شمایل پیامبر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

شمایل پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، را با توجه به تعریفی که از آن ارائه گردید را می‌توان در چند بخش جای داد؛ آداب و سنن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در ارتباط با خدا؛ همچون وضو، غسل، عبادت. آداب معاشرت با مردم؛ همانند گفتار، خنده، شوخی، معاشرت، استفاده از اشعار و تمثیل‌ها. آداب و سنن فردی؛ مثل چهره، مهر نبوت، مو، خضاب، سرمه کشیدن.

---

"شمائل" که مفرد آن با واژه‌های "شمال" و "شمل" آمده، در معانی مختلفی به کار رفته است. در قرآن به معنای سمت چپ، در مقابل سمت راست به کار رفته است . معانی دیگری که برای آن ذکر شده، شامل خوی و سرشت پسندیده، طبع، خوی، صورت، چهره، تصویر بزرگان دینی، شکل، شاخه درخت و شاخه نورسته می‌باشد. در مجموع استعمال این لغت در معنای شکل و ظاهر افراد کاربرد بیشتری دارد و در اصطلاح نیز به آن بخش از شخصیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که در رفتار و ظاهر ایشان نمود پیدا کرده و توسط دیگران قابل مشاهده است گفته شده و به شمائل النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) معروف می‌باشد.

---

اولین کتاب‌هایی که در تاریخ‌نگاری اسلامی توسط مسلمانان به رشته تحریر درآمد، به علت اهمیت زندگانی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، درباره سیره ایشان بود، شمائل النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بخشی از سیره است که جهت دستیابی به آن می‌توان به چند دسته از آثار مراجعه نمود؛
۱- کتاب‌های تاریخی، حدیث و غیره، که ضمن ارائه رخدادها یا احادیث، به طور متفرقه به شمائل پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هم اشاره نموده‌اند، مانند کتاب "السیرة النبویه" ابن هشام (م ۲۱۸ ق).
۲- برخی از آثار که بیشتر شامل کتاب‌های تاریخ عمومی است و در بخش عصر نبوی، زندگانی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را به بخش‌های گوناگون از جمله سیره، مغازی، دلایل و از جمله شمایل تقسیم نموده و به صورت جداگانه به این بخش پرداخته‌اند، همچون بخش الشمائل النبویه کتاب "البدایة و النهایة" از "ابن کثیر دمشقی" (م ۷۷۴ ق).
۳- آثاری که به طور مستقل به شمائل النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پرداخته‌اند، مثل کتاب "شمائل النبی ترمذی" (م ۲۷۹ ق).
۴- آثاری که به طور خاص یک یا چند مورد ازمسائل مطرح در بخش شمائل النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را مورد بررسی قرارداده‌اند، همانند ترکةالنبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از حماد بن زید بغدادی (م ۲۶۷ ق) و نقش خواتیم النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و الائمه از سید جعفر مرتضی.
۵- توصیف پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در سایر کتاب‌های آسمانی و یا روایاتی که از سایر انبیا نقل شده است.

---

مسائل مطرح، در بخش شمایل پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با تعریفی که از آن ارائه گردید را می‌توان در سه بخش جای داد؛
۱) آداب و سنن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در ارتباط با خدا؛ همچون وضو، غسل، عبادت، نماز، روزه، قرائت قرآن، دعا و ذکر، اعتکاف، گریستن.
۲) آداب معاشرت با مردم؛ همانند گفتار، خنده، شوخی، معاشرت، استفاده از اشعار و تمثیل‌ها.
۳) آداب و سنن فردی؛ مثل چهره، مهر نبوت، مو، خضاب، سرمه کشیدن، جامه، کفش، نعلین، انگشتری، شمشیر، زره، عمامه، ازار، راه رفتن، دستار بستن، نشستن، تکیه دادن، خوراک، گفتار ایشان پیش از غذا و پس از آن، قدح، میوه خوردن، آشامیدن، نظافت، استعمال عطر و مواد خوشبو، سفر، خوابیدن، فراش، تواضع، اخلاق، آزرم، اسامی، نکاح، اولاد، غلامان، مسکن، مدت عمر، وفات، میراث، دیدارهایی که در خواب با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) صورت گرفته و مسائلی از این قبیل.

---

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بلند و کشیده قامت بود، موهایش نه کاملا مجعد و نه صاف بود، چهره‌اش گوشت‌آلود و پف‌کرده نبود، هرچند به گردی نزدیک‌تر بود ولی کاملا گرد نبود. رنگ پوستش سپید آمیخته با سرخی بود، چشمانی سیاه و درشت و پلک‌هایی پرمژه داشت.
فراخ شانه و دارای استخوان‌بندی درشت بود، بدنش موهای نرم و‌ اندک داشت، رشته‌ای موی ظریف از سینه تا نافش رسته بود، کف دست‌ها و پاهایش ستبر و کشیده و ضخیم بود، چون راه می‌رفت سریع و متمایل به جلو حرکت می‌کرد، گویی در سراشیبی حرکت می‌کند، چون به سویی برمی‌گشت و رو می‌کرد با تمام بدن برمی گشت. میان شانه‌هایش مهر نبوت قرار داشت که او خاتم پیامبران است. از همگان بخشنده‌تر و پرحوصله‌تر و راستگوتر و نرم‌خوتر بود. تبارش از همگان والاتر و همو از همگان خوش محضرتر بود. هر کس او را برای نخستین بار می‌دید از او هیبت می‌داشت، کسی که او را توصیف می‌کرد می‌گفت هرگز پیش از او و پس از او چون او ندیدم.»

---