سید حسن بجنوردی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بجنوردی، سیدحسن،
فقیه و
اصولی امامی است.
در ۱۳۱۶ در یکی از روستاهای
بجنورد به
دنیا آمد.
نسب او به
سید ابراهیم مُجاب، نواده
امام موسی بن جعفر علیه السّلام، می رسد
قمی، ج ۲، ۲۵۹ ـ ۲۶۰).
تحصیلات ابتدایی را در بجنورد به پایان رساند، در پانزده سالگی به
مشهد رفت،
ادبیات را نزد
میرزاعبدالجواد ، معروف به ادیب نیشابوری، فراگرفت؛
(فرزند
آخوند خراسانی )،
فقه را از حاج آقا
حسین قمی و
تفسیر را از حاجی
فاضل خراسانی آموخت
و بعدها خود از استادان و مدرسان بنام مشهد در
اصول و
فلسفه شد.
در ۱۳۴۰ به توصیه استادش، حاجی فاضل خراسانی، برای تکمیل مدارج علمی به
نجف رفت و سالها از درس
فقها و
اصولیان آن حوزه، چون
آقاضیا عراقی ،
میرزامحمدحسین نائینی و
سیدابوالحسن اصفهانی بهره برد.
پس از درگذشت آقاضیا عراقی، به تدریس خارج (مرحلة عالی) اصول پرداخت و پس از درگذشت سیدابوالحسن اصفهانی،
مسجد شیخ طوسی را حوزه
درس خارج فقه و اصول قرار داد.
به
زبان عربی درس می‌گفت و گذشته از
طلاب ایرانی ،
طلاب عرب زبان نیز در درسش حاضر می‌شدند.
او در ۲۰
جمادی الاخرة ۱۳۹۶ در نجف درگذشت و در مقبرة استادش سیدابوالحسن اصفهانی مدفون شد.
بجنوردی در حوزه نجف، علاوه بر فقه و اصول، به تبحّر در ادبیات و فلسفه و اطلاعات تاریخی و جغرافیایی نیز مشهور بود و با مجامع علمی و دانشگاهی
بغداد ،
ازهر ،
تونس و
مراکش مراوده علمی داشت.
حافظه قوی او ـ که شماری از متون حدیثی و بسیاری از
اشعار شاعران بزرگ را از بر داشت ـ زبانزد بود.
بجنوردی، روش متداول تدریس فقه در مرحله عالی (خارج) را ـ که استاد، کتابی فتوایی را متن درس خود قرار داده و مسایل آن را یک به یک مطرح و در نفی یا اثبات آن برهان آورده و سرانجام نظریه خود را اعلام کند ـ برای پرورش شاگردان نمی‌پسندید؛ او معتقد بود که این شیوه، قواعد اساسی
اجتهاد را به شاگرد نمی‌آموزد تا بتواند از آن در موارد مشابه دیگر نیز استفاده کند، ازینرو شاگردان، خود غالباً با حضور طولانی در درس خارج فقه ممکن است به ملکه
استنباط احکام نایل شوند.
او همچنین معتقد بود که اگر استادان به طرح قواعد کلی فقهی بپردازند و سپس کاربرد و تطبیق آن بر مصادیق را به شاگردان بیاموزند شاگردان زودتر به قدرتِ
استنباط احکام می‌رسند.
بر همین اساس، کتاب محققانه خود،
القواعد الفقهیه ، را در دوازده جلد تألیف کرد که در هفت جلد چاپ شدة آن ۶۴
قاعدة فقهی بررسی شده است.
قبل از بجنوردی، شماری از
دانشمندان امامی در قواعد فقهی تألیفاتی داشته اند،
اما مباحث او گسترده تر است، زیرا پس از طرح هر قاعده به کیفیت
دلالت و
سند و نسبت آن با دیگر قواعد فقهی پرداخته و نیز آن را با پاره ای از موارد تطبیق کرده است.
دیگر تألیفات او عبارت‌اند از: منتهی الاصول، دو مجلد در علم اصول؛ قولنافی الحکمة، در فلسفه؛ رساله ای در رضاع؛ رساله ای در اجتماع امرونهی؛ حاشیه بر دو رسالة علمیة
العروة الوثقی و
وسیلة النجاة.
(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، جزء ۱، نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد ۱۴۰۴.
(۳) محسن امین، اعیان الشیعة، بیروت.
(۴) محمد بجنوردی، سیمای فرزانگان: زندگینامة محمدحسن بجنوردی، صدای جمهوری اسلامی ایران، تهران.
(۵) محمدعلی روضاتی، جامع الانساب، اصفهان ۱۳۳۵ ش.
(۶) محمد شریف رازی، گنجینة دانشمندان، تهران ۱۳۵۲ ش.
(۷) عبدالعزیز طباطبائی، مصاحبة اکبر ترابی با عبدالعزیز طباطبائی، قم ۵/۱۰/۱۳۷۳ ش.
(۸) عباس قمی، منتهی الا´مال، تهران (۱۳۶۲ ش).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بجنوردی، سیدحسن،»، شماره۵۱۳.
