• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تاریخ بیهقی،

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تاریخ بیهقی (یا تاریخ مسعودی)، کتابی تاریخی به فارسی درباره دوره پادشاهی مسعود غزنوی و مختصری در تاریخ خوارزم می‌باشد.


مؤلف کتاب ، ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی است. این کتاب بخشی است از کتاب مفصّلی که به نامهای جامع التواریخ ، جامع فی تاریخ سبکتگین ابوالفضل بیهقی، تاریخ آل محمود یا تاریخ آل سبکتگین شناخته می‌شود.
[۱] سعید نفیسی، در پیرامون تاریخ بیهقی، ج۱، ص۵، تهران ۱۳۴۲ ش.
[۲] حاجی خلیفه، ج ۱، ستون ۲۸۲.
با توجه به قراین موجود در متن، این کتاب به شرح احوال و کارهای غزنویان اختصاص داشته اما طبعاً باید از آل سبکتگین آغاز می‌شده که به مناسبت لقب ناصرالدین سبکتگین به تاریخ ناصری شهرت یافته است.
[۳] علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، ج۱، ص۱۷۵، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
[۴] عوفی، ج۲، ص۲۸.
همچنین به مناسبت اختصاص یافتن بخشی از کتاب به دوره یمین الدوله محمود غزنوی ، مقامات محمودی و نیز تاریخ یمینی نامیده شده است.
[۵] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۷، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۶] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۱۶۹، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۷] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۱۸۸، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۸] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۷۹۴، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
و چون بخشی از آن به روزگار مسعود اختصاص داشته به تاریخ مسعودی شهرت یافته است.

آغاز تألیف تاریخ بیهقی سال ۴۴۸
[۹] محمدتقی بهار، سبک شناسی،ج۲، ص۶۹، تهران ۱۳۵۵ـ۱۳۵۶ش.
و موضوع آن، رویدادهای چهل و دو سال از پادشاهی غزنویان بوده و در سی فصل، به نوشته علی بن زید بیهقی «زیادت از سی مجلد» تدوین شده است.
[۱۰] علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، ج۱، ص۲۰، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
مطالب آن تا مجلد چهارم همان مطالب تاریخ ناصری و تاریخ یمینی بوده، از مجلد پنجم ــ که آغاز آن از میان رفته ــ تا مجلد دهم، تاریخ بیهقیِ موجود است و مجلدهای بعدی وقایع سالهای ۴۳۲ تا ۴۵۱ بوده است. علی بن زید بیهقی بعضی از این سی مجلد را در کتابخانه سرخس و کتابخانه مدرسه خاتون مهد عراق در نیشابور دیده بوده است.
[۱۱] علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، ج۱، ص۲۰، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
[۱۲] علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق،ج۱، ص۱۷۵، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
تاریخ بیهقی موجود از نامه ارکان دولت مسعودی به امیرمسعود آغاز می‌گردد
[۱۳] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۱، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
و پس از ذکر رویدادهای گوناگون دوره حکومت مسعود غزنوی ، مجلد نهم کتاب با قصد رفتن مسعود به هند پایان می‌یابد و بیهقی در پایان همین مجلد وعده می‌دهد که مجلد دهم را با دو باب خوارزم و جبال آغاز خواهد کرد و سپس موضوع رفتن مسعود را به هندوستان تا پایان کارش می‌نویسد،
[۱۴] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۸۹۵ ـ۹۰۰، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
اما آنچه از مجلد دهم به دست ما رسیده فقط ذکر خوارزم است.
[۱۵] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۹۰۲، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۱۶] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۹۰۶، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
با وجود این، در ضمن کتاب مطالب بسیار مفیدی در تاریخ غزنویان پیش از مسعود غزنوی، و صفاریان و سامانیان و سلجوقیان و جز آن‌ها آمده است. همچنین اطلاعات گرانبهایی درباره شعرا و اشعار آنان دارد که منحصر به فرد است.

تاریخ بیهقی هم از جنبه تاریخ نگاری و هم از جنبه ادبی بسیار درخور توجه است. از لحاظ تاریخ نگاری عمده ‌ترین نکاتی که اهمیت و ارزش این کتاب را آشکار می‌سازد اینهاست: ۱) حقیقت پژوهی و گزارش حقیقت و رعایت اعتدال و انصاف در اظهارنظرها
[۱۷] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۲۷ـ ۲۸، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۱۸] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۲۱ـ۲۲۲، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
) مشاهده، دقت نظر و باریک بینی بیهقی که سبب شده هیچ نکته‌ای از نظر او فوت نشود .
[۱۹] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۱۱، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
) بیان مطالب حِکْمی
[۲۰] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۱۱۲ـ ۱۲۸، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
و نکته‌های اخلاقی
[۲۱] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۳۴ـ۲۳۵، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۲۲] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۳۰۸، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
که بظاهر سبب اطناب شده، اما بیهقی به قصد آراستن تاریخ خود،
[۲۳] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۳۹، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۲۴] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۱۶۹،چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
عبرت آموزی
[۲۵] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۲۴۳، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
و تأثیر بر دلها
[۲۶] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۶۷۸، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
آنها را ذکر کرده است؛ ۴) قدرت استنباط بیهقی، شناخت او از جامعه عصر خود و تحلیل علل وقایع
[۲۷] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۱۷، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۲۸] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۵۶، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۲۹] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۱۶۲، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
) معرفی منبع روایات و اطلاعات نویسنده در هر موضوع و اظهارنظر درباره درستی و نادرستی آن روایات
[۳۰] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۱۳۰ـ۱۳۱، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۳۱] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۹۰۹، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
)؛ ۶) نقل اسناد مهم
[۳۲] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۱۰۲ـ ۱۰۵، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
) معرفی اشخاص و احوال خصوصی و رفتار آنان و مشاغل و مقاماتی که سابقاً داشته یا بعداً احراز کرده اند
[۳۳] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۲۵ـ ۲۲۸، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۳۴] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۳۱۳ـ۳۱۶، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۳۵] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۵۲۲ ـ۵۲۴، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
) نقل مذاکرات مهم و محرمانه
[۳۶] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۵۸ـ۶۰، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۳۷] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۶۱۳، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
) پرده برداشتن از توطئه‌ها و رقابتها
[۳۸] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۱۵۹ـ۱۶۲، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۳۹] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۳۰۱، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۴۰] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۴۶۶، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
) اشاره به مراسم و آداب و رسوم مردم آن روزگار، خصوصاً دربار غزنه ، مانند خطبه خواندن و خلعت دادن و جشن مهرگان
[۴۱] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۴، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۴۲] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۳۴۷، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۴۳] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۶۵۵، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
) ذکر تاریخ دقیق و گاه ساعت رخدادها
[۴۴] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۶ـ۲۷، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۴۵] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۲۹۵، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۴۶] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۳۱۰، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
و ذکر آمار ).
[۴۷] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۴۷، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
[۴۸] غلامحسین یوسفی، یادداشتهایی در زمینة فرهنگ و تاریخ، ص ۱۶۱ـ۱۶۵، تهران ۱۳۷۱ش.


از جنبه ادبی و سبک نگارش ، گیرایی و دلپذیری نثر ، و ویژگیهای صرفی و نحوی نثر تاریخ بیهقی از بهترین نمونه‌های نثر فارسی و اوج بلاغت زبان فارسی شمرده می‌شود. نثر کتاب حاکی از تسلط بیهقی به زبانهای فارسی و عربی است و نشان می‌دهد که وی همه شرایط دبیری را داشته است.
[۴۹] غلامحسین یوسفی، یادداشتهایی در زمینة فرهنگ و تاریخ، ص ۱۶۶، تهران ۱۳۷۱ش.
بیهقی در نثرنویسی پیرو سبک استادش، ابونصر مشکان بوده است.
[۵۰] محمدتقی بهار، سبک شناسی، ج۲، ص۶۷، تهران ۱۳۵۵ـ۱۳۵۶ش.
مهمترین ویژگیهای نثر تاریخ بیهقی عبارت است از: ۱) اطناب، در مقابل ایجاز دوره قبل از بیهقی، به گونه‌ای که در عبارتها خللی ایجاد نمی‌کند، بلکه از محسّنات این تاریخ شمرده می‌شود که جزئیات مطالب را روشن، و مقصود را بخوبی بیان می‌کند. ۲) توصیفات و ذکر جزئیاتی که خواننده را در برابر وقایع قرار می‌دهد و به تمام اجزای وقایع رهنمون می‌سازد. ۳) استشهاد و تمثیل ، به تقلید از نثر فنی عربی در قرن چهارم در بغداد ، که گاه به مناسبت با ابیاتی با ذکر نام و گوینده برای تأیید مدعا به کار رفته است. ۴) برخی ویژگیهای دستوری، از جمله به کار بردن فعل ماضی در معنای مضارع ، به کار بردن افعال ماضی و مضارع به صیغه مجهول، استعمال افعال ماضی به صیغه وصفی، حذف افعال به قرینه، حذف قسمتی از جمله، به کار بردن لغات و جمعها و مصادر عربی و ذکر کلمات تنوین دار طبق قواعد عربی. ۵) ذکر امثال و اصطلاحات فارسی متداول در آن روزگار.
[۵۱] محمدتقی بهار، سبک شناسی،ج۲، ص۶۷ـ ۸۵، تهران ۱۳۵۵ـ۱۳۵۶ش.
[۵۲] محمد پروین گنابادی، «نکاتی راجع به تاریخ بیهقی»، در یادنامة ابوالفضل بیهقی: مجموعه سخنرانیهای مجلس بزرگداشت ابوالفضل بیهقی، ص ۱۰۶ـ ۱۱۹، مشهد، ۲۱ تا ۲۵ شهریور ماه ۱۳۴۹، مشهد: دانشگاه مشهد، ۱۳۵۰ ش.
[۵۳] خسرو فرشیدورد، «بعضی از قواعد دستوری تاریخ بیهقی»، ص۴۶۹ـ ۵۱۵، در یادنامة ابوالفضل بیهقی.


بیهقی به وقایع و اشخاص و ویژگیها و واکنشهای آنان، همچون نویسندگان ادبیات داستانی پرداخته و واقعه را مانند داستان شرح داده و به انجام رسانده است، نظیر ذکر بر دار کردن حسنک وزیر
[۵۴] محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۲۲۱ـ۲۳۶، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
که داستانی تراژیک شده است. در شرح این واقعه بیهقی ضمن گزارش دقیق و عینی از سقوط وزیری مقتدر (حسنک) به شرح دسیسه‌ها و حکایتی از شقاوت و شهامت و ندای وجدان گناهکار می‌پردازد. این واقعه داستان نما، با مرگ سلطانی مقتدر (محمود) آغاز و با هلاکت وزیری مقتدر، در عهد مسعود، پایان می‌یابد. این واقعه تراژیک از دیدگاه جامعه‌شناسی تاریخی ایران درخور توجه است.
[۵۵] محمدعلی کاتوزیان، چهارده مقاله در ادبیات، اجتماع، فلسفه و اقتصاد : «ذکر بردار کردن امیر حسنک وزیر: ملاحظاتی پیرامون جامعه شناسی تاریخی ایران»، ترجمة قهرمان سلیمانی، ص ۷۷، تهران ۱۳۷۴ ش.
[۵۶] محمدعلی کاتوزیان، چهارده مقاله در ادبیات، اجتماع، فلسفه و اقتصاد : «ذکر بردار کردن امیر حسنک وزیر: ملاحظاتی پیرامون جامعه شناسی تاریخی ایران»، ترجمة قهرمان سلیمانی، ص ۷۸ـ۹۱، تهران ۱۳۷۴ ش.
[۵۷] محمد شفیعی، «تراژدیهای تاریخ بیهقی»، ص ۳۸۵ـ۳۹۲، در یادنامة ابوالفضل بیهقی.


از تاریخ بیهقی نسخه‌های خطی فراوانی در کتابخانه‌های ایران و دیگر کشورهای جهان بجا مانده است که نشان می‌دهد در چند قرن اخیر بسیار مورد توجه و پسند مردم بوده و آوازه‌ای درخور داشته است.
[۵۸] علی اکبر فیاض، «نسخه های خطی تاریخ بیهقی»،ص۵۱۶، در یادنامة ابوالفضل بیهقی.
تاریخ بیهقی موجود نخستین بار در ۱۸۶۲ در کلکته به تصحیح مورلی و به اهتمام ناسو لیز چاپ شد. در ۱۳۰۵ـ ۱۳۰۷ با تصحیحات و حواشی سیداحمد ادیب پیشاوری در تهران چاپ سنگی شد. طی سالهای ۱۳۱۹ و ۱۳۲۶ و ۱۳۳۲ش با تصحیحات و تعلیقات مفصّل سعید نفیسی در سه مجلد با عنوان تاریخ مسعودی. در ۱۳۲۴ ش به تصحیح علی اکبر فیاض با تعلیقات و فهرستها در تهران و در ۱۳۵۰ش به تصحیح همو در مشهد انتشار یافت. خلیل خطیب رهبر این کتاب را همراه با معانی واژه‌ها و شرح جمله‌های دشوار و برخی نکته‌های دستوری و ادبی در ۱۳۶۸ ش در تهران به چاپ رساند. برخی محققان در سالهای اخیر تاریخ بیهقی را با شرح و توضیح واژه‌ها و جملات به صورت گزیده به چاپ رسانده‌اند، از جمله زهرا خانلری (تهران ۱۳۴۸ش)؛ محمد دبیرسیاقی (تهران ۱۳۴۸ش)؛ یداللّه شکری (تهران ۱۳۵۶ ش)؛ خلیل خطیب رهبر (تهران ۱۳۶۷ ش)؛ محمدجعفر یاحقی و مهدی سیدی (تهران ۱۳۷۲ ش)؛ نرگس روان پور (تهران ۱۳۷۳ ش)؛ رضا مصطفوی سبزواری (تهران ۱۳۷۸ ش). یحیی خشاب و صادق نشأت، تاریخ بیهقی را به عربی ترجمه و چاپ کرده اند. (قاهره ۱۳۷۶). آرندس نیز آن را به روسی ترجمه و منتشر کرده است. (تاشکند ۱۹۶۲، مسکو ۱۹۶۹). کلیفورد ادموند باسورث نیز هم اکنون مشغول ترجمه تاریخ بیهقی به زبان انگلیسی است که دانشگاه کلمبیا مسئولیت انتشار آن را به عهده دارد.

(۱) کلیفورد ادموند باسورث، «تاریخ بیهقی: معرفی متن و مشکلات ترجمه»، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، ۱۳۸۰ ش (جزوه چاپی).
(۲) محمدتقی بهار، سبک شناسی، تهران ۱۳۵۵ـ۱۳۵۶ش.
(۳) علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
(۴) محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
(۵) محمد پروین گنابادی، «نکاتی راجع به تاریخ بیهقی»، در یادنامة ابوالفضل بیهقی: مجموعه سخنرانیهای مجلس بزرگداشت ابوالفضل بیهقی، مشهد، ۲۱ تا ۲۵ شهریور ماه ۱۳۴۹، مشهد: دانشگاه مشهد، ۱۳۵۰ ش.
(۶) حاجی خلیفه.
(۷) محمد شفیعی، «تراژدیهای تاریخ بیهقی»، در یادنامه ابوالفضل بیهقی.
(۸) عوفی.
(۹) خسرو فرشیدورد، «بعضی از قواعد دستوری تاریخ بیهقی»، در یادنامه ابوالفضل بیهقی.
(۱۰) علی اکبر فیاض، «نسخه های خطی تاریخ بیهقی»، در یادنامه ابوالفضل بیهقی.
(۱۱) محمدعلی کاتوزیان، چهارده مقاله در ادبیات، اجتماع، فلسفه و اقتصاد : «ذکر بردار کردن امیر حسنک وزیر: ملاحظاتی پیرامون جامعه شناسی تاریخی ایران»، ترجمه قهرمان سلیمانی، تهران ۱۳۷۴ ش.
(۱۲) سعید نفیسی، در پیرامون تاریخ بیهقی، تهران ۱۳۴۲ ش.
(۱۳) غلامحسین یوسفی، یادداشتهایی در زمینه فرهنگ و تاریخ، تهران ۱۳۷۱ش .

۱. ↑ سعید نفیسی، در پیرامون تاریخ بیهقی، ج۱، ص۵، تهران ۱۳۴۲ ش.
۲. ↑ حاجی خلیفه، ج ۱، ستون ۲۸۲.
۳. ↑ علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، ج۱، ص۱۷۵، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
۴. ↑ عوفی، ج۲، ص۲۸.
۵. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۷، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۶. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۱۶۹، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۷. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۱۸۸، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۸. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۷۹۴، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۹. ↑ محمدتقی بهار، سبک شناسی،ج۲، ص۶۹، تهران ۱۳۵۵ـ۱۳۵۶ش.
۱۰. ↑ علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، ج۱، ص۲۰، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
۱۱. ↑ علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، ج۱، ص۲۰، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
۱۲. ↑ علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق،ج۱، ص۱۷۵، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
۱۳. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۱، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۱۴. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۸۹۵ ـ۹۰۰، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۱۵. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۹۰۲، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۱۶. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۹۰۶، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۱۷. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۲۷ـ ۲۸، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۱۸. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۲۱ـ۲۲۲، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۱۹. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۱۱، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۲۰. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۱۱۲ـ ۱۲۸، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۲۱. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۳۴ـ۲۳۵، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۲۲. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۳۰۸، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۲۳. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۳۹، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۲۴. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۱۶۹،چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۲۵. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۲۴۳، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۲۶. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۶۷۸، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۲۷. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۱۷، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۲۸. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۵۶، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۲۹. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۱۶۲، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۳۰. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۱۳۰ـ۱۳۱، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۳۱. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۹۰۹، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۳۲. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۱۰۲ـ ۱۰۵، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۳۳. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۲۵ـ ۲۲۸، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۳۴. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۳۱۳ـ۳۱۶، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۳۵. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۵۲۲ ـ۵۲۴، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۳۶. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۵۸ـ۶۰، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۳۷. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۶۱۳، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۳۸. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۱۵۹ـ۱۶۲، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۳۹. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۳۰۱، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۴۰. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۴۶۶، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۴۱. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۴، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۴۲. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۳۴۷، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۴۳. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۶۵۵، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۴۴. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۶ـ۲۷، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۴۵. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۲۹۵، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۴۶. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۳۱۰، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۴۷. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۴۷، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۴۸. ↑ غلامحسین یوسفی، یادداشتهایی در زمینة فرهنگ و تاریخ، ص ۱۶۱ـ۱۶۵، تهران ۱۳۷۱ش.
۴۹. ↑ غلامحسین یوسفی، یادداشتهایی در زمینة فرهنگ و تاریخ، ص ۱۶۶، تهران ۱۳۷۱ش.
۵۰. ↑ محمدتقی بهار، سبک شناسی، ج۲، ص۶۷، تهران ۱۳۵۵ـ۱۳۵۶ش.
۵۱. ↑ محمدتقی بهار، سبک شناسی،ج۲، ص۶۷ـ ۸۵، تهران ۱۳۵۵ـ۱۳۵۶ش.
۵۲. ↑ محمد پروین گنابادی، «نکاتی راجع به تاریخ بیهقی»، در یادنامة ابوالفضل بیهقی: مجموعه سخنرانیهای مجلس بزرگداشت ابوالفضل بیهقی، ص ۱۰۶ـ ۱۱۹، مشهد، ۲۱ تا ۲۵ شهریور ماه ۱۳۴۹، مشهد: دانشگاه مشهد، ۱۳۵۰ ش.
۵۳. ↑ خسرو فرشیدورد، «بعضی از قواعد دستوری تاریخ بیهقی»، ص۴۶۹ـ ۵۱۵، در یادنامة ابوالفضل بیهقی.
۵۴. ↑ محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی،ج۱، ص۲۲۱ـ۲۳۶، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۰ ش.
۵۵. ↑ محمدعلی کاتوزیان، چهارده مقاله در ادبیات، اجتماع، فلسفه و اقتصاد : «ذکر بردار کردن امیر حسنک وزیر: ملاحظاتی پیرامون جامعه شناسی تاریخی ایران»، ترجمة قهرمان سلیمانی، ص ۷۷، تهران ۱۳۷۴ ش.
۵۶. ↑ محمدعلی کاتوزیان، چهارده مقاله در ادبیات، اجتماع، فلسفه و اقتصاد : «ذکر بردار کردن امیر حسنک وزیر: ملاحظاتی پیرامون جامعه شناسی تاریخی ایران»، ترجمة قهرمان سلیمانی، ص ۷۸ـ۹۱، تهران ۱۳۷۴ ش.
۵۷. ↑ محمد شفیعی، «تراژدیهای تاریخ بیهقی»، ص ۳۸۵ـ۳۹۲، در یادنامة ابوالفضل بیهقی.
۵۸. ↑ علی اکبر فیاض، «نسخه های خطی تاریخ بیهقی»،ص۵۱۶، در یادنامة ابوالفضل بیهقی.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ بیهقی»، شماره۳۰۸۵.    



جعبه ابزار