قاعده نفی سبیل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سبيل در لغت به معناي راه
و حجت
و از نظر فقهي مراد از
نفی سبیل اين است كه خداوند متعال حكمي جعل نكرده كه بر اثر آن، براي
کفار، برتري بر مسلمانان ثابت كند.
و در آن امور،
کفار را به منزله مرده قرر داده اند که بود و نبودشان یکی است.
اين قاعده شامل تمامي افراد و انواع
کافر ميشود؛ چه
کافر مادرزادی و چه
مرتد و چه افرادي كه محكوم به
کفر و منتحل به
اسلام هستند،
مثل افرادي كه در مورد ائمه غلو ميكنند و يا در مورد خداوند قائل به تشبيه هستند. اين حكم شامل همه مسلمانان ميشود و مختص به شيعيان نيست و
اهل سنت هم داخل در عنوان مسلمان هستند.
اين قاعده، حاكم بر
ادله اولیه احکام است. يعني مفاد آنها تا جايي درست است كه موجب تسلط
کفار بر مسلمانان نشود و در غیر این صورت اين قاعده جلوي آن ادله را ميگيرد و مفاد خودش را بر مفاد آن ادله مقدم ميكند.
مثلا بر طبق اطلاق
ادله صحت بیع، خريد
قرآن توسط
کافر بايد صحیح باشد ولي بر اساس اين قاعده، اين خريد و فروش ممنوع است.
این قاعده، يكي از قواعدي است كه در بسياري از ابواب فقهي جريان دارد و فقها در بسياري از فروعات فقهی، به اين قاعده تمسك كرده اند و
احکام آنرا نفي كرده اند.
«لن يجعل الله للكافرين علي المسلمين سبيلا»
«خداوند تسلطي براي كافرين بر مسلمين، قرار نداده است.»
مفاد اين
آیه اين است كه خداوند، حكمي را كه موجب تسلط
کفار بر مسلمانان ميشود،جعل نكرده.
و ممكن است گفته شود كه مراد از سبيلی كه در
آیه نفي شده،حجت است.
و به قرینه
آیه قبل در مورد
قیامت است بدين معنا كه در
آخرت، هيچ حجتي به نفع
کفار و به ضرر مسلمين، قرار داده نشده است. ولي اين احتمال مانع استدلال نیست؛ زيرا
سبیل معناي عامي دارد كه شامل حجت و تسلط ميشود
و
آیه قبل که در مورد
قیامت است، موجب
تخصیص آیه نفی سبیل نمیشود.
«الاسلام يَعلو و لا يُعلَي عليه و الكفار بمنزله الموتي لا یَحجُبون و لا يَرثون»
در این
روایت مراد از
اسلام، مسلمانان و متدينين به اين آيين است و
روایت در صدد جعل يك
حکم شرعی است نه خبر دادن از يك امر تكويني، پس مفاد اين
حدیث اين است كه در اموري كه
کفار با مسلمانان ارتباط پيدا ميكنند،
حکم آن به نفع مسلمانان جعل شده است.
اين روايت از نظر سندي مرسل است
و اگر هم شهرت عملی بین فقها باعث جبران ضعف سندي آن بشود،
اشكا ل
روایت از نظر دلالی اين است كه این
روایت در صدد ارشاد و خبر دادن از برتری ذاتی
اسلام است و در مقام بیان
حکم تشریعی نیست.
همه علما در طول
تاریخ فقه بر اين مطلب اتفاق نظر دارند كه هيچ حكمي كه موجب تسلط
کفار بر مسلمانان ميشود توسط خداوند جعل نشده است. البته با توجه به ادله
آیه و
روایت این باب، احتمال مدركي بودن اين
اجماع وجود دارد و جلوي استناد به آن را ميگيرد.
شرافت
اسلام و مسلمانان مقتضي اين است كه خداوند،حكمي كه موجب ذلت مسلمانان ميشود را جعل نكرده است.
البته اين مطلب در تمامي موارد اين قاعده جاري نميشود. مثلا در جايي كه مرد
کافر با زن
مسلمان قصد
ازدواج دارند، اين
ازدواج، مصداق ذلت آن زن نيست؛ چون او به ميل خودش و با رضايت كامل تن به اين
ازدواج ميدهد در حالي كه بر اساس قاعده نفي سبيل چنين ازدواجي ممنوع است، چون موجب تسلط
کافر بر مسلمان ميشود.
سایت پژوهه
