تحقیق مناط
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تحقیق مَناط از راههای دستیابی به علّت حکم است.
اصل (مَقیسٌ عَلَیه)، فرع (مَقیس)، حکم و علّت (وجه جامع و مشترک بین اصل و فرع).
اصولیان برای
دستیابی به
علت حکم سه راه بیان کردهاند: تحقیق مناط،
تخریج مناط و
تنقیح مناط.
۱. اینکه قاعده کلّی ثابت به اتفاق
فقها یا
نص معتبر وجود داشته باشد و
مجتهد در تطبیق آن بر مصادیق
اجتهاد کند، مانند اجتهاد در
قبله در جایی که قبله معلوم نیست. در اینجا حکم قبله به نصّ معلوم است، لیکن اجتهاد در تشخیص قبله از بین جهات است، یا اجتهاد در تشخیص
عادل و یا مقدار کافی از
نفقه و غیر آن. تحقیق مناط به این معنا راهی است که مجتهد یا
قاضی برای تطبیق قواعد کلّی بر مصادیق و
استنباط حکم رخدادها از
اصول میپیماید.
۲. اینکه علّت حکم به نصّ معتبر یا اتفاق فقها در اصل معلوم باشد و مجتهد نسبت به وجود آن در فرع اجتهاد کند. به عنوان مثال بر پایه روایتی که عامّه از رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله نقل کردهاند: گربه
نجس نیست و علّت آن،
طواف کننده بودن گربه بر انسان ذکر شده است. در اینجا مجتهد با اجتهاد خود، علّت یادشده را در نظایر گربه، همچون موش، مار و سایر حشرات به دست آورده و حکم به عدم نجاست آنها میکند.
از این عنوان در
اصول فقه سخن رفته است.
نوع اوّل از تحقیق مناط در حقیقت اجتهاد به منظور تطبیق موضوع کلّی بر مصادیق و استخراج حکم فرع از اصول است نه به منظور تشخیص علّت، از این رو، مفهوم
قیاس بر آن منطبق نیست و صحّت آن اجماعی است. مراد از مناط در این نوع، قاعده کلّی است نه علّت.
امّا نوع دوم از تحقیق مناط که علّت حکم در اصل به دلیل معتبر معلوم است از اقسام منصوص العلّه به شمار میرود و نزد بسیاری از امامیّه با دو شرط، حجّت است: یکی علم به تامّه بودن علّت منصوص، و دیگری علم به وجود آن در فرع (مَقیس).
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیه السلام ج۲، ص۳۷۳-۳۷۴.
