شبیه سازی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شبیه سازى به معنای درست کردن نمونه ای از
انسان یا
حیوان بدون
تلقیح که از مسایل جدید مطرح شده در
فقه می باشد
شبیه سازى به تولید نسخه اى مطابق اصل از
انسان، حیوان یا
گیاه بدون
تلقیح سلولهاى جنسى
مذكر و
مؤنث گفته می شود
عمل شبیه سازى كه نوع گیاهى و حیوانى آن در سالهاى اخیر جامه عمل پوشیده و نوع انسانى آن چه بسا در آینده تحقق پیدا كند،
فرایندى است كه با پیمودن مراحل ذیل عملى مى شود:
۱. گرفتن
تخمك ى
تلقیح نشده از
پستاندار ماده و سپس بیرون كشیدن هسته
تخمک و به دست آوردن تخمكى فاقد هسته و
كروموزوم هاى بیست و سه گانه درباره انسان كه در بردارنده اطلاعات
ژنتیك ى است و آنچه باقى مى ماند تنها مایع سیتوپلاسم است كه اساسى ترین كار آن
تغذیه جنین مى باشد. البته در سیتوپلاسم تعدادى میتوكندرى وجود دارد كه مقدار اندكى از اطلاعات ژنتیكى را در خود دارد و به
جنین منتقل مى سازد.
۲. گزینش یک سلول جسمى- مثلا سلول پوستى- و بیرون كشیدن هسته آن و هدایت آن به درون تخمک فاقد هسته به منظور بازسازى آن.
تخمک بازسازى شده با تخمكهاى طبیعى از دو جهت متفاوت است: نخست آنكه فاقد كروموزومهاى اصلى خویش است و دوم آنكه همه كروموزومهاى لازم(۴۶ كروموزوم) از سلولِ دهنده گرفته شده است.
۳. تحریک
تخمک بازسازى شده به كمک داروهاى شیمیایى یا جریان الكتریكى. این عمل، تخمک را فعال و به تقسیم سلولى وادار مى سازد و در نتیجه بدون آنكه
لقاح جنسى صورت گیرد، تخمک به فعالیت و تكثیر ادامه مى دهد.
۴. با رسیدن تخمک به مرحله چند سلولى، به
رحم مناسب منتقل گشته و در آنجا مراحل جنینى را مى گذراند و پس از گذشت زمان لازم، نوزادى متولد مى شود كه- جز در مورد تأثیرات «دى. ان. اى» موجود در میتوكندرى
تخمك- شباهت نسبتاً كاملى به كسى دارد كه هسته سلولى جسمى از او گرفته شده بود و
جنسیت او نیز
تابع همان شخص است. عنوان یاد شده در مسائل
مستحدثه مطرح شده و برخى صاحب نظران نیز در این موضوع مقاله نوشته و مسئله را از بعد
شرعى و نیز پیامدهاى
اخلاق ى،
حقوق ى و
اجتماعى آن بررسى كرده اند.
شكى در جواز شبیه سازى گیاهى نیست؛ چنان كه شبیه سازى حیوانى نیز بنابر دیدگاه فقهایى كه متعرض مسئله شده اند عملى
مشروع و
جایز است.
آنچه مورد بحث و محل دیدگاههاى مختلف قرار گرفته و موضوع اصلى این مدخل مى باشد شبیه سازى انسانى است.
بسیارى از معاصران كه متعرض
حكم شبیه سازى شده اند، اصل عمل را صرف نظر از عوارض و پیامدهاى
اخلاق ى،
اجتماعى و
حقوق ى آن،
جایز دانسته اند؛ لیكن تعدادى از آنان، آن را به لحاظ مفاسد مترتب بر آن، حرام دانسته اند. بنابر این، از دیدگاه این دسته از
فقیهان، شبیه سازى هرچند به
حكم اولى جایز است، لیكن به
حكم ثانوى به موجب پیامدهاى
مفسده دار آن،
حرام مى باشد. در مقابل، ظاهر كلام برخى
حرمت شبیه سازى فى نفسه و به
حكم اولى است. بعضى نیز با در نظر گرفتن پیامدهاى مفسده دار این عمل، آن را در سطحى محدود كه منجرّ به آن مفاسد نگردد،
جایز دانسته اند.
در اینكه انسان شبیه سازى شده داراى
نسب و پدر و مادر است یا نه و در فرض نخست،
پدر و
مادر او چه كسى است، دیدگاهها مختلف است. برخى، موجود شبیه سازى شده را فاقد
نسب و پدر و مادر دانسته و او را فرزند
شرعى هیچ یک از صاحب سلول، صاحب تخمک و صاحب
رحم نمى دانند.
برخى
پدر او را مرد صاحب سلول و
مادر او را زن صاحب تخمک دانسته اند.
بعضى گفته اند: كودک شبیه سازى شده در صورتى كه سلول گرفته شده از مرد باشد، تنها پدر دارد و اگر از
زن باشد، تنها مادر دارد. بنابر این، كودک شبیه سازى شده در صورت نخست، مادر و در صورت دوم
پدر ندارد.
در عمل شبیه سازى یا غیر آن، چنانچه
تخمک از زنى و
رحم از زنى دیگر باشد، آیا صاحب تخمک مادر محسوب مى شود یا صاحب رحِم و یا هر دو؛ بدین معنا كه صاحب
تخمک مادر نسبى و صاحب رحِم مادر
رضاعى دیدگاهها مختلف است
براى شبیه سازى پیامدهاى منفى اى شمرده اند كه موجب
حكم به عدم جواز آن از دیدگاه برخى شده است. مهمترین این پیامدها عبارت است از:
۱. برچیده شدن تدریجى
سنت ازدواج و بروز اختلال در نظام
خانواده.
۲. فاقد
نسب بودن كودک شبیه سازى شده.
۳. روبه
اضمحلال رفتن
تنوع گونه هاى انسانى.
۴. احتمال سوء استفاده
بزهكار ان حرفهاى از این روش و عدم امكان تشخیص آنان در صورت شباهت داشتن به یكدیگر.
برخى از پیامدهاى یاد شده، همچون فاقد
نسب بودن، تنها بنابر بعضى مبانى و اقوال است و گروهى- چنان كه گذشت- چنین نوزادى را فاقد نسب نمى دانند. همچنین دیگران از سایر پیامدها پاسخهایى داده و آنها را براى
حكم به
حرمت كافى ندانسته اند.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۴،ص۶۱۹-۶۲۲