عَقَدَت (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَقَدَت:
(وَ الَّذينَ عَقَدَتْ أَيْمانُكُمْ) عَقَدَت: از مادّه
«عقد» به معنى «اطراف چيزى را جمع كردن» است، مانند عقد حبل به معنى «بستن ريسمان»، سپس براى امور معنوى مانند عهد و پيمان به صورت استعاره آورده شده است.
آيه مورد بحث، خلاصه‌اى از احكام ارث است كه در بخشى از آن آمده است:
«...كسانى كه با آن‌ها پيمان بسته‌ايد، نصيب و سهم آن‌ها را از ارث بپردازيد...»
اين كه در آيه از پيمان، تعبير به عقد يمين (گره زدن با دست راست) شده به خاطر آن است كه انسان معمولا براى هر كار بيش‌تر از دست راست استفاده مى‌كند و پيمان نيز شبيه به يک نوع گره زدن است.
به موردی از کاربرد
عَقَدَت در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ لِكُلٍّ جَعَلْنا مَوالیَ مِمّا تَرَکَ الْوالِدانِ وَ الأَقْرَبونَ وَ الَّذينَ عَقَدَتْ أَيْمانُكُمْ فَآتوهُمْ نَصيبَهُمْ إِنَّ اللّهَ كانَ عَلَى كُلِّ شَیْءٍ شَهيدًا) (براى هر كس، وارثانى قرار داديم، كه از ميراث پدر و مادر و نزديكان ارث ببرند و نيز كسانى كه با آن‌ها پيمان بسته‌ايد، نصيبشان را به آنان بپردازيد خداوند بر هر چيز، شاهد و ناظر است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه (عقد) در مقابل كلمه (حل) است، عقد يعنى گره زدن و حل يعنى گره گشودن و كلمه (يمين) در مقابل كلمه (يسار) است، يمين يعنى راست و يسار يعنى چپ، ولى كلمه (يمين) هم به دست راست گفته مى‌شود و هم به سوگند، البته معانى ديگر نيز دارد.
(وَ الَّذينَ عَقَدَتْ أَيْمانُكُمْ) همان اصنافى است كه در آيه ارث ذكر شده‌اند، يعنى ۱- فرزندان، ۲- خويشاوندان ۳- زن و شوهر، قهرا طبقه سوم در آيه مورد بحث با زن و شوهر منطبق مى‌شود.
«هم پيمان‌هايى» كه بايد سهم ارث آن‌ها را پرداخت چه اشخاصى هستند؟
بعضى از مفسران احتمال داده‌اند كه منظور «زن و شوهر» است، زيرا آن‌ها با يكديگر پيمان زناشويى بسته‌اند، ولى اين احتمال بعيد به نظر مى‌رسد چون تعبير ازدواج به «عقد يمين» و مانند آن در قرآن بسيار كم است.
آنچه به مفهوم آيه نزديک‌تر است همان پيمان «ضمان جريره» مى‌باشد كه قبل از اسلام وجود داشت و اسلام آن را اصلاح كرد و چون جنبه سازنده داشت بر آن صحه گذاشت و آن چنين بود كه :«دو نفر باهم قرار مى‌گذاشتند كه در كارها برادروار به يكديگر كمک كنند و در برابر مشكلات يكديگر را يارى نمايند و به هنگامى كه يكى از آن‌ها از دنيا برود، شخصى كه بازمانده است از وى ارث ببرد.»
اسلام اين پيمان دوستى و برادرى را به رسميّت شناخت، ولى تأكيد كرد كه ارث بردن چنين هم پيمانى منحصرا در زمينه عدم وجود طبقات خويشاوندان خواهد بود، يعنى اگر خويشاوندى باقى نماند شخصى كه با او «ولاء ضمان جريره» پيدا كرده و چنان معاهده‌اى را بسته است از وى ارث مى‌برد.
صورت پيمان و مفهوم اصلى «ضمان جريره» به فارسى چنين است:
«با تو پيمان بستم كه مرا يارى كنى و من تو را يارى كنم و در پرداختن غرامت‌ها به من كمک كنى و من نيز به تو كمک كنم و از من ارث ببرى و من از تو نيز ارث ببرم.» سپس نفر مقابل مى‌گويد: «قبول كردم.»
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «عَقَدَت»، ج۳، ص۲۰۶-۲۰۷.
