• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سوده بنت ذمعه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


سوده بنت ذمعه، زنی بیوه که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یک سال بعد از رحلت خدیجه (سلام‌الله‌علیها) در سال یازدهم بعثت، با وی ازدواج کرد،


سوده، دختر زمعة که نیای او لوی بن غالب قرشی عامری بود مادرش شموس دختر قیس نام داشت.
[۱] یوسف بن عبدا...، بن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق:علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چ اول، ۱۴۱۲/۱۹۹۲، ج۴، ص۱۸۶۷.    
در دوره‌ جاهلی به ازدواج سکران بن عمرو بن عبد شمس درآمد. با ظهور اسلام به دین اسلام می‌گراید و بعد از او همسرش مسلمان می‌شود. در جریان هجرت دوم مسلمین به حبشه، با همسرش هجرت می‌کند چون به مکه باز می‌گردد همسرش در مکه می‌میرد
[۲] رزکلی، خیرالدین، الاعلام قاموس تراجم الاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ دوم، ۱۹۸۹، ج۳، ص۱۴۵.
و رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) او را دفن می‌کند.
[۳] بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۱۷، ج۱۱، ص۱۳.    


ازدواج پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با سوده چند ماه قبل از هجرت و پس از وفات خدیجه صورت گرفت
[۴] بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۱۷، ج۱، ص۴۰۷.    
او نخستین زن پیامبر پس از خدیجه (سلام‌الله‌علیها) بود. نقل است که خوله دختر حکیم پس از وفات خدیجه نزد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آمد و نظر ایشان را دربارۀ ازدواج جویا شد. حضرت (صلی‌الله‌علیه‌وآله) پاسخ مثبت دادند وی سوده را معرفی کرد و از طرف پیامبر از او خواستگاری نمود. او [در مکه] به ازدواج پیامبر درآمد.
[۵] ابن اثیر جزری، عزالدین علی، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹، ج۶، ص۱۸۹.    

وی در جریان هجرت به مدینه همراه فاطمه (سلام‌الله‌علیها)[دختر رسول خدا] و‌ ام کلثوم بود.
[۶] بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، ‌سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۱۷، ج۱، ص۴۱۴.    
از او به عنوان زنی روزه‌دار و شب زنده‌دار
[۷] ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷، ج۷، ص۱۴۴.    
و عابد و با تقوا و زاهد یاد کرده‌اند.
[۸] ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷، ج۸، ص۷۰.    


عایشه دربارۀ او گفته است: «در روش و منش زنی را به‌ اندازۀ سوده دوست نداشتم که مثلش باشم، جز این که در اخلاقش تندی بود که زود برطرف می‌شد».
[۹] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق:عادل احمد عبدالموجود، علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، چ اول، ۱۴۱۵، ج۸، ص۱۹۶.    

آورده‌اند که سوده گوید: پیش ال‌عفراء بودم که اسیران جنگ بدر را آوردند. و من به خانۀ خویش رفتم و پیغمبر خدا آن جا بود. و «ابو یزید سهیل بن عمر» در گوشۀ اتاق و دستانش به گردن بسته بود. چون او را بدین حال دیدم خودداری نتوانستم و گفتم: «ای ابویزید تسلیم شدید؟! چرا دلیرانه نمردید؟! » و گفتار پیغمبر مرا به خود آورد که می‌گفت: «ای سوده! بر ضد خدا و پیغمبر او سخن می‌کنی؟! » گفتم: «ای پیغمبر! قسم به خدایی که تو را به حق برانگیخت که وقتی دستان ابویزید را بر گردن بسته دیدم خودداری نتوانستم و این سخن بگفتم»
[۱۰] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمه، ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۵، ج۲، ص۴۶۰.    


از طلاق سوده و یا قصد جدایی پیامبر مطالبی در منابع تاریخی ذکر شده است اما از چگونگی و علت آن هیچ سخنی به میان نیامده و در وقوع و عدم وقوع اختلاف نظر وجود دارد. با این حال برخی مسّن بودن سوده را عامل جدایی دانسته‌اند که این امر با توجه به عیال‌وار بودن و کامله بودن سوده هنگام ازدواج با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) چندان موجه به نظر نمی‌رسد و با سیرۀ پیامبر که با همسران خود مدارا می‌نمود و هیچ حلالی را نزد خدا ناپسندتر از طلاق نمی‌دانست مطابق نیست.

طبق نقل ابن‌کثیر، سوده ۵ یا ۶ دختر داشت.
[۱۱] ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷، ج۳، ص۱۳۳.    
بلاذری نیز آورده است که میل او به مردان کم بود.
[۱۲] بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، ‌ سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۱۷، ج۴، ص۱۸۶۷.    
شاید مجموع این عوامل موجب می‌شد که سوده نتواند آن چنان که سزاوارتر است وظایف همسری خود را به جا آورد در نتیجه خود خواستار کناره‌گیری از حضرت شد؛ به شرطی که همسر رسول خدا باشد. چنانچه نقل شده است که به پیامبر گفت من نیازی به مردان ندارم اما دوست دارم که در زمرۀ همسرانت محشور شوم.
[۱۳] بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، ‌سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۱۷، ج۱۱، ص۳۲.    
روایت دیگری از مسلم مطلب فوق را تایید می‌کند: «زمانی که سن [سوده] بالا رفت روز مخصوص خود را به عایشه داد».
[۱۴] بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۱۷، ج۴، ص۱۸۶۷.    


سوده پس از وفات پیامبر از خانه خارج نشد.
[۱۵] ابن سعد بصری، محمد، طبقات الکبری، تحقیق:محمد عبدالقادرعطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چ اول، ۱۴۱۰، ج۸، ص۱۶۹.    
نقل است که عمر[در زمان خلافتش] یک گونی در هم نزد او فرستاد و او آن را میان مستمندان تقسیم کرد. از وی ۵ حدیث نقل شده است که در کتب صحیحین و بخاری موجود است.
در سال وفات او اختلاف است. برخی آن را به سال ۲۳ و اواخر خلافت عمر دانسته‌اند و گفته شده در خلافت عثمان در سن ۸۰ سالگی وفات یافت.
[۱۶] بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، ‌سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۱۷، ج۱۱، ص۳۳.
[۱۷] بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۱۷، ج۴، ص۱۸۶۷.    
واقدی نیز سال وفات او را پنجاه و چهار هجری می‌داند.
[۱۸] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق:عادل احمد عبدالموجود، علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، چ اول، ۱۴۱۵، ج۸، ص۱۹۷.    


۱. ↑ یوسف بن عبدا...، بن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق:علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چ اول، ۱۴۱۲/۱۹۹۲، ج۴، ص۱۸۶۷.    
۲. ↑ رزکلی، خیرالدین، الاعلام قاموس تراجم الاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ دوم، ۱۹۸۹، ج۳، ص۱۴۵.
۳. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۱۷، ج۱۱، ص۱۳.    
۴. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۱۷، ج۱، ص۴۰۷.    
۵. ↑ ابن اثیر جزری، عزالدین علی، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹، ج۶، ص۱۸۹.    
۶. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، ‌سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۱۷، ج۱، ص۴۱۴.    
۷. ↑ ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷، ج۷، ص۱۴۴.    
۸. ↑ ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷، ج۸، ص۷۰.    
۹. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق:عادل احمد عبدالموجود، علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، چ اول، ۱۴۱۵، ج۸، ص۱۹۶.    
۱۰. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمه، ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۵، ج۲، ص۴۶۰.    
۱۱. ↑ ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷، ج۳، ص۱۳۳.    
۱۲. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، ‌ سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۱۷، ج۴، ص۱۸۶۷.    
۱۳. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، ‌سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۱۷، ج۱۱، ص۳۲.    
۱۴. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۱۷، ج۴، ص۱۸۶۷.    
۱۵. ↑ ابن سعد بصری، محمد، طبقات الکبری، تحقیق:محمد عبدالقادرعطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چ اول، ۱۴۱۰، ج۸، ص۱۶۹.    
۱۶. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، ‌سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۱۷، ج۱۱، ص۳۳.
۱۷. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من انساب الاشراف، سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چ اول، ۱۴۱۷، ج۴، ص۱۸۶۷.    
۱۸. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق:عادل احمد عبدالموجود، علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، چ اول، ۱۴۱۵، ج۸، ص۱۹۷.    


سايت پژوهه، برگرفته از مقاله «سوده بنت ذمعه»، تاريخ بازيابي ۱۳۹۵/۱۰/۰۲.    



جعبه ابزار