• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عدل‌ الهی‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



مفهوم عدل از جمله مفاهیمی است که همواره مورد توجه اندیشمندان بوده و کتب زیادی نیز در مورد آن نگاشته شده است.




کلمه «عدل» را دو معنای متضاد است:
یکی تناسب و موزونیت، برابری، ادای حق دیگران، ارج نهادن و توجّه به قابلیّت‏ها و استحقاق‏ها، پاکسازی و تزکیه؛ دوم، کژی و ناراستی.
[۱] معجم مقائیس اللّغة،ج۴، ص۲۴۶.
[۲] پیام قرآن، ج۴، ص۴۰۱.




عدل الهی از نظر حکیمان مسلمان آن است که خداوند در افاضه وجود و کمال به موجودات، قابلیّت و لیاقت آنها را نادیده نیانگاشته است. تناسب و موزونیّت از ویژگی‏های نظام آفرینش است. در این نظام، توازن و تناسب پدیده‏ها در نظر آمده است. عدل به معنای برابری نیست. میان پدیده‏های جهان بر اساس حکمت الهی تفاوت‏هایی وجود دارد که از برابری حکایت نمی‏کنند؛ امّا عادلانه‏اند.



عدل همانند علم، قدرت،حکمت و... از صفات الهی است؛ ولی در تشیع از اصول مذهب به شمار می‏آید و مباحث مفصّلی از علم کلام را به خود اختصاص داده است. برخی صاحب‏نظران معتقدند از آن رو عدل چنین جایگاهی در اصول عقاید شیعه یافته است که فرقه‌های اسلامی بنا به دلایلی‏ حسّاسیّتی ویژه بدان داشته و درباره آن به اختلافات فراوانی افتاده‏اند.
[۳] پیام قرآن، ج۴، ص۴۱۸.
امّا برخی دیگر بر آنند که ریشه اهمیّت عدل را در آموزه‏های قرآن باید یافت. قرآن کریم، با صراحت، نظام هستی را بر عدل و درستی و توازن و استحقاق‏ها و قابلیّت‏های آفریدگان استوار می‏داند.



آیات قرآنی، توحید و معاد و نبوت و نیز آرمان‏های فردی و اجتماعی را عدالت‏محور می‏شمارند. این رویکرد قرآن، نگاه انسان به هستی را صورتی ویژه می‏بخشد و گونه‏ای خاصّ از جهان‏بینی می‏آفریند و معیارهایی عادلانه برای حرکت فرد و جامعه انسانی پی می‏ریزد. بدین سان، علّت بنیادی اهمیّت عدل در تعالیم و عقاید شیعی، بی‌گمان آموزه‏های قرآنی است هر چند چالش‏های نظری مسلمانان در این موضوع را نیز نباید بی تأثیر شمرد.
[۶] مجموعه آثار،ج۱، ص۶۵-۵۹.





۵.۱ - دلایل عقلی


الف)بنابر اصل حسن و قبح، ظلمقبیح است و خداوند حکیم از فعل قبیح، پاک است؛ زیرا فعل قبیح سزاوار ملامت است و حکیم به چنین فعلی دست نمی‏یازد.
ب)ریشه‏های ظلم در نیازمندی، جهل، خودخواهی، ضعف، انتقام‏جویی و حسد است و این صفات گونه‏ای نقصان‌اند و به ساحت ذات الهی، هیچ نقصی راه ندارد؛ زیرا او کمال مطلق است. از خداوند جز خیر، عدالت، رأفت و رحمت سر نمی‏زند و کیفری که به بدکاران می‏رسد، بازتاب عمل خود آنان است.

۵.۲ - دلایل نقلی


آیات و روایات پرشماری بر عدالت الهی گواهی می‏دهند و به صراحت و اشارت، ذات مقدس او را از ظلم و ستمکاری تنزیه می‏کنند.
[۱۴] نهج البلاغه، خ۱۸۵.
[۱۵] نهج البلاغه، خ۱۹۱.
[۱۶] نهج البلاغه، خ۲۱۴.




 
۱. معجم مقائیس اللّغة،ج۴، ص۲۴۶.
۲. پیام قرآن، ج۴، ص۴۰۱.
۳. پیام قرآن، ج۴، ص۴۱۸.
۴. آل عمران/سوره۳، آیه۱۸.    
۵. رحمن/سوره۵۵، آیه۷.    
۶. مجموعه آثار،ج۱، ص۶۵-۵۹.
۷. یونس/سوره۱۰، آیه۴۴.    
۸. کهف/سوره۱۸، آیه۴۹.    
۹. توبه/سوره۹، آیه۷.    
۱۰. روم/سوره۳۰، آیه۹.    
۱۱. آل عمران/سوره۳، آیه۱۰۸.    
۱۲. انبیاء/سوره۲۱، آیه۴۷.    
۱۳. فصلت/سوره۴۱، آیه۴۶.    
۱۴. نهج البلاغه، خ۱۸۵.
۱۵. نهج البلاغه، خ۱۹۱.
۱۶. نهج البلاغه، خ۲۱۴.
۱۷. بحارالانوار، ج۳، ص۳۰۶.    
۱۸. بحارالانوار، ج۵، ص۵۱.    




پژوهشکده تحقیقات اسلامی، فرهنگ شیعه، ص۳۴۱، انتشارات زمزم هدایت.



جعبه ابزار