۲۶.    
۲۹. سبط بن جوزى، يوسف بن قزاوغلی، مرآة الزمان فی تواریخ الاعیان، ج۲۲، ص۱۶۰.
۳۰. ابن‌فوطی، الحوادث الجامعة، ص۱۱۱.
۳۱. ابن‌فوطی، الحوادث الجامعة، ص۹۳.
۳۲. كرباسى، محمد صادق محمد، دائرة المعارف الحسینیة - تاریخ المراقد الحسين وأهل بيته وأنصاره، ج۲، ص۷۳.
۳۳. حمید مجید هدّو و سامی جواد کاظم، دفناء فی العتبة الحسینیة المقدسة، ص۱۲۴.
۳۴. حمید مجید هدّو و سامی جواد کاظم، دفناء فی العتبة الحسینیة المقدسة، ص۱۲۴.
۳۵. ر. ک: حمید مجید هدّو و سامی جواد کاظم، دفناء فی العتبة الحسینیة المقدسة، ص۱۰۶.







جعبه ابزار