• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بیت اللّه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بیت الله یکی از نام‌های کعبه می باشد.


«بیت» در اصل به محل زندگی انسان در شب است که بعدها بدون اعتبار قید شب،
[۱] مفردات، الراغب، ص۶۵.    
به معنای مکان سکونت
[۲] مفردات، الراغب، ص۶۵.    
[۳] المصباح، الفیومی، ص۴۰، «بیت».    
و زندگی، گرد هم آمدن و بازگشت
[۴] معجم مقاییس اللغه، ابن فارس، ج۱، ص۳۲۴.
[۵] النهایه، مبارک ابن اثیر، ج۱، ص۱۷۰، «بیت».
به کار رفته است.

«الله» از ریشه «اله» به معنای معبود، پس از حذف همزه و درآمدن الف و لام بر آن، برای باری تعالی علم شده است.
[۶] مفردات، الراغب، ص۸۲.    
[۷] المصباح، الفیومی، ج۱، ص۱۶.    
ترکیب اضافی «بیت الله»، بر پایه تقدیر لام اختصاص میان مضاف و مضاف الیه،
[۸] شرح الرضی، رضی الدین الاسترآبادی، ج۲، ص۲۰۶-۲۰۸.    
[۹] النحو الوافی، عباس حسن، ج۳، ص۲۰.
به معنای خانه متعلق به خداوند و با توجه به غیر جسمانی و بی مکان بودن خداوند،
[۱۰] کشف المراد، العلامة الحلی، ص۴۰۶.
[۱۱] عقائد الامامیه، المظفر، ص۳۶.
اضافه تشریفیه و برای بزرگداشت
[۱۲] مفردات، الراغب، ص۴۹۸.    
خانه منسوب به الله است. پاره‌ای روایت‌ها مساجد را خانه‌های خدا بر زمین دانسته
[۱۳] ثواب الاعمال، الصدوق، ص۲۷.    
و همین را علت بزرگداشت آن‌ها معرفی کرده‌اند.
[۱۴] علل الشرائع، الصدوق، ج۲، ص۳۱۸.    
بر این اساس، حرکت به سوی مسجد، حرکت به سوی خدا
[۱۵] من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۱، ص۱۹۹.    
و زیارت او
[۱۶] الامالی، الصدوق، ص۴۴۰.    
شمرده شده است. در برخی روایت‌ها «بیت الله» بر مسجد الاقصی اطلاق شده است.
[۱۷] سعد السعود، ابن طاووس، ص۱۰۰.    
[۱۸] بحار الانوار، علامه مجلسی، ج۱۸، ص۳۱۷.    
در منابع و فرهنگ اسلامی، «بیت الله» بیشتر به کعبه گفته می‌شود. برخی اطلاق یاد شده را علم بالغلبه
[۱۹] التحریر و التنویر، ابن عاشور، ج۳۰، ص۴۹۲.
و به دلیل کثرت کاربرد دانسته و گروهی دیگر، آن را علم جنس و به معنای کلی مسجد می‌دانند که کعبه بارزترین مصداق آن است.
[۲۰] لسان العرب، ابن منظور، ج۱۵، ص۳۱۰.    
[۲۱] تاج العروس، الزبیدی، ج۲۰، ص۲۲۶، «نحو».
[۲۲] تاج العروس، ج۳، الزبیدی، ص۲۲، «بیت».
برخی اضافه تشریفیه «بیت الله» در اطلاق بر کعبه را نمایانگر برتری آن بر دیگر مساجد دانسته‌اند.
[۲۳] فتح الباری، ابن حجر العسقلانی، ج۲، ص۱۲۰.
«بیت الله» در بسیاری از کاربردها با الگوگیری از آیه ۲ مائده
[۲۴] مائده/سوره۵، آیه۲.    
(آمین البیت الحرام) با وصف (الحرام) همراه است.
[۲۵] الکافی، شیخ کلینی، ج۴، ص۲۷۷.
[۲۶] المصنف، عبدالرزاق الصنعانی، ج۵، ص۱۴۹.
برخی روایت‌ها علت این وصف را حرمت ورود مشرکان به خانه خدا دانسته‌اند.
[۲۷] علل الشرائع، الصدوق، ج۲، ص۳۹۸.    
[۲۸] من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۱۹۱.    
در بسیاری موارد، واژه «بیت» همراه الف و لام عهد
[۲۹] زاد المسیر، ابن جوزی، ج۱، ص۱۰۹.    
و بدون افزوده شدن به «الله» به سبب کاربرد فراوان بر کعبه
[۳۰] الکشاف، زمخشری، ج۱، ص۱۸۳-۱۸۴.
اطلاق می‌گردد.

پیشینه نسبت دادن جایی به خدا و اطلاق تعابیری همانند «بیت الله» بر آن، به عهد عتیق می‌رسد. «بیت ایل»
[۳۱] کتاب مقدس، سفر پیدایش ۲۸: ۱۱-۲۲.
(شهری مرزی میان بیت المقدس یا اورشلیم و نابلس
[۳۲] قاموس الکتاب المقدس، بطرس عبدالملک و دیگران، ص۲۰۰.
[۳۳] التحریر و التنویر، ابن عاشور، ج۱۴، ص۱۴.
و «ایلیاء» (شهر بیت المقدس
[۳۴] معجم البلدان، یاقوت الحموی، ج۱، ص۲۹۳.    
[۳۵] تاج العروس، الزبیدی، ج۱۴، ص۳۸، «ایل».    
هر دو به معنای بیت الله هستند. بتان جاهلی خانه‌ای داشتند که به نام بت نسبت می‌یافت و عبادتگاه به شمار می‌رفت.
[۳۶] رسائل المرتضی، السید المرتضی، ج۳، ص۲۳۰.
[۳۷] المفصل، جواد علی، ج۶، ص۲۲۸-۲۲۹.
با ظهور اسلام، آن خانه‌ها از میان رفتند
[۳۸] المفصل، جواد علی، ج۶، ص۲۳۴، ۲۴۲، ۲۷۲.
و تنها کعبه به عنوان بیت الله و نماد یکتاپرستی باقی ماند. اشعار
[۳۹] السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۱۷۵.
[۴۰] المنمق، ابن حبیب، ص۶۳، ۱۰۳.
[۴۱] انساب الاشراف، بلاذری، ج۱، ص۷۲.
و گزارش‌های تاریخی
[۴۲] انساب الاشراف، بلاذری، ج۱، ص۷۱.
[۴۳] تاریخ طبری، طبری، ج۲، ص۱۳۳.
[۴۴] الکامل، ابن اثیر، ج۱، ص۴۴۳.
گویای کاربرد ترکیب یاد شده و ترکیبات همانند آن در روزگار جاهلیت و آغاز ظهور اسلام درباره کعبه است. برای نمونه، قریش میان عرب به «اهل بیت الله» و «جیران بیت الله» مشهور بودند و در سفرهای تجاری مورد احترام قرار می‌شدند و در بسیاری از موارد کاروانشان غارت نمی‌شد و در نتیجه، تجارتی پر سود داشتند.
[۴۵] التفسیر الکبیر، فخر رازی، ج۳۲، ص۲۹۵.    
[۴۶] تفسیر قرطبی، قرطبی، ج۲۱، ص۲۰۰.
[۴۷] تفسیر ابن کثیر، ابن کثیر، ج۸، ص۴۶۶.
عبدالمطلب در سخن مشهور خود به ابرهه، «البیت» را بر کعبه اطلاق کرده است: «انی انا رب الابل وان للبیت ربا سیمنعه».
[۴۸] السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۵۰.    
[۴۹] الکامل، ابن اثیر، ج۱، ص۴۴۴.
بر پایه روایتی از امام صادق علیه‌السّلام می‌توان دریافت که نسبت «بیت ربنا» میان اعراب پیش از اسلام پیشینه داشته است.
[۵۰] الاحتجاج، طبرسی، ج۲، ص۳۴۶.


ترکیب «بیت الله» در آیات قرآن نیامده؛ ولی الفاظی همانند آن مانند «بیتی»، «البیت» ( بقره، ۱۲۵؛ حج، ۲۶)
[۵۱] بقره/سوره۲، آیه۱۲۵.    
[۵۲] حج/سوره۲۲، آیه۲۶.    
و «بیتک» ( ابراهیم،۳۷)
[۵۳] ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۷.    
درباره کعبه به کار رفته است. در دو مورد نخست، قرآن از زبان خداوند یادآور می‌شود: به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم تا خانه‌ام را برای طواف کنندگان، معتکفان، و رکوع گران و سجده کنندگان پاکیزه سازد: (و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی للطائفین والعاکفین والرکع السجود)؛ (و اذ بوانا لابراهیم مکان البیت... و طهر بیتی للطائفین والقائمین و الرکع السجود). در موردی دیگر، دعای ابراهیم علیه‌السّلام را گزارش می‌کند: خداوندا! برخی فرزندان خود را در سرزمین غیر قابل کشت مکه نزد خانه تو مسکن دادم تا نماز را برپا دارند: (ربنا انی اسکنت من ذریتی بواد غیر ذی زرع عند بیتک المحرم ربنا لیقیموا الصلاة...) به عکس موارد پیشین، در آیه ۳ قریش «رب» به «البیت» افزوده شده و از قریش می‌خواهد تا خداوندگار این خانه را پرستش کنند: (فلیعبدوا رب هذا البیت).
[۵۴] التفسیر الکبیر، فخر رازی، ج۳۲، ص۲۹۸.    


افزون بر آیات قرآن، «بیت الله» در بسیاری از منابع روایی و فقهی هنگام بیان پاره‌ای آموزه‌ها و احکام درباره کعبه به کار رفته است؛ همچون: اشاره به داستان آن در روزگار پیامبران پیشین و حتی آدم علیه‌السّلام ،
[۵۵] تفسیر عیاشی، عیاشی، ج۱، ص۳۷.
[۵۶] الکافی، شیخ کلینی، ج۴، ص۱۹۶.    
[۵۷] علل الشرائع، الصدوق، ج۲، ص۴۲۱.    
حجت خدا بودن بیت الله بر بندگان،
[۵۸] تفسیر عیاشی، عیاشی، ج۱، ص۳۹.
[۵۹] مستدرک الوسائل، نوری، ج۹، ص۳۳۶.    
عبادت شمردن نگاه به بیت الله،
[۶۰] المحاسن، ابن خالد البرقی، ج۱، ص۶۹.    
کراهت نماز بر پشت بام بیت الله.
[۶۱] سنن الترمذی، ترمذی، ج۱، ص۲۱۶-۲۱۷.
گذشته از نمونه‌های یاد شده، برخی روایت‌ها در تبیین علت مناسک حج، با بیت الله دانستن کعبه، وقوف در مشعر عرفات
[۶۲] روضة المتقین، محمدتقی مجلسی، ج۴، ص۲۹-۳۰.    
و مزدلفه، انجام قربانی و پاک شدن از گناه را مقدمه‌ای برای زیارت خانه خدا و ورود به آن شمرده‌اند.
[۶۳] علل الشرائع، الصدوق، ج۲، ص۴۴۳.    
[۶۴] من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۱۹۷.    
اختلاف درباره علم بالغلبه و یا علم جنس بودن «بیت الله» سبب پیدایش احکامی متفاوت درباره فردی شده است که نذر می‌کند به بیت الله برود. بر پایه دیدگاه اول، رفتن به کعبه واجب است.
[۶۵] المجموع، نووی، ج۸، ص۴۷۳.    
[۶۶] مسالک الافهام، شهید ثانی، ج۱۱، ص۳۳۱.    
[۶۷] کشف اللثام، فاضل هندی، ج۹، ص۸۵.    
با این حال، میان هواداران دیدگاه دوم، گروهی بر این باورند که به سبب انصراف «بیت الله» به بارزترین مصداق یعنی کعبه، رفتن به آن جا واجب است
[۶۸] شرائع الاسلام، محقق حلی، ج۳، ص۱۴۶.
[۶۹] تحریر الاحکام، علامه حلی، ج۴، ص۳۵۵.    
[۷۰] قواعد الاحکام، علامه حلی، ج۳، ص۲۸۷.    
و دسته‌ای نیز معتقدند که اگر قصد مکانی معین را نداشته باشد، چیزی بر او لازم نیست؛ زیرا بیت الله میان همه مساجد مشترک است و چیزی معین نمی‌شود.
[۷۱] الخلاف، شیخ طوسی، ج۶، ص۱۹۴.    
[۷۲] مغنی المحتاج، محمد الشربینی، ج۴، ص۳۶۲.
برخی هم در صورت عدم قصد و نبودن قرینه، رفتن به هر مسجدی را کافی دانسته‌اند.
[۷۳] جامع المسائل، محمد تقی بهجت، ج۴، ص۳۲۶.


(۱) الاحتجاج، ابومنصور الطبرسی (م. ۵۲۰ق.)، مشهد، نشر مرتضی، ۱۴۰۳ق.
(۲) الامالی، الصدوق (م. ۳۸۱ق.)، قم، البعثه، ۱۴۱۷ق.
(۳) انساب الاشراف، البلاذری (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
(۴) تاج العروس، الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
(۵) تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)، الطبری (م. ۳۱۰ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۶) تحریر الاحکام الشرعیه، العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق علیه السلام، ۱۴۲۰ق.
(۷) التحریر و التنویر، ابن عاشور (م. ۱۳۹۳ق.)، مؤسسة التاریخ.
(۸) تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)، ابن کثیر (م. ۷۷۴ق.)، به کوشش شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
(۹) تفسیر العیاشی، العیاشی (م. ۳۲۰ق.)، به کوشش رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیه.
(۱۰) تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)، القرطبی (م. ۶۷۱ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
(۱۱) التفسیر الکبیر، الفخر الرازی (م. ۶۰۶ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
(۱۲) ثواب الاعمال، الصدوق (م. ۳۸۱ق.)، قم، الرضی، ۱۳۶۸ش.
(۱۳) جامع المسائل، محمد تقی بهجت، قم.
(۱۴) الخلاف، الطوسی (م. ۴۶۰ق.)، به کوشش خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۷ق.
(۱۵) رسائل المرتضی، السید المرتضی (م. ۴۳۶ق.)، به کوشش حسینی و رجایی، قم، دار القرآن، ۱۴۰۵ق.
(۱۶) روضة المتقین، محمد تقی المجلسی (م. ۱۰۷۰ق.)، به کوشش موسوی و اشتهاردی، قم، بنیاد فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۶ق.
(۱۷) زاد المسیر، ابن جوزی (م. ۵۹۷ق.)، به کوشش عبدالرزاق، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۲۲ق.
(۱۸) سعد السعود، ابن طاووس (م. ۶۶۴ق.)، قم، الرضی، ۱۳۶۳ش.
(۱۹) سنن الترمذی، الترمذی (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۲ق.
(۲۰) السیرة النبویه، ابن هشام (م. ۲۱۳/۲۱۸ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه.
(۲۱) شرائع الاسلام، المحقق الحلی (م. ۶۷۶ق.)، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
(۲۲) شرح الرضی علی الکافیه، رضی الدین الاسترآبادی (م. ۶۸۶ق.)، به کوشش یوسف عمر، تهران، مؤسسة الصادق علیه السلام، ۱۳۹۵ق.
(۲۳) عقائد الامامیه، المظفر (م. ۱۳۸۱ق.)، قم، انصاریان.
(۲۴) علل الشرائع، الصدوق (م. ۳۸۱ق.)، به کوشش بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق.
(۲۵) فتح الباری، ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، بیروت، دار المعرفه.
(۲۶) قاموس الکتاب المقدس، بطرس عبدالملک و دیگران، قاهره، دار الثقافه، ۱۹۹۴ق.
(۲۷) قواعد الاحکام، العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۳ق.
(۲۸) الکافی، الکلینی (م. ۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.
(۲۹) الکامل فی التاریخ، ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
(۳۰) کتاب مقدس، ویلیام گلن و هنری مرتن، ترجمه، فاضل خان همدانی، تهران، اساطیر، ۱۳۸۰ش.
(۳۱) الکشاف، الزمخشری (م. ۵۳۸ق.)، قم، بلاغت، ۱۴۱۵ق.
(۳۲) کشف اللثام، الفاضل الهندی (م. ۱۱۳۷ق.)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق.
(۳۳) کشف المراد، العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.)، به کوشش حسن زاده آملی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۹ق.
(۳۴) لسان العرب، ابن منظور (م. ۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
(۳۵) المجموع شرح المهذب، النووی (م. ۶۷۶ق.) ، دار الفکر.
(۳۶) المحاسن، ابن خالد البرقی (م. ۲۷۴ق. ، به کوشش حسینی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۲۶ش.
(۳۷) مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، الشهید الثانی (م. ۹۶۵ق.)، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق.
(۳۸) مستدرک الوسائل، النوری (م. ۱۳۲۰ق.)، بیروت، آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۸ق.
(۳۹) المصباح المنیر، الفیومی (م. ۷۷۰ق.)، قم، دار الهجره، ۱۴۰۵ق.
(۴۰) المصنف، عبدالرزاق الصنعانی (م. ۲۱۱ق.)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی.
(۴۱) معجم البلدان، یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
(۴۲) معجم مقاییس اللغه، ابن فارس (م. ۳۹۵ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۰۴ق.
(۴۳) مغنی المحتاج، محمد الشربینی (م. ۹۷۷ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق.
(۴۴) مفردات، الراغب (م. ۴۲۵ق.)، به کوشش صفوان داودی، دمشق، دار القلم، ۱۴۱۲ق.
(۴۵) المفصل، جواد علی، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۷۶م.
(۴۶) من لا یحضره الفقیه، الصدوق (م. ۳۸۱ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.
(۴۷) المنمق، ابن حبیب (م. ۲۴۵ق.)، به کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۵ق.
(۴۸) النحو الوافی، عباس حسن، دار المعارف.
(۴۹) النهایه، مبارک ابن اثیر (م. ۶۰۶ق.)، به کوشش الزاوی و الطناحی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۷ش.

۱. ↑ مفردات، الراغب، ص۶۵.    
۲. ↑ مفردات، الراغب، ص۶۵.    
۳. ↑ المصباح، الفیومی، ص۴۰، «بیت».    
۴. ↑ معجم مقاییس اللغه، ابن فارس، ج۱، ص۳۲۴.
۵. ↑ النهایه، مبارک ابن اثیر، ج۱، ص۱۷۰، «بیت».
۶. ↑ مفردات، الراغب، ص۸۲.    
۷. ↑ المصباح، الفیومی، ج۱، ص۱۶.    
۸. ↑ شرح الرضی، رضی الدین الاسترآبادی، ج۲، ص۲۰۶-۲۰۸.    
۹. ↑ النحو الوافی، عباس حسن، ج۳، ص۲۰.
۱۰. ↑ کشف المراد، العلامة الحلی، ص۴۰۶.
۱۱. ↑ عقائد الامامیه، المظفر، ص۳۶.
۱۲. ↑ مفردات، الراغب، ص۴۹۸.    
۱۳. ↑ ثواب الاعمال، الصدوق، ص۲۷.    
۱۴. ↑ علل الشرائع، الصدوق، ج۲، ص۳۱۸.    
۱۵. ↑ من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۱، ص۱۹۹.    
۱۶. ↑ الامالی، الصدوق، ص۴۴۰.    
۱۷. ↑ سعد السعود، ابن طاووس، ص۱۰۰.    
۱۸. ↑ بحار الانوار، علامه مجلسی، ج۱۸، ص۳۱۷.    
۱۹. ↑ التحریر و التنویر، ابن عاشور، ج۳۰، ص۴۹۲.
۲۰. ↑ لسان العرب، ابن منظور، ج۱۵، ص۳۱۰.    
۲۱. ↑ تاج العروس، الزبیدی، ج۲۰، ص۲۲۶، «نحو».
۲۲. ↑ تاج العروس، ج۳، الزبیدی، ص۲۲، «بیت».
۲۳. ↑ فتح الباری، ابن حجر العسقلانی، ج۲، ص۱۲۰.
۲۴. ↑ مائده/سوره۵، آیه۲.    
۲۵. ↑ الکافی، شیخ کلینی، ج۴، ص۲۷۷.
۲۶. ↑ المصنف، عبدالرزاق الصنعانی، ج۵، ص۱۴۹.
۲۷. ↑ علل الشرائع، الصدوق، ج۲، ص۳۹۸.    
۲۸. ↑ من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۱۹۱.    
۲۹. ↑ زاد المسیر، ابن جوزی، ج۱، ص۱۰۹.    
۳۰. ↑ الکشاف، زمخشری، ج۱، ص۱۸۳-۱۸۴.
۳۱. ↑ کتاب مقدس، سفر پیدایش ۲۸: ۱۱-۲۲.
۳۲. ↑ قاموس الکتاب المقدس، بطرس عبدالملک و دیگران، ص۲۰۰.
۳۳. ↑ التحریر و التنویر، ابن عاشور، ج۱۴، ص۱۴.
۳۴. ↑ معجم البلدان، یاقوت الحموی، ج۱، ص۲۹۳.    
۳۵. ↑ تاج العروس، الزبیدی، ج۱۴، ص۳۸، «ایل».    
۳۶. ↑ رسائل المرتضی، السید المرتضی، ج۳، ص۲۳۰.
۳۷. ↑ المفصل، جواد علی، ج۶، ص۲۲۸-۲۲۹.
۳۸. ↑ المفصل، جواد علی، ج۶، ص۲۳۴، ۲۴۲، ۲۷۲.
۳۹. ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۱۷۵.
۴۰. ↑ المنمق، ابن حبیب، ص۶۳، ۱۰۳.
۴۱. ↑ انساب الاشراف، بلاذری، ج۱، ص۷۲.
۴۲. ↑ انساب الاشراف، بلاذری، ج۱، ص۷۱.
۴۳. ↑ تاریخ طبری، طبری، ج۲، ص۱۳۳.
۴۴. ↑ الکامل، ابن اثیر، ج۱، ص۴۴۳.
۴۵. ↑ التفسیر الکبیر، فخر رازی، ج۳۲، ص۲۹۵.    
۴۶. ↑ تفسیر قرطبی، قرطبی، ج۲۱، ص۲۰۰.
۴۷. ↑ تفسیر ابن کثیر، ابن کثیر، ج۸، ص۴۶۶.
۴۸. ↑ السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۵۰.    
۴۹. ↑ الکامل، ابن اثیر، ج۱، ص۴۴۴.
۵۰. ↑ الاحتجاج، طبرسی، ج۲، ص۳۴۶.
۵۱. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۲۵.    
۵۲. ↑ حج/سوره۲۲، آیه۲۶.    
۵۳. ↑ ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۷.    
۵۴. ↑ التفسیر الکبیر، فخر رازی، ج۳۲، ص۲۹۸.    
۵۵. ↑ تفسیر عیاشی، عیاشی، ج۱، ص۳۷.
۵۶. ↑ الکافی، شیخ کلینی، ج۴، ص۱۹۶.    
۵۷. ↑ علل الشرائع، الصدوق، ج۲، ص۴۲۱.    
۵۸. ↑ تفسیر عیاشی، عیاشی، ج۱، ص۳۹.
۵۹. ↑ مستدرک الوسائل، نوری، ج۹، ص۳۳۶.    
۶۰. ↑ المحاسن، ابن خالد البرقی، ج۱، ص۶۹.    
۶۱. ↑ سنن الترمذی، ترمذی، ج۱، ص۲۱۶-۲۱۷.
۶۲. ↑ روضة المتقین، محمدتقی مجلسی، ج۴، ص۲۹-۳۰.    
۶۳. ↑ علل الشرائع، الصدوق، ج۲، ص۴۴۳.    
۶۴. ↑ من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۱۹۷.    
۶۵. ↑ المجموع، نووی، ج۸، ص۴۷۳.    
۶۶. ↑ مسالک الافهام، شهید ثانی، ج۱۱، ص۳۳۱.    
۶۷. ↑ کشف اللثام، فاضل هندی، ج۹، ص۸۵.    
۶۸. ↑ شرائع الاسلام، محقق حلی، ج۳، ص۱۴۶.
۶۹. ↑ تحریر الاحکام، علامه حلی، ج۴، ص۳۵۵.    
۷۰. ↑ قواعد الاحکام، علامه حلی، ج۳، ص۲۸۷.    
۷۱. ↑ الخلاف، شیخ طوسی، ج۶، ص۱۹۴.    
۷۲. ↑ مغنی المحتاج، محمد الشربینی، ج۴، ص۳۶۲.
۷۳. ↑ جامع المسائل، محمد تقی بهجت، ج۴، ص۳۲۶.


حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«بیت الله».    



جعبه ابزار