دعوت انسان‌ها به تقوا (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

خداوند همه مردم را به رعایت تقوا دعوت کرده است و چکیده دعوت انبیاء نیز دعوت همه انسان‌ها به تقوا بوده است.

---

دعوت انسان‌ها به تقوا، چکیده دعوت انبیاء است:
«ولله ما فی السمـوت وما فی الارض ولقد وصینا الذین اوتوا الکتـب من قبلکم وایاکم ان اتقوا الله وان تکفروا فان لله ما فی السمـوت وما فی الارض وکان الله غنیـا حمیدا؛ آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است، از آن خداست. و ما به کسانی که پیش از شما، کتاب آسمانی به آنها داده شده بود، سفارش کردیم، (همچنین) به شما (نیز) سفارش می‌کنیم که از (نافرمانی) خدا بپرهیزید! و اگر کافر شوید، (به خدا زیانی نمی‌رسد؛ زیرا) برای خداست آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است، و خداوند، بی‌نیاز و ستوده است.»
«ینزل الملـئکة بالروح من امره علی من یشاء من عباده ان انذروا انه لا الـه الا انا فاتقون؛ فرشتگان را با روح (الهی) بفرمانش بر هر کس از بندگانش بخواهد نازل می‌کند؛ (و به آنها دستور می‌دهد) که مردم را انذار کنید؛ (و بگویید:) معبودی جز من نیست؛ از (مخالفت دستور) من، بپرهیزید!»

---

این آیه اشاره به رابطه بین عقیده و عمل و بیان اینکه پیامبران هم در صدد اصلاح عقائد بوده‌اند و هم اعمال. و انذار ایشان دو مرحله داشته است: انه لا اله الا انا و فاتقون، از این بیان روشن گردید که فاء تفریع در جمله: فاتقون، می‌رساند که جمله مزبور متفرع است بر جمله: لا اله الا انا، و هر دو جمله، مفعول دوم و یا بجای مفعول دوم برای انذروا هستند، و این معنا وقتی روشن‌تر می‌شود که در نظر بگیریم، معنای الوهیت او این است که هر موجودی از ناحیه او آغاز و بسوی او انجام می‌پذیرد، و یا این است که او معبود به حق است، و لازمه معبود به حق بودن او این است که خلق از او بترسند، چون هر خیر و سعادتی بدست او است، پس اگر فرض کنیم که او در الوهیت واحد است و شریکی ندارد لازمه‌اش این است که تنها از او بترسیم، چون تقوی که عبارتست از اصلاح عمل، فرع اصلاح اعتقاد و نظریه است، و اعتقاد به اله‌های متعدد و خضوع و پرستش آنها با اعتقاد به اله واحد بی شریک که قیوم بر هر چیز است و زمام هر چیز بدست او است سازگاری ندارد. و لذا است که می‌بینیم هیچ پیغمبری مامور نشد که قوم خود را تنها به توحید دعوت کند، و دیگر کاری به اعمال آنان نداشته باشد، و یا تنها به اصلاح عمل آنها بپردازد و دیگر کاری به اعتقادات‌شان نداشته باشد، قرآن کریم هم می‌فرماید: و ما ارسلنا من قبلک من رسول الا نوحی الیه انه لا اله الا انا فاعبدون. پس آنچه پیغمبران، مامور به انذار از آن شده‌اند انذار از انحراف در هر دو مرحله است، هم از انحراف در عقیده و هم از انحراف در عمل، در حقیقت انذار از مجموع: لا اله الا انا فاتقون، که باز در حقیقت تمام دین است، چون مسائل اعتقادی همه مندرج در جمله: لا اله الا انا، و مسائل عملی همه مندرج در جمله: فاتقون است.
پس دیگر نباید به گفته بعضی اعتناء کرد که گفته‌اند: در جمله: فاتقون، روی سخن، تنها با کفاری است که در آیه قبلی به عذاب خدا استعجال می‌کردند، و یا تنها با کفار قریش است و ربطی به انذار رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ندارد.

---

خداوند، فراخوان همه مردم به رعایت تقوا است:
«یـایها الناس اعبدوا ربکم الذی خلقکم والذین من قبلکم لعلکم تتقون؛ ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید، آن کس که شما، و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید، تا پرهیزکار شوید.»
«احل لکم لیلة الصیام الرفث الی نسائکم هن لباس لکم وانتم لباس لهن علم الله انکم کنتم تختانون انفسکم فتاب علیکم وعفا عنکم فالــن بـشروهن وابتغوا ما کتب الله لکم وکلوا واشربوا حتی یتبین لکم الخیط الابیض من الخیط الاسود من الفجر ثم اتموا الصیام الی الیل ولا تبـشروهن وانتم عـکفون فی المسـجد تلک حدود الله فلا تقربوها کذلک یبین الله ءایـته للناس لعلهم یتقون؛ آمیزش جنسی با همسرانتان، در شب روزهایی که روزه می‌گیرید، حلال است. آنها لباس شما هستند؛ و شما لباس آنها (هر دو زینت هم و سبب حفظ یکدیگرید). خداوند می‌دانست که شما به خود خیانت می‌کردید؛ (و این کارِ ممنوع را انجام می‌دادید؛) پس توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آنها آمیزش کنید، و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته، طلب نمایید! و بخورید و بیاشامید، تا رشته سپید صبح، از رشته سیاه (شب) برای شما آشکار گردد! سپس روزه را تا شب، تکمیل کنید! و در حالی که در مساجد به اعتکاف پرداخته‌اید، با زنان آمیزش نکنید! این، مرزهای الهی است؛ پس به آن نزدیک نشوید! خداوند، این چنین آیات خود را برای مردم، روشن می‌سازد، باشد که پرهیزکار گردند!»
«یـایها الناس اتقوا ربکم...؛ ای مردم! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید!...»
«ولیخش الذین لو ترکوا من خلفهم ذریة ضعـفـا... فلیتقوا الله...؛ کسانی که اگر فرزندان ناتوانی از خود به یادگار بگذارند از آینده آنان می‌ترسند، باید (از ستم درباره یتیمان مردم) بترسند! از (مخالفت) خدا بپرهیزند، و سخنی استوار بگویند.»
«یـایها الناس اتقوا ربکم...؛ ای مردم! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید!...»
«یـایها الناس اتقوا ربکم...؛ ای مردم! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید!...»

---

جالب اینکه در نخستین آیه مربوط به احکام روزه خواندیم که هدف نهایی از آن تقوا است، همین تعبیر عینا در پایان آخرین آیه نیز آمده است (لعلهم یتقون) و این نشان می‌دهد که تمام این برنامه‌ها وسیله‌ای هستند برای پرورش روح تقوا و خویشتنداری و ملکه پرهیز از گناه و احساس مسئولیت در برابر وظائف انسانها.
در این آیات می‌خواهد مردم را به تقوا و پروا داشتن از پروردگار خویش دعوت کند، مردمی که در اصل انسانیت و در حقیقت بشریت با هم متحدند و در این حقیقت بین زنشان و مردشان، صغیرشان و کبیرشان، عاجزشان و نیرومندشان، فرقی نیست، دعوت کند تا مردم درباره خویش به این بی تفاوتی پی ببرند تا دیگر مرد به زن و کبیر به صغیر ظلم نکند، و با ظلم خود مجتمعی را که خداوند آنان را به داشتن آن اجتماع هدایت نموده آلوده نسازند، اجتماعی که به منظور تتمیم سعادتشان و با احکام و قوانین نجات بخش تشکیل شده، مجتمعی که خدای عزّوجلّ آنان را به تاسیس آن ملهم نمود، تا راه زندگیشان را هموار و آسان کند همچنین هستی و بقای فرد فرد و مجموعشان را حفظ فرماید.
از همین جا روشن می‌شود که چرا در آیه شریفه، خطاب را متوجه ناس (همه مردم) کرد و نه به خصوص مؤمنین، و نیز چرا فرمان اتقوا را مقید به قید ربکم کرد و نفرمود: اتقوا الله، از خدا پروا کنید، بلکه فرمود: (از پروردگار خود پروا کنید)، چون صفتی که از خدا به یاد بشر انداخت (که همه را از یک نفر خلق کرده) صفتی است که پر و بال آن تمامی افراد بشر را می‌گیرد و اختصاصی به مؤمنین ندارد، و این صفت خود یکی از آثار ربوبیت او است چون منشاش ربوبیت خدا یعنی تدبیر و تکمیل است، نه الوهیت او.
این سوره (سوره حج)با دو آیه تکان دهنده و هیجان انگیز پیرامون رستاخیز و مقدمات آن شروع می‌شود، آیاتی که بی اختیار انسان را از این زندگی گذرای مادی بیرون می‌برد، و به آینده هول انگیزی که در انتظار او است متوجه می‌سازد. آینده‌ای که اگر امروز به فکر آن، و آمادگی بر آن نباشد، به راستی وحشتناک است و اگر باشد دل انگیز و روح افزا است.
نخست عموم مردم را بدون استثناء مخاطب ساخته و می‌گوید: ای مردم از پروردگارتان بترسید، و پرهیز کاری پیشه کنید که زلزله رستاخیز، جریان مهم و عظیمی است (یا ایها الناس اتقوا ربکم ان زلزلة الساعة شی ء عظیم).

---