انفال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اموال اختصاص یافته به
رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و
امامان علیهم السّلام را
اَنفال می‌گویند و از این موضوع هرچند
فقها به تفصیل در بخش پایانی کتاب
خمس یا در بابی مستقل تحت همین عنوان بحث کردهاند، لیکن از آن در بابهای
جهاد و
احیاء موات نیز سخن گفتهاند.
انفال، جمع
نَفْل یا
نَفَل به معنای زیادی، بخشش و
غنیمت است.
وجه نام گذاری اموال ویژه
پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و پس از آن حضرت،
ائمه علیهم السّلام به
انفال که از
قرآن کریم نشأت گرفته
این است که
خداوند به منظور گرامیداشت و برتری بخشیدن وجود مبارک رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و امامان علیهم السلام بر دیگران، افزون بر
خمس،
انفال را نیز به آنان اختصاص داده است.
در این جا به دو محور مهم آن، یعنی انواع
انفال و
احکام آن اشاره میکنیم.
انفال انواع و مصادیق مختلفی دارد که به این موارد اشاره می‌شود.
زمین کافران که
مسلمانان بدون
جنگ و خونریزی بر آن دست یافتهاند؛ خواه مالکانش آن را رها کرده باشند، مانند زمینهای یهودیان
بنی نضیر در
مدینه، و یا خود آنان به
حکومت اسلامی داده باشند، مانند
فدک.
به این نوع،
فی‌ء نیز گفته می‌شود.
زمین موات یعنی زمینی که به سبب موانعی همچون بی آبی یا
آب گرفتگی و مانند آن، بدون عمران و اصلاح قابل بهره برداری نیست؛ خواه مالکی داشته و از بین رفته یا آن را رها کرده باشد و یا از اصل، مالکی نداشته باشد، مانند بیابانها.
زمین مواتی که مالک مشخص دارد، در صورتی که وی، به غیر احیاء، مانند
ارث بردن یا خریدن،
مالک آن شده باشد، در ملک او باقی است و از
انفال به شمار نمیرود، لیکن در صورتی که آن
زمین را به احیاء تملّک کرده باشد، در اینکه تبدیل زمین به موات، سبب خروج آن از ملک مالک می‌شود یا نه،
اختلاف است.
ساحل دریا و کناره
رود و هر زمین بدون مالک؛ هرچند موات نباشد، مانند برخی جزایر.
قلّه کوهها، درّهها، نیستانها و جنگلها.
اموال اختصاصی پادشاهان
کافر، اعم از
منقول (صفایا) و
غیرمنقول.
غنائم برگزیده؛ یعنی بهترینهای غنائم. در اینکه صفایای غنائم از
انفال است یا تنها در صورتی که
امام علیهالسّلام آنها را برای خود برگزیند از
انفال میگردد، اختلاف است.
به قول
مشهور غنائمی که با جنگیدن بدون
اذن امام علیه السّلام به دست آمده باشد.
ارث بدون
وارث هم از مصادیق
انفال می‌باشد.
در اینکه
معدن به طور
مطلق جزء انفال است یا به طور مطلق نیست و یا تنها معادنی که در زمین متعلّق به
امام علیه السّلام، مانند زمین موات وجود دارد، از
انفال می‌باشد، اختلاف است.
انفال ملک رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و پس از آن حضرت، ملک ائمّه علیهم السّلام است. از این رو، هر گونه تصرف در آن، بدون اذن آنان
جایز نیست؛ لیکن در
زمان غیبت، تصرف در
انفال و تملّک آن، برای
شیعه بنابر قول مشهور
مباح است؛ هرچند در قلمرو آن اختلاف است که تمامی انواع
انفال است یا آنچه که به مناکح (
نکاح کنیزهای به
اسارت گرفته شده در
جنگ بدون اذن امام علیه السّلام)،
مساکن (منازل واقع در زمینهای امام) و
متاجر (
خرید و فروش غنائم جنگی که جنگ بدون اذن امام صورت گرفته و نیز
داد و ستد یا
اجاره زمینها و درختان متعلّق به امام) مرتبط می‌شود.
همچنین در اینکه مراد از مناکح، مساکن و متاجر چیست و اینکه مباح از آنها، تنها
انفال است یا
خمس و یا هر دو، اختلاف وجود دارد.
اقوال دیگری نیز در این مسئله مطرح است.
قول به حلّیت و
اباحه مطلق
انفال برای
شیعیان در عصر غیبت، به مشهور نسبت داده شده است.
همچنین بر حلّیت تصرف در مثل زمین موات، ادّعای
اجماع و اتّفاق شده است.
تصرف غیر شیعه در
انفال حرام است و به تصریح برخی با خریدن، احیاء و غیر آن مالک آن نمیشود.
برخی تملّک برای غیر شیعه را نیز
صحیح دانستهاند.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۷۳۳-۷۳۵.
