بنی مخزوم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
از تیره‌های
قریش ساکن در مجاورت
مسجدالحرام بودند.
بنی مخزوم به تبار مخزوم بن یقظة بن مرة بن کعب گفته می‌شد
که نسبشان در جد ششم پیامبر،
مرة بن کعب ، با هم مشترک است. مخزوم فرزندانی به نام عمر، عامر، عمران و عمیره داشت.
خاندان بنی مغیرة بن عبدالله بن عمر با توجه به اثرگذاری اش در رویدادهای مکه و داشتن شخصیت‌های برجسته همانند
هشام بن مغیره که تاریخ درگذشتش مبدا تاریخ عرب جاهلی شد،
مشهورترین شاخه بنی مخزوم به شمار می‌آید.
آن‌ها پیش از اسلام در شهر
مکه ، در همسایگی
مسجدالحرام در دامنه
کوه صفا می‌زیستند.
خانه
ارقم بن ابی الارقم مخزومی در پای کوه صفا در سال‌های نخست دعوت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مکانی امن برای تازه مسلمانان بود. نیز برخی از درب های
مسجدالحرام به نام
باب بنی مخزوم خوانده می‌شدند.
بر پایه گزارشی، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم همیشه از این در وارد صفا می‌شد.
در دوره اسلامی و پس از
فتوحات ، برخی مخزومی‌ها در شهرهای
یمن،
بصره،
کوفه و
شام ساکن شدند؛ شغل بیشتر افراد بنی مخزوم در دوران جاهلی
بازرگانی بود.
در گزارشی مبالغه آمیز، عبدالله بن ابی ربیعه از بازرگانان توانگر بنی مخزوم را به سبب ثروت فراوانش که به تنهایی با ثروت قریش برابری می‌کرد، عدل می‌گفتند. وی به تنهایی هزینه
پوشش کعبه را می‌پرداخت.
ولید بن مغیره را نخستین کسی دانسته‌اند که در روزگار جاهلیت کفش‌های خود را هنگام ورود به کعبه بیرون آورد. در اسلام نیز مردم با پای برهنه درون کعبه شدند.
مخزومی‌ها در بسیاری از نبردهای قبیله‌ای پیش از اسلام حضور فعال داشتند. آن‌ها در روز شمطه که از
ایام فجار و معروف به
یوم عکاظ بود، با مشارکت قریش به نبرد با
بنی کنانه برخاستند.
ریاست و فرماندهی این نبرد بر عهده
هشام بن مغیره از بزرگان بنی مخزوم بود.
اینان همانند دیگر قبایل با برخی تیره‌ها و قبایل هم پیمان شدند. آل عمرو بن اعظم از
خزاعه ،
آل فضیل بن کلیب، آل خراش بن امیه، و آل ابی یاسر از
بنی تمیم از جمله آن‌ها بودند.
بنی عدی از
قریش به دلیل ازدواج
خطاب بن نفیل عدوی با
حنتمه دختر هاشم بن مغیره مخزومی و زاده شدن
عمر بن خطاب ، هم پیمان بنی مخزوم شدند.
همچنین از طریق ازدواج هبیره مخزومی با
ام هانی ، خواهر
علی بن ابی طالب علیه‌السّلام با
بنی هاشم خویشاوند شدند.
بنی مخزوم در اختلافات میان
بنی عبدالدار و
بنی عبد مناف که بر سر
مناصب کعبه روی داد، جانب بنی عبدالدار راگرفتند و در پیمان لعقة الدم (
حلف الاحلاف) حضور یافتند.
گاهی میان
بنی مخزوم و
بنی قصی و
بنی امیه در اثبات شرف و بزرگی، فخرفروشی روی می‌داد.
بنی مخزوم در بازسازی کعبه (۵ سال پیش از بعثت) همراه بنی تیم، مسؤولیت ساخت محدوده میان رکن
حجر اسماعیل و
رکن یمانی را عهده دار شدند.
ابووهب مخزومی ، از
اشراف قریش در جاهلیت، در ساخت کعبه و نصب
حجرالاسود حضور داشت.
از ویژگی‌های شماری از بنی مخزوم در دوران جاهلیت و نیز دوره اسلامی،
گشاده دستی و اطعام و
مهمان نوازی بود.
از بنی مخزوم جز چند تن که در سال‌های نخست مسلمان شدند و برخی از آن‌ها به
حبشه مهاجرت کردند،
دیگر افراد این تیره تا
فتح مکه (۸ق.) با پیامبر مخالفت کردند و از سرسخت‌ترین دشمنان اسلام بودند. آنان در کوشش‌های قریش بر ضد پیامبر مانند تلاش برای بازگرداندن مسلمانان از حبشه،
محاصره مسلمانان در
شعب ابی طالب ،
توطئه دار الندوه،
استهزاء و
تمسخر آیات الهی و
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و دیگر مسلمانان و ضرب و شتم آن‌ها
و نیز در نبردهای قریش بر ضد پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در مدینه حضور داشتند.
از کوشش‌های دیگر بنی مخزوم بر ضد مسلمانان می‌توان به شکنجه
یاسر و
سمیه و فرزندشان
عمار و
زنیره رومی اشاره کرد.
ولید بن مغیره،
عاص بن هشام، و دو پسر عمویش
اباقیس بن ولید و
قیس بن فاکة بن مغیره از سرسخت‌ترین دشمنان رسول خدا بودند.
ابوجهل مخزومی نیز از سران کفر دانسته شده و برخی مفسران آیه (فقاتلوا ائمة الکفر...)
را بر او تطبیق کرده‌اند. این عده همراه
زهیر بن ابی امیه،
اسود بن عبدالاسد و
صیفی بن سائب در
موسم حج، راه‌های ورودی مکه را میان خود تقسیم می‌کردند و با
سحر و
افسانه شمردن قرآن، مردم را از رفتن نزد پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بازمی داشتند.
با
هجرت پیامبر به مدینه (۱۳ بعثت) دشمنی قریش از جمله بنی مخزوم با مسلمانان ادامه یافت. آن‌ها از
مهاجرت برخی مسلمانان مخزومی به مدینه پیشگیری کردند.
پیامبر در سال دوم ق. به کاروان تجاری بنی مخزوم در
نخله، ناحیه‌ای میان مکه و
طائف، حمله کرد. در این میان، یک تن از مشرکان کشته و کاروان تصرف شد. وقوع این نبرد در
ماه حرام، تبلیغات منفی مشرکان را بر ضد پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و مسلمانان در پی داشت.
خداوند در آیه ۲۱۷ بقره/۲: (یسئلونک عن الشهر الحرام قتال فیه قل قتال فیه...) گناه اخراج ساکنان مکه را از نبرد در ماه حرام بزرگ تر دانسته است. منابع از کشتگان
و اسیران بنی مخزوم در
نبرد بدر گزارش داده‌اند. بسیاری از کشته شدگان و نیز اسیران بدر مخزومی بودند.
نیز آن‌ها با مشرکان در
احد و
خندق همراهی کردند.
با
فتح مکه (۸ق.) بنی مخزوم نیز همانند دیگر قریش اسلام آوردند و در غزوه‌های
حنین و
طائف کنار مسلمانان قرار گرفتند.
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برخی از مسلمانان بنی مخزوم را به عنوان کارگزار خود برگزید.
عبدالله بن ابی ربیعه را که پیش از اسلام آوردن از بزرگان قریش و ثروتمندان بنی مخزوم بود، بر منطقه جند و توابع آن در
یمن گمارد. وی تا پایان
خلافت عمر (۲۳ق.) کارگزار این ناحیه بود.
مهاجر بن ابی امیه نیز از سوی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم عهده دار
صدقات صنعا در یمن بود. پس از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ،
ابوبکر او را در مقامش ابقا کرد.
همچنین پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برخی از بنی مخزوم را به عنوان
امیر سرایا بر گزید.
ابوسلمة بن عبدالاسد مخزومی از آن جمله است که پیامبر پس از شهادت وی با همسرش
ام سلمه ازدواج کرد.
بنی مخزوم پس از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در رویدادهایی مهم همچون
سقیفه،
رده،
فتوحات و نبردهای عصر
امام علی علیه‌السّلام حضور داشتند.
منابع از کشته شدن برخی از آن‌ها در
رخداد حره مدینه (۶۳ق.) یاد کرده‌اند.
حارث بن خالد ، عامل
یزید بن معاویه بر مکه
؛ و
هشام بن اسماعیل و دو پسرش ابراهیم و محمد، عاملان
عبدالملک بن مروان (حک: ۶۵-۸۵ق.) و
هشام بن عبدالملک بر
مدینه بودند.
از قاضیان مکه در دوران
عباسیان می‌توان به
محمد بن عبدالرحمن بن هشام ، معروف به اوقص
و
محمد بن عبدالرحمن بن ابی سلمه اشاره کرد.
عبدالعزیز بن مطلب
و هشام بن عبدالملک الاصغر نیز از قاضیان مدینه بودند.
ابوهود سعید بن یربوع مخزومی از بازسازندگان
انصاب حرم بود.
آن‌ها در دوران جاهلیت و اسلام، افرادی نامدار همانند
هشام بن مغیره،
ولید بن مغیره،
ابوجهل،
خالد بن ولید، و
عکرمة بن ابی جهل داشتند. دو تن اخیر به ترتیب پیش و پس از فتح مکه مسلمان شدند. از دیگر
صحابه و چهره‌های برجسته مخزومی می‌توان به
سلمة بن هشام ،
عیاش بن ابی ربیعه ،
هشام بن ابی حذیفه،
هبار بن سفیان،
عمر بن سفیان،
عبدالله بن سفیان،
شماس بن عثمان،
ارقم بن ابی الارقم،
ابوسلمة بن عبدالاسد،
حارث بن هشام ،
عبدالرحمن بن حارث بن هشام،
عمر بن عبدالله بن ابی ربیعه،
حارث بن عبدالله بن ابی ربیعه،
مجاهد بن جبیر و
ابوهشام مخزومی اشاره کرد که برخی از آن‌ها به
حبشه مهاجرت نمودند.
بیشتر این افراد از شاخه
بنی مغیره بودند.
(۱). اخبار مکه، الازرقی (م. ۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق.
(۲). الاستیعاب، ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
(۳). اسد الغابه، ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
(۴). الاصابه، ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
(۵). الاغانی، ابوالفرج الاصفهانی (م. ۳۵۶ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
(۶). امتاع الاسماع، المقریزی (م. ۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
(۷). انساب الاشراف، البلاذری (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
(۸). البدایة و النهایه، ابن کثیر (م. ۷۷۴ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
(۹). تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)، الطبری (م. ۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۱۰). تاریخ الیعقوبی، احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
(۱۱). تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)، القرطبی (م. ۶۷۱ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
(۱۲). التکمیل و الاتمام، ابن عسکر (م. ۶۳۶ق.)، به کوشش اسماعیل مروه، بیروت، دار الفکر المعاصر، ۱۴۱۸ق.
(۱۳). التنبیه و الاشراف، المسعودی (م. ۳۴۵ق.)، بیروت، دار صعب.
(۱۴). جامع البیان، الطبری (م. ۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
(۱۵). جمهرة انساب العرب، ابن حزم (م. ۴۵۶ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
(۱۶). جمهرة نسب قریش و اخبارها، الزبیر بن بکار (م. ۲۵۶ق.)، ریاض، مطبوعات مجلة العرب.
(۱۷). حذف من نسب قریش، مورج بن عمرو السدوسی (م. ۱۹۵ق.)، به کوشش صلاح الدین، بیروت، دار الکتاب الجدید، ۱۳۹۶ق.
(۱۸). روض الجنان، ابوالفتوح رازی (م. ۵۵۴ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش.
(۱۹). زادالمسیر، ابن جوزی (م. ۵۹۷ق.)، به کوشش محمد عبدالرحمن، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق.
(۲۰). سبل الهدی، محمد بن یوسف الصالحی (م. ۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
(۲۱). السیرة النبویه، ابن هشام (م. ۲۱۳/۲۱۸ق.)، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبة محمد علی صبیح و اولاده، ۱۳۸۳ق.
(۲۲). شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید (م. ۶۵۶ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق.
(۲۳). الطبقات الکبری، ابن سعد (م. ۲۳۰ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
(۲۴). عیون الاثر، ابن سید الناس (م. ۷۳۴ق.)، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۴ق.
(۲۵). مجمع البیان، الطبرسی (م. ۵۴۸ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ق.
(۲۶). المحبر، ابن حبیب (م. ۲۴۵ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده.
(۲۷). المعارف، ابن قتیبه (م. ۲۷۶ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، ۱۳۷۳ش.
(۲۸). معجم البلدان، یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
(۲۹). المغازی، الواقدی (م. ۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق.
(۳۰). المنتظم، ابن جوزی (م. ۵۹۷ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.
(۳۱). المنمق، ابن حبیب (م. ۲۴۵ق.)، به کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۵ق.
(۳۲). نسب قریش، مصعب بن عبدالله الزبیری (م. ۲۳۶ق.)، به کوشش بروفسال، قاهره، دار المعارف.
(۳۳). النسب، ابن سلام الهروی (م. ۲۲۴ق.)، به کوشش مریم محمد، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
