• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بنی حارث در قرآن اصلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بنی حارث، از قبایل خزرجی یثرب در عهد پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بود.


بنی حارث بن خزرج بن حارثه از قبایل خزرجی یثرب بودند که به هنگام هجرت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در یثرب حضور داشتند. ایشان همراه با قبایل خزرجی دیگر همچون بنی ساعده ، بنی زریق ، بنی نجار ، بنی سالم و بنی سلمه خزرج را تشکیل می‌دادند.
[۱] تاریخ الاسلام، ج۱، ص۳۰۳.
[۲] جمهرة انساب العرب، ص۳۶۱.    
[۳] المقتضب، ص۲۲۶.
باید توجه داشت که در میان اوسیان نیز گاه از بنی حارث بن خزرج گزارشهایی آمده است که به بنی حارث بن خزرج بن عمرو بن عوف اشاره دارد که از نسل او دو تیره مشهور اوسی یعنی بنی حارثه و بنی عبدالاشهل پدید آمده‌اند
[۴] جمهرة انساب العرب، ص۳۳۸.    
[۵] جمهرة انساب العرب، ص۳۶۱.    
و خود بنی حارث به عنوان تیره‌ای مستقل شناخته نمی‌شود.

حارث فرزندان متعددی داشت. برخی از ایشان چون جشم، زید منات، عوف، صخر (ضجر)؛ جروش (جردش) و همچنین برخی از مجموعه‌های دیگری از این قبیله که به فرزند دیگری از حارث به نام خزرج نسب می‌رسانیدند همگی پیش از اسلام به شام مهاجرت کرده، برخی از آنان به غسانیان شام پیوسته بودند،
[۶] المقتضب، ص۲۲۶-۲۲۷.
[۷] جمهرة انساب العرب، ص۳۶۱.    
از این رو این مجموعه‌ها جزو بنی حارث مورد نظر نیستند و از انصار نیز محسوب نمی‌شوند.

بنی حارث پیش از اسلام در نبردهای اوس و خزرج حضور داشتند.
[۸] السیرة النبویه، ج۱، ص۲۸۸.
ایشان افزون بر شرکت در نبردهایی که در آنها عموم اوسیان با خزرجیان درگیر بودند، در نبرد سَرارة با یکی از مجموعه‌های اوس به نام بنی عمرو بن عوف معروف به «نبیت» درگیر شدند و آنان را شکست دادند.
[۹] الکامل، ج۱، ص۶۶۲.    
[۱۰] البدایة والنهایه، ج۳، ص۱۹۰.    


درباره آیینها و مناسک بنی حارث اطلاع چندانی در دست نیست و می‌توان پرستش بت منات را که به عموم اوس و خزرج منتسب است در میان آنان رایج دانست،
[۱۱] الاصنام، ص۱۴.
افزون بر این در پیمان نامه‌ای که از پیامبر نقل شده سخن از یهودیان بنی حارث به میان آمده است
[۱۲] السیرة النبویه، ج۲، ص۴۴۲.
که این خود نشان گرایش برخی از بنی حارث به آیین یهود است.

منازل و مناطق مسکونی بنی حارث در یثرب متمرکز نبود؛ بخشی از ایشان در سُنْح مستقر بودند که با مسجد نبوی یک میل فاصله داشت. بخشی دیگر در منطقه جرار سعد ساکن بودند که نسبت به سُنح فاصله کمتری با مسجدالنبی داشت.
[۱۳] وفاء الوفا، ج۱، ص۱۹۸-۱۹۹.
[۱۴] السیرة النبویه، ج۲، ص۳۴۳.


پس از هجرت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم زمانی که از قبا حرکت کرد، قبایل متعددی که سکونتگاههایشان در مسیر حرکت آن حضرت بود، از ایشان می‌خواستند در منطقه ایشان مستقر شود؛ امّا پیامبر از آنها می‌خواست زمام شتر را رها کنند تا مسیری را که ماموریت دارد بپیماید. بنی حارث نیز چون در این مسیر قرار داشتند از پیامبر چنین درخواستی کرده بودند.
[۱۵] وفاء الوفا، ج۱، ص۱۹۸.    
[۱۶] بحارالانوار، ج۱۹، ص۱۲۳.    


از نخستین مسلمانان بنی حارث در پیمان عقبه دوم یاد شده است؛ پیمانی که زمینه مهاجرت پیامبر را فراهم آورد. در آن پیمان ۷ تن از مسلمانان ایشان با پیامبر بیعت کردند تا از وی حمایت کنند. پیامبر از میان بیعت کنندگان ۱۲ نقیب برگزید که نمایندگان ایشان در میان مسلمانان یثرب باشند. بنی حارث از معدود قبایلی بود که از دو نقیب برخوردار بود: سعد بن ربیع و عبدالله بن رواحه .
[۱۷] السیرة النبویه، ج۲، ص۴۴۳.
[۱۸] النسب، ص۲۸۰.


مشهورترین مهاجری که نزد بنی حارث و در منطقه سُنْح مستقر شد ابوبکر بود. وی آنجا با یکی از زنان بنی حارث ازدواج کرد.
[۱۹] الطبقات، ج۳، ص۱۳۰.    
[۲۰] جمهرة انساب العرب، ص۳۶۱.    


بنی حارث در حمایت از پیامبر و آیین اسلام نقش قابل توجهی دارند، چنان که پیامبر ایشان را از معدود قبایل برتر یثرب معرفی کرده است.
[۲۱] صحیح البخاری، ج۴، ص۲۷۱.
۹ تن از ایشان در بدر حضور داشتند و یک تن از آنها در این نبرد به شهادت رسید.
[۲۲] السیرة النبویه، ج۲، ص۶۹۲-۷۰۷.
[۲۳] المغازی، ج۱، ص۱۴۶.
[۲۴] المغازی، ج۱، ص۱۶۵.
[۲۵] الطبقات، ج۳، ص۴۰۸.    
از مجموع ۷۰ و اندی شهدای احد ۳ تن از بنی حارث بودند.
[۲۶] السیرة النبویه، ج۳، ص۱۲۵.
ایشان در نبردهای دیگر نیز شرکت داشتند.
[۲۷] تاریخ المدینه، ج۱، ص۱۹۲.
[۲۸] الطبقات، ج۲، ص۱۱۵.    
[۲۹] المغازی، ج۲، ص۷۶۹.


از معروف‌ترین افراد این قبیله می‌توان به ابوسعید خُدْری
[۳۰] الاستیعاب، ج۴، ص۲۳۵.
از جهادگران و بزرگان انصار، عبدالله بن رواحه جانشین دوم جعفر بن ابی طالب برای فرماندهی سپاه در نبرد موته ، که در همین جنگ به شهادت رسید،
[۳۱] الاستیعاب، ج۳، ص۳۳.
سعد بن ربیع نقیب ـ برگزیده در پیمان عقبه دوم ـ و شهید اُحد ،
[۳۲] الاستیعاب، ج۲، ص۱۵۶.
عقبة بن عمرو والی امیرمؤمنان ، علی علیه‌السّلام بر کوفه در زمان نبرد صفین ،
[۳۳] معجم البلدان، ج۱، ص۳۵۸.    
[۳۴] وقعة صفین، ص۱۲۱.    
قرظة بن کعب والی امام علی بر کوفه
[۳۵] تاریخ ابن خیاط، ص۱۵۲.    
در نبرد جمل ،
[۳۶] انساب الاشراف، ج۳، ص۲۹.
عمرو بن قرظة بن کعب شهید کربلا ،
[۳۷] مقتل الحسین علیه‌السّلام؛ ص۱۳۱.    
[۳۸] اللهوف، ص۱۳۲.
نعمان بن بشیر والی کوفه در زمان معاویه
[۳۹] التاریخ الکبیر، ج۸، ص۷۵.    
و یزید یاد کرد.
[۴۰] المقتضب، ص۲۲۷.
ابن سعد از ۱۵ تن از زنان حارثی نام برده که با پیامبر بیعت کرده‌اند.
[۴۱] الطبقات، ج۸، ص۲۶۸-۲۷۵.    


قرطبی ذیل آیه ۱۲۲ آل عمران «اِذ هَمَّت طَـائِفَتانِ مِنکُم اَن تَفشَلا واللّهُ ولِیُّهُما و عَلَی اللّهِ فَلیَتَوَکَّلِ المُؤمِنون»
[۴۲] آل عمران/سوره۳، آیه۱۲۲.    
که در آن از سست شدن مجموعه‌هایی در نبرد احد خبر می‌دهد، از بنی حارث یاد کرده است؛ امّا عبارت آن گویا نیست که بتوان آن را بنوحارث اوسی دانست یا بنوحارث خزرجی، از این رو نمی‌توان توجه چندانی بدین گزارش کرد، به ویژه آنکه خود وی این گزارش را ضعیف قلمداد کرده است. در این گزارش سخن از آن است که چون عبدالله بن اُبَیّ و ۳۰۰ تن از همراهان وی در احد صحنه نبرد را رها کردند و از صف سپاه اسلام خارج شدند، ترس و دلهره‌ای در میان مجموعه‌های دیگر انصار پدید آمد که مفسران ذیل آیه به مجموعه‌هایی همچون بنی حارث اشاره کرده‌اند
[۴۳] جامع البیان، مج ۳، ج۴، ص۹۶-۹۸.
[۴۴] تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۱۹-۱۲۰.
؛ همچنین بنا به روایت ابن بریده ذیل آیات سوره تکاثر از قبایلی چون بنی حارثه (از اوس) و بنی حارث (از خزرج) یاد کرده‌اند: «اَلهـکُمُ التَّکاثُر• حَتّی زُرتُمُ المَقابِر• کَلاّ سَوفَ تَعلَمون• ثُمَّ کَلاّ سَوفَ تَعلَمون• کَلاّ لَو تَعلَمونَ عِلمَ الیَقین».
[۴۵] تکاثر/سوره۱۰۲، آیه۱-۵.    
بر اساس این روایت آیات که بار معنایی تهدید و مذمت دارد خطاب به بنی حارث و بنی حارثه از قبایل یثرب است، در حالی که آیات مکّی است و مخاطب آن مشرکان قریش بودند که در برخی شان نزولهای دیگر بدان اشاره شده است
[۴۶] تفسیر ابن ابی حاتم، ج۱۰، ص۳۴۵۹.    
[۴۷] تفسیر قرطبی، ج۲۰، ص۱۱۵.
( بنی عبد مناف )؛ از این رو به نظر می‌رسد در این روایت در حمایت از قریش و به زبان انصار فرافکنی صورت گرفته باشد.

الاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛ انساب الاشراف؛ بحارالانوار؛ البدایة و النهایه؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام؛ تاریخ خلیفة بن خیاط؛ التاریخ الکبیر؛ تاریخ المدینة المنوره؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن ابی حاتم؛ جامع البیان عن تاویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جمهرة انساب العرب؛ السیرة النبویه، ابن هشام؛ صحیح البخاری؛ الطبقات الکبری؛ الکامل فی التاریخ؛ کتاب الاصنام (تنکیس الاصنام)؛ کتاب النسب؛ اللهوف فی قتلی الطفوف؛ معجم البلدان؛ المغازی؛ المقتضب من کتاب جمهرة النسب؛ مقتل الحسین علیه‌السّلام؛ وفاء الوفاء باخبار المصطفی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم؛ وقعة صفین.

۱. ↑ تاریخ الاسلام، ج۱، ص۳۰۳.
۲. ↑ جمهرة انساب العرب، ص۳۶۱.    
۳. ↑ المقتضب، ص۲۲۶.
۴. ↑ جمهرة انساب العرب، ص۳۳۸.    
۵. ↑ جمهرة انساب العرب، ص۳۶۱.    
۶. ↑ المقتضب، ص۲۲۶-۲۲۷.
۷. ↑ جمهرة انساب العرب، ص۳۶۱.    
۸. ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۲۸۸.
۹. ↑ الکامل، ج۱، ص۶۶۲.    
۱۰. ↑ البدایة والنهایه، ج۳، ص۱۹۰.    
۱۱. ↑ الاصنام، ص۱۴.
۱۲. ↑ السیرة النبویه، ج۲، ص۴۴۲.
۱۳. ↑ وفاء الوفا، ج۱، ص۱۹۸-۱۹۹.
۱۴. ↑ السیرة النبویه، ج۲، ص۳۴۳.
۱۵. ↑ وفاء الوفا، ج۱، ص۱۹۸.    
۱۶. ↑ بحارالانوار، ج۱۹، ص۱۲۳.    
۱۷. ↑ السیرة النبویه، ج۲، ص۴۴۳.
۱۸. ↑ النسب، ص۲۸۰.
۱۹. ↑ الطبقات، ج۳، ص۱۳۰.    
۲۰. ↑ جمهرة انساب العرب، ص۳۶۱.    
۲۱. ↑ صحیح البخاری، ج۴، ص۲۷۱.
۲۲. ↑ السیرة النبویه، ج۲، ص۶۹۲-۷۰۷.
۲۳. ↑ المغازی، ج۱، ص۱۴۶.
۲۴. ↑ المغازی، ج۱، ص۱۶۵.
۲۵. ↑ الطبقات، ج۳، ص۴۰۸.    
۲۶. ↑ السیرة النبویه، ج۳، ص۱۲۵.
۲۷. ↑ تاریخ المدینه، ج۱، ص۱۹۲.
۲۸. ↑ الطبقات، ج۲، ص۱۱۵.    
۲۹. ↑ المغازی، ج۲، ص۷۶۹.
۳۰. ↑ الاستیعاب، ج۴، ص۲۳۵.
۳۱. ↑ الاستیعاب، ج۳، ص۳۳.
۳۲. ↑ الاستیعاب، ج۲، ص۱۵۶.
۳۳. ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۳۵۸.    
۳۴. ↑ وقعة صفین، ص۱۲۱.    
۳۵. ↑ تاریخ ابن خیاط، ص۱۵۲.    
۳۶. ↑ انساب الاشراف، ج۳، ص۲۹.
۳۷. ↑ مقتل الحسین علیه‌السّلام؛ ص۱۳۱.    
۳۸. ↑ اللهوف، ص۱۳۲.
۳۹. ↑ التاریخ الکبیر، ج۸، ص۷۵.    
۴۰. ↑ المقتضب، ص۲۲۷.
۴۱. ↑ الطبقات، ج۸، ص۲۶۸-۲۷۵.    
۴۲. ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۲۲.    
۴۳. ↑ جامع البیان، مج ۳، ج۴، ص۹۶-۹۸.
۴۴. ↑ تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۱۹-۱۲۰.
۴۵. ↑ تکاثر/سوره۱۰۲، آیه۱-۵.    
۴۶. ↑ تفسیر ابن ابی حاتم، ج۱۰، ص۳۴۵۹.    
۴۷. ↑ تفسیر قرطبی، ج۲۰، ص۱۱۵.


دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله«بنی حارث در قرآن»    



جعبه ابزار