تعزیر در روایات اصل

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

برخی از صاحب نظران بر این باورند که ظاهر روایات و اخبار در دسترس، نشان می‌دهد که تعزیر «ضرب بما دون الحد» است.

---

در اینجا جهت روشن شدن حقیقت و سهولت فهم مطلب، اخبار متضمن مجازات‌های تعزیری را تحت دسته‌های کلی تر معرفی می‌کنیم:

۱.۱ - تعیین نشدن نوع مجازات تعزیری

دسته نخست، اخباری است که بدون بیان نوع مجازات تعزیری، تنها شخص را قابل مجازات تعزیری اعلام داشته‌اند:
۱) مرحوم صدوق درباره یکی از قضاوت‌های حضرت علی علیه‌السّلام چنین نقل می‌کند:
«قال علیه‌السّلام : لا قطع فی الدغارة المعلنه و هی الخلسة (الخلسة اختلاس، چپاول) و لکن اعزره... ؛ درباره کسی که در انظار عمومی و آشکارا دست به چپاول می‌زند، مجازات قطع ید جاری نمی‌شود؛ ولی چنین شخصی را تعزیر می‌کنم.»
۲) سکونی از امام صادق علیه‌السّلام نقل می‌کند که قضاوت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم درباره‌ی میوه دزد چنین بود: آنچه را که خورده از بابت آن مسئولیتی ندارد و آنچه را که با خود برده، تعزیر شده و باید دو برابر قیمت آن را به عنوان غرامت بپردازد. (قال علیه‌السّلام قضی النبی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فی من سرق الثمار فی کمه، فما اکلوا منه فلا شی ء علیه و ما حمل فیعزر و یغرم قیمته مرتین)
۳) از امام جعفر صادق علیه‌السّلام درباره ی مجازات کودکی که دزدی نموده، پرسیدم. ایشان فرمودند: «تا دو بار بخشیده می‌شود؛ اما بار سوم تعزیر می‌شود.» (عبدالله بن سنان قال سالت ابا عبدالله علیه‌السّلام عن الصبی یسرق، قال علیه‌السّلام یعفی عنه مرة و مرتین و یعزر فیالثالثة...)
۴) حلبی از امام صادق علیه‌السّلام نقل می‌کند: «اذا سرق الصبی عفی عنه، فان عاد عزر...» ؛
اگر کودکی دزدی کرد، بخشیده می‌شود؛ اما اگر تکرار نمود، تعزیر می‌شود.
همچنین در روایات عبدالله بن سنان ، ابی ولاد الحناط ، عبد الرحمن بن ابی عبدالله ، ابی حنیفه و اسحاق بن عمار درباره کسی که به دیگری دشنام دهد یا هر یک دیگری را قذف کند، مجازات تعزیری را اعلام داشته است؛ بدون آنکه نوع مجازات را تعیین نماید.

۱.۲ - به کار‌گیری سایر مشتقات تعزیر

دسته دوم، روایاتی است که در آنها در مواردی که مجازات تعزیری قابل اعمال است، به جای به کار گرفتن لفظ تعزیر، عبارت «ضرب» و «جلد» و سایر مشتقات آن به کار رفته است:
۱) روایت زید شحام از امام جعفر صادق علیه‌السّلام : «فی الرجل و المراة یوجدان فی اللحاف؟ قال علیه‌السّلام : یجلدان مائة غیر سوط»؛ امام در مورد مرد و زنی که زیر یک پوشش یافت شوند، فرموده‌اند: هر کدام صد تازیانه می‌خورند، منهای یک تازیانه.
۲) «المراتان تنامان فی ثوب واحد؟ فقال علیه‌السّلام : تضربان، فقلت: حدا؟ قال علیه‌السّلام : لا، قلت: الرجلان ینامان فی ثوب واحد؟ قال علیه‌السّلام : یضربان، قال قلت: الحد؟ قال علیه‌السّلام : لا»؛ امام علیه‌السّلام در مورد دو زن یا دو مرد که زیر یک پوشش بخوابند، فرمودند: مورد ضرب واقع می‌شوند. راوی می‌پرسد: به صورت حد؟ ایشان می‌فرمایند: خیر.
۳) حدیث ابن سنان از امام صادق علیه‌السّلام : فی رجلین یوجدان فی لحاف واحد؟ قال:
یجلدان غیر سوط واحد»؛ در مورد دو مردی که زیر یک پوشش قرار داشتند، امام فرمودند: هر دو فراتر از یک تازیانه مجازات می‌شوند.
۴) خبر ابو بصیر از امام صادق علیه‌السّلام : «فی غلام صغیر و لم یدرک ابن عشر سنین زنی بامراة، قال علیه‌السّلام : یجلد الغلام دون الحد، و تجلد المراة الحد کاملا..»
در همین زمینه می‌توان به احادیثی که درباره مجازات آمیزش زن و شوهر در ایام ماه مبارک رمضان و در حال حیض آمده است، رجوع نمود که در همه آنها اعمال مجازات تعزیری را به صورت ضربه با تازیانه اعلام کرده است.

۱.۳ - اعلام صریح مجازات تعزیری به تازیانه

دسته سوم، اخباری که در آنها به صراحت، مجازات تعزیری را با تازیانه اعلام داشته است؛ به عنوان نمونه:
۱) خبر اسحاق بن عمار : «قال سالت ابا ابراهیم علیه‌السّلام عن التعزیر کم هو؟ قال: بضعة عشر سوطا، ما بین العشرة الی العشرین»؛ از امام موسی کاظم علیه‌السّلام پرسیدم: تعداد تعزیر چقدر است؟ ایشان فرمودند: بین ۱۰ تا ۲۰ ضربه است.
۲) خبر حماد بن عثمان از امام جعفر صادق علیه‌السّلام : «قال قلت له کم التعزیر؟ قال: دون الحد، قال قلت دون ثمانین؟ قال لا و لکن دون اربعین فانها حد المملوک، قلت کم ذلک؟
قال علی قدر ما یراه الوالی من ذنب الرجل و قوة بدنه»؛ از امام صادق علیه‌السّلام پرسیدم: تعزیر چقدر است؟ فرمودند: کمتر از حد. پرسیدم: کمتر از هشتاد ضربه؟ فرمودند: خیر؛ کمتر از چهل ضربه که حد برده است. پرسیدم: چه مقدار؟ فرمودند: طبق نظر و صلاحدید والی نسبت به جرم و قدرت بدنی مجرم.
۳) فقه الرضا علیه‌السّلام : «التعزیر ما بین بضعة عشر سوطا الی تسعة و ثلاثین، و التادیب ما بین ثلاثة الی عشرة»؛ تعزیر حد فاصل ده و اندی تازیانه تا نود و سه تازیانه است؛ اما تادیب حد فاصل سه تا ده تازیانه است.
۴) احمد بن محمد بن عیس فی نوادره: «عن اسحاق بن عمار، قال: سالت ابا ابراهیم علیه‌السّلام عن التعزیر، قلت کم هو؟ قال ما بین العشرة الی العشرین»؛ از امام کاظم علیه‌السّلام در مورد مقدار تعزیر پرسیدم که چقدر است؟ فرمودند: بین ده تا بیست ضربه.
۵) از امام صادق و امام کاظم علیه‌السّلام درباره ی کسی که به دیگری گفته: «یا ولد الزنا» چنین نقل شده است که فرمودند: «لم یجلد و انما یعزر و هو دون الحد»؛ وی تازیانه نمی‌خورد؛ اما تعزیر می‌شود که کمتر از حد است.

۱.۴ - حبس، جریمه و تبعید

دسته چهارم، روایاتی که در آنها مجازات تعزیری به صورت حبس ، جریمه ، تبعید و نظایر آن تعیین شده است. از جمله این روایات است:
۱) سماعه از امام صادق علیه‌السّلام نقل می‌کند که امام در مورد فردی که با حیوانی آمیزش نموده است، فرمودند: «می‌بایست به چیزی جز تازیانه حد بخورد، سپس به مکانی دیگر تبعید شود.»
صاحب جواهر در شرح این روایت می‌نویسد: «تبعیدی که در موثق سماعه ذکر شده، می‌بایست بر موردی حمل نمود که حاکم طبق نظر خویش به اجرای تعزیر می‌پردازد.»
۲) درباره ی میوه دزد آمده است: «فیعزر و یغرم قیمته مرتین؛ علاوه بر تادیب بدنی، باید دو برابر میوه ی دزدی شده، جریمه مالی بپردازد» که این امر از نظر فقها تعزیر مالی محسوب می‌شود.
۳) درباره کسی که گوشواره دخترکی را ربوده، آمده است: «این یک چپاول آشکار است.» لذا او را مجازات بدنی نموده و دستور زندان دادند.
۴) درباره کسی که شهادت دروغ بدهد، آمده است: «ان علیا علیه‌السّلام کان اذا اخذ شاهد زور، فان کان غریبا بعث به الی حیه، و ان کان سوقیا بعث به الی سوقه، فطیف به ثم یحبس ایاما ثم یخلی سبیله»؛ اگر کسی شهادت دروغ می‌داد، حضرت علی علیه‌السّلام در صورتی که اهل شهر دیگری بود او را به همان شهر می‌فرستاد و اگر مقیم شهر بود او را به بازار می‌فرستاد. در هر حال، او را در میان قبیله خود یا بازار شهر می‌گرداند، آن گاه او را چند روز حبس نموده، سپس آزاد می‌کرد.

---