• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ضمان قهری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



در ضمان قهري خلا‌ف ضمان عقدی، قصد متعهد در ايجاد ضمان مؤثر نيست و مبناي ضمان حكم قانون است. به عبارت ديگر، در ضمان قهري تعهد به پرداخت مال اختياري نيست؛ چه مبناي ضمان قرارداد باشد و چه واقعه حقوقي.




ضمان قهرى در چند مورد تحقق مى ‏يابد:
۱- آنجا كه يكى از عقود شرعيه، چون بيع و اجاره و مانند آن بطور فاسد انجام گيرد، كه به مقتضاى قاعده فقهيه: « ما يضمن بصحيحه يضمن بفاسده و ما لايضمن بصحيحه لايضمن بفاسده » در صورتى كه صحيح يك معامله ضمان آور باشد مانند بيع كه هر يك از بايع و مشترى بايستى از عهده يكديگر برآيند، فاسدش نيز ضمان دارد، نهايت در بيع صحيح ثمن مسمّى به عهده مشترى است و در بيع فاسد ثمن المثل. و اگر چنان­چه صحيح آن معامله ضمان آور نباشد مانند هبه، فاسدش نيز ضمان ندارد .

۲ - در مورد غصب، اگر چنان­چه كسى عدواناً بر مال ديگرى دست نهاد و آن را به تصرف خويش درآورد، در صورت تلف يا عدم امكان برگردانيدن آن به صاحبش، ضامن مثل آن اگر مثلى باشد و ضامن بالاترين قيمت آن از تاريخ غصب تا تاريخ تلف با عدم امكان رد و به قولى قيمت يوم التلف مى ‏باشد اگر قيمى باشد، چنان­كه ضامن اجرت عين مغصوبه نيز مى‏باشد، خواه از آن بهره‏بردارى كرده باشد يا نكرده باشد. همه اين­ها بمقتضاى : «على اليد ما اخذت حتى تؤدّى» است.

۳ - اگر كسى عمدا يا سهوا و غفلة و حتى در حالت خواب، زيانى مالى يا جانى يا عضوى به كسى وارد كند، بمقتضاى «من اتلف مال غيره فهو له ضامن » و ادلّه ديه، بر او است كه از عهده تاوان آن برآيد، با اين تفاوت كه در صورت عمد گناه كرده و در مورد قتل و نقص عضو ابتدا مديون قصاص است و در صورت غير عمد گناه نكرده و در مورد قتل و نقص عضو ديه و در مورد مال مثل يا قيمت تالف را بايد بپردازد بشرط اينكه آن زيان و تلف عرفا مستند به وى باشد هر چند در خواب يا در دوران كودكى آن كار انجام گرفته باشد كه كودك پس از بلوغ بايد از عهده آن برآيد.

۴ - اگر كسى در شب، ديگرى را به خانه خويش دعوت نمود و سپس شبانه وى را از خانه بيرون كرد، اگر چنان­چه وى را كشته يافتند، دعوت كننده ضامن ديه او مى‏باشد.
اگر زنى كه بچه ديگرى را شير مى‏دهد، خوابش ببرد و بر روی كودك بيفتد و كودك بميرد، اگر چنان­چه وى محض افتخار و مباهات، بچه را شير مى‏داده است، از مال خود ضامن ديه آن مى‏باشد و اگر به علت نياز، وى را شير مى‏داده، ديه طفل بر عاقله زن است.
اگر زن شيرده، بچه را به نزد پدر و مادر برگردانيد ولى آنها گفتند: اين بچه ما نيست، سخن زن پذيرفته است، مگر اين كه علم به كذب وى باشد، كه در اين صورت وى ضامن ديه است تا اين كه خود بچه يا بچه‏ اى كه محتمل باشد همان بچه است حاضر سازد.
معلّم شنا اگر كودكى در حال تعليم، در نزدش تلف شود وى ضامن ديه كودك است، بخلاف اين كه اگر شنا آموز بزرگ­سال باشد.
اگر ديوار خانه ‏اش كه به سمت بيرون ميل كرده بود و او بدين امر آگاه بود و مى‏ توانست آن را تعمير كند و نكرد، بر روى كسى يا بر مالى افتاد و آن كس يا آن شى‏ء تلف يا ناقص شد، وى ضامن خواهد بود.
اگر آتشى در ملك خويش بيفروزد و باد شديدى هم نباشد كه متعارفا آتش بجاى ديگر سرايت كند، اتفاقاً آتش به خانه يا مال و ملك ديگر سرايت نمود، وى ضامن خسارت نيست، ولى اگر در تندباد آتش افروخت آن­چنان كه خطر محسوس بود، ضامن خسارت ديگرى مى‏باشد .
اگر در نگهدارى حيوان خود (كه موذى مى ‏باشد) بى ‏احتياطى كند، بر حيوان شخص ديگرى درآيد و جنايتى بر آن وارد سازد، صاحب حيوان ضامن خواهد بود .
واجب است نگهدارى و حفظ و ضبط نمودن شتر مست و سگ گزنده و مانند آن را، كه اگر صاحب آنها به حال آنها آگاه باشد و در عين حال در نگهداري­شان بى ­مبالاتى كند زيانى را كه به كسى وارد كنند وى ضامن مى ‏باشد. مباشر ضامن است نه سبب، مگر اين كه مباشر جاهل بحال باشد، چنان­كه كسى چاهى را در ملك خود حفر كند و شخص ديگرى يكى را هُل دهد و به چاه بيفتد، هل ­دهنده ضامن است نه چاه كننده، مگر اينكه در چاه بسته باشد و هل دهنده از وجود چاه بى‏ اطلاع باشد.
کسی که سوار بر مركب است، ضامن جنايات مركب است كه بوسيله سر و دست­هاى آن صورت مى ‏گيرد و هم­چنين كسى كه افسار مركب را مى‏كشد، و اما آن كه مركب را مى‏راند همه جنايات صادره از مركب را حتى آنچه به پاى آن واقع مى‏شود نيز ضامن است و اگر صاحب مركب حاضر باشد و حيوان خود را مواظبت كند، سوار ضامن نخواهد بود.



 
۱. سایت پژوهه    




حسینی دشتی، سید مصطفی؛ معارف و معاریف، تهران، آرایه، چاپ سوم، ۱۳۷۹، ج۷، ص۲۴.
سایت پژوهه    




جعبه ابزار