• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تشاح

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اختلاف چند نفر با یکدیگر بر سر پیشی گرفتن در امری را تشاح(به فتح تاء) می گویند و این عنوان در بابهای صلات، وصیت، نکاح، لقطه و قصاص مطرح شده است.




تشاحّ از شُحّ به معنای بخل گرفته شده است و تشاحّ در امری عبارت است از بخل ورزیدن بعضی بر بعض دیگر در سبقت گرفتن بر کاری؛ به‏گونه‏ای که هر یک بخواهد خود آن را انجام دهد و از او فوت نشود.
[۱] لسان العرب، واژه«شحّ».




اگر چند نفر در گفتن اذان اعلام با یکدیگر تشاحّ کنند در اینکه میانشان قرعه زده می‏شود یا آنکه ابتدا به مرجحات رجوع می‏گردد و در صورت برابر بودن ـ بر حسب مرجّحات ـ یا تعارض مرجّحات به قرعه رجوع می‏شود، اختلاف است.کلمات فقها در تعداد مرجّحات و چگونگی ترجیح یکی بر دیگری مختلف است. برخی به طور مطلق گفته‏اند: فرد برخوردار از صفت کمال بر فاقد آن مقدّم می‏شود.برخی دیگر گفته‏اند: کسی که صدایش رساتر و به اوقات نماز آشناتر است و بر آن محافظت می‏کند، پسندیده همسایگان می‏باشد و در نگاه عفیف‏تر است مقدّم می‏گردد و بعضی دیگر گفته‏اند:آن که عادل است بر غیر عادل مقدّم می‏گردد و در فرض تساوی از این جهت در مرحله بعد کسی که داناتر است، سپس آن که بینا است، پس از آن، کسی که محافظتش بر اذان اوّل وقت بیشتر است، سپس فردی که صدایش رساتر است و در نهایت کسی که همسایگان و مردم او را می‏پسندند، بر دیگری که آن خصوصیات را ندارد مقدّم می‏شود.عبارتها و ویژگیهای دیگری نیز ذکر شده است.البتّه فرض تشاحّ و رجوع به مرجّحات یا قرعه در جایی است که تعدّد اذان مطلوب نباشد و آن در صورتی است که امام یا نایب او بخواهد فردی را برای گفتن اذان نصب کند و برای او مستمری قرار دهد. امّا در صورت مطلوب بودن تعدّد اذان، منعی در متعدّد بودن اذان گویان نیست و مورد از موارد تشاحّ نخواهد بود.



اگر چند نفر در تقدّم برای امامت جماعت ـ در حدّی که منافی با عدالت و اخلاص نباشد ـ با یکدیگر اختلاف کنند، بنابر تصریح برخی، آن که مأمومین او را مقدّم بدارند عهده‏دار امامت می‏گردد؛ هرچند برخی متأخّران خصوصیت یادشده را به عنوان مرجّح نپذیرفته‏اند. در صورت اختلاف مأمومین در تقدیم یک فرد، به مرجّحات رجوع می‏شود. در شمار مرجّحات و ترتیب بین آنها اختلاف است. بنابر مشهور اَقْرَأ (آن که قرائتش بهتر است) بر اَفْقَه (داناتر به مسائل و احکام شرع) و افقه بر فرد برخوردار از دیگر مرجّحات ـ همچون سبقت در ایمان، مُسِن‏تر بودن و زیباتر بودن ـ مقدّم می‏شود. در فرض تساوی در همه مرجّحات، یکی از آنان با قرعه مقدّم می‏گردد.



چنانچه اولیای میت در اقامه نماز بر میّت تشاحّ کنند با تساوی آنان از جهت داشتن اهلیت برای اقامه نماز، به مرجّحاتی نظیر افقه، اقرء، مُسن‏تر و زیباتر بودن یکی از اولیا رجوع می‏شود و در فرض عدم امکان ترجیح بین آنان، قرعه زده می‏شود. البتّه برخی، زیباتر بودن را در شمار مرجّحات ذکر نکرده‏اند.



اگر پدر و جد پدری در تزویج دختر و نوه خود با یکدیگر اختلاف کنند و هر کدام بخواهد او را به عقد فردی درآورد، اختیار جدّ مقدّم می‏شود.



هرگاه یابندگان کودک در حضانت او اختلاف کنند و هر یک بخواهد حضانت او را بر عهده گیرد در صورت عدم وجود مرجّح در میان آنان و تساوی ایشان در شرایط معتبر در حضانت طفل، بین آنان قرعه زده می‏شود. برخی اشتراک آنان در حضانت را محتمل دانسته‏اند.



اگر دو وصی در انجام دادن مورد وصیت با یکدیگر تشاحّ کنند با اشتراط اجتماع نظر آن دو در وصیّت، بلکه ـ بنابر قول اشهر ـ با اطلاق وصیّت، هیچ‏کدام به تنهایی حقّ تصرّف ندارد. گروهی، اموری را که انجام دادن آنها ضروری است و تأخیر آنها جایز نیست استثنا کرده‏اند، مانند خوراک و پوشاک کودک و حیوان و خریدن کفن. از بعضی قدما نیز نقل شده است که حاکم شرع، موضوع را به داناترین وصیّ و توانمندترین آنان واگذار می‏کند و باقی را به تبعیّت از او وامی‏دارد.



اگر فردی چند نفر را بکشد در صورت تشاحّ اولیای مقتولان بر سر استیفای حقّ قصاص، حقّ ولیِّ نخستین کشته مقدّم می‏شود و چنانچه همه در یک زمان کشته شده باشند بین اولیا قرعه زده می‏شود.



 
۱. لسان العرب، واژه«شحّ».
۲. جواهر الکلام ج۹، ص۱۳۰.    
۳. الدروس الشرعیه ج۱، ص۱۶۴.    
۴. تذکرة الفقهاء ج۳، ص۷۲-۷۳.    
۵. جامع المقاصد ج۲، ص۱۷۹.    
۶. جواهر الکلام ج۹، ص۱۳۰-۱۳۲.    
۷. جواهر الکلام ج۹، ص۱۳۰-۱۳۳.    
۸. جواهر الکلام ج۱۳، ص۳۵۵-۳۶۴.    
۹. جواهر الکلام ج۱۲، ص۱۸-۱۹.    
۱۰. مستمسک العروة ج۱۴، ص۴۶۵.    
۱۱. جواهر الکلام ج۳۸، ص۲۰۵-۲۰۷.    
۱۲. الحدائق الناظرة ج۲۲، ص۵۷۰.    
۱۳. جواهر الکلام ج۴۲، ص۱۱۹.    




فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیه السلام ج۲، ص۴۸۲.    



جعبه ابزار