قرض الحسنة
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قرض الحسنه از امور پسندیده در
اسلام است.
یکی از کارهای خداپسندانه ای که می توان با آن، گره ای از کار فرو بسته انسانی گشود، دلی را شاد کرد و اسباب خرسندی
خداوند را فراهم نمود، قرض دادن است. اهتمام بدین مهم؛ به گونه ای است که خداوند،
وام دادن به غیر را قرض دادن به خود به حساب آورده است، چنان که می‌فرماید:
“مَّن ذَا الَّذِی یُقْرِض‌ُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَـَاعِفَه‌ُ لَهُ أَضْعَافًا کثِیرَة‌ً وَاللَّه‌ُ یَقْبِض‌ُ وَیَبْصُـطُ وَ إِلَیْه‌ِ تُرْجَعُون‌َ”؛
کیست که به
خدا قرض نیکو دهد، تا خدا بر آن چند برابر بیفزاید؟ خداست که تنگدستى دهد و توانگرى بخشد و شما به سوى او باز گردانده مى‌شوید.
“… وَ أَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً …”؛
… و به خدا قرض نیکو دهید … .
اگر چه منظور از “قرض الحسنه” در
آیات مذکور، قرض به معنای مصطلح آن نیست، بلکه معنای عام آن مراد است و شامل وام دادن،
انفاق کردن،
صدقه و… به برادران دینی است، ولی قرض الحسنه یکی از مصادیق آن است، اما در
روایات منظور از قرض، همین قرض عرفی است و بدان تصریح شده است.
قرض دادن به برادران دینی برای کسانی که توان مالی دارند،
سنت اسلامی است و خودداری از آن عملی ناپسند و مورد نکوهش است.
پیامبر اسلام (ص) در نکوهش کسانی که توان مالی دارند، اما از قرض دادن خودداری می کنند فرمود: “کسی که برادر مسلمان و نیازمندش برای
قرض گرفتن به او روی بیاورد و او با این که توانایی دارد، خواسته وی را تأمین نکند، خداوند از بهشت محرومش می‌سازد”. “مَنِ احْتاجَ اِلَیْهِ اَخُوهُ الْمُسْلِمُ فی قَرْضٍ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَیْه فَلَمْ یَفْعَلْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ ریحَ الْجَنَّةِ”
رسول خدا در بیان دیگری فرمودند: «کسی که به برادر مسلمان خود قرض دهد، در برابر هر درهمی که قرض داده به اندازۀ کوه های
احد،
رضوان و
سینا پاداش خواهد داشت و اگر برای وصول طلب خود با
بدهکار مدارا کند، از پل
صراط همانند برق جهنده، بدون حساب و عذاب عبور خواهد کرد”.
امام صادق (ع) نیز در این باره می فرماید: “قرض دادن را از
صدقه بیشتر دوست می دارم. حضرتش می فرمود: کسی که قرض دهد و برایش مدّت معین نماید و شخص مقروض در وقت معین آن را نپردازد،
اجر و پاداش هر روز تأخیر مانند پاداش یک
دینار صدقه در هر روز است”. ”مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ … قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) یَقُولُ لَأَنْ أُقْرِضَ قَرْضاً أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَتَصَدَّقَ بِمِثْلِهِ وَ کَانَ یَقُولُ مَنْ أَقْرَضَ قَرْضاً وَ ضَرَبَ لَهُ أَجَلًا فَلَمْ یُؤْتَ بِهِ عِنْدَ ذَلِکَ الْأَجَلِ کَانَ لَهُ مِنَ الثَّوَابِ فِی کُلِّ یَوْمٍ یَتَأَخَّرُ عَنْ ذَلِکَ الْأَجَلِ بِمِثْلِ صَدَقَةِ دِینَارٍ وَاحِدٍ فِی کُلِّ یَوْمٍ”
هم چنین امام صادق (ع) می فرماید: “قرض و
عاریه دادن و پذیرایی از میهمان از سنّت های اسلامی است”. “اَلْقَرْضُ وَالْعارِیَةُ وَ قِرَی الضَّیْفِ مِنَ السُّنَّةِ”
بنابر این، در روایاتی که از معصومان (ع) به ما رسیده قرض دادن، کار بسیار مثبتی ارزیابی شده است، هر چند که از قرض گرفتن ـ حتی الامکان ـ منع شده است.
البته، گفتنی است در روایات، قرض گرفتن بدون نیاز عملی نکوهیده تلقّی شده و از آن
نهی شده است. براساس این
روایات، انسان باید در شرایطی روی به قرض آورد که ناچار و درمانده باشد؛ چون مدیون کردن خود جز تحمّل مسئولیّت و زیر بار حقوق دیگری رفتن و اغتشاش فکری و دغدغه روحی و غم و غصّه، چیز دیگری در پی نخواهد داشت؛ از این رو، از
امام علی (ع) نقل شده است که رسول خدا (ص) پیوسته این
دعا را می‌خوانده است: “اَللَّهُمّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ مِنْ غَلَبةِ الدَّیْن”؛
خدایا از زیادی بدهی به تو پناه می برم.
از امام کاظم(ع) نقل شده است: “مَن طَلَبَ الرِّزْقَ مِنْ حِلِّه فَغُلِبَ فَلْیَسْتَقْرِضْ عَلَی اللَّهِ عَزَوَجَلَّ وَ عَلی رَسُولِهِ”؛
کسی که برای کسب روزی از راه حلال تلاش کند، اما کمبود مالی بر او چیره گردد و راه به جایی نبرد، پس برعهدۀ خداوند عزّوجلّ و رسولش قرض بگیرد.
از مجموع روایات مربوط به قرض الحسنه استفاده می‌شود که یکی از حکمت های مهم
تشریع این سنّت اسلامی رفع نیاز ضروری نیازمندان
جامعه است، نه تولید و
تجارت و
تکاثر ثروت. انسان در شرایطی باید به قرض روی آورد که امور جاری روزمرّه اش دچار اختلال شده و با قرض بخواهد آن را سامان دهد.
برخی از مفسران برای این که قرض، عنوان حسنه پیدا کند، شرایطی را برای آن بیان کرده‌اند که عبارت است:
۱. قرض باید از مال حلال و سالم باشد.
۲. بی‌منت، بی‌ریا و همراه با عشق و ایثار پرداخت شود.
۳. برای مصارف‌ِ ضروری باشد.
۴. قرض دهنده، خداوند متعال را بر این توفیق شکرگزار باشد و….
در بسیاری از مواقع قرض دادن موجب این می شود که سال خمسی بر آن بگذرد؛ از این رو این سؤال به ذهن می آید:
آیا پولی را که قرض داده ایم باید خمس آن را بپردازیم؟
مراجع عظام تقلید در این رابطه فرمودند: در صورتی که آن پول از درآمد کسب تهیه شده است و سال خمسی بر آن گذشته است دیدگاه همۀ مراجع این چنین است: چنان چه سرسال خمسی دریافت آن (بدون زحمت) ممکن باشد، باید خمس آن را بپردازد و در غیر این صورت هر زمان دریافت کرد، باید فوری خمس آن را بدهد.
ولی اگر خود قرض دهنده نیاز مبرم به آن
پول داشته باشد می تواند با
مرجع تقلید خود یا نماینده او دستگردان کرده و برای پرداخت
خمس از آنان مهلت بگیرید تا در زمان مناسبی که توانایی پرداخت را داشت، خمس مال خود را بپردازد.
یکی از پرسش هایی که پیرامون خمس مطرح می شود در مورد مبلغی است که معمولاً سپرده گذاران به عنوان
سپرده گذاری وام
مسکن در
بانک می گذارند و گاهی از آن برداشت می کنند، که مقدار خمس آن چقدر است؟
پاسخ مراجع تقلید:
دفتر حضرت
آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی):
هر مقدار از مبلغ مذکور که از درآمد کسب باشد، سر سال خمسی خمس دارد و باید یک پنجم آن را به عنوان خمس بپردازد.
دفتر حضرت
آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی):
چنان چه خمس آن را نپرداخته اید آن چه باقیمانده خمس دارد.
دفتر حضرت
آیت الله العظمی سیستانی (مدظله العالی):
چنان چه مبلغی را که برداشت کرده در اثناء سال در
مؤنه خرج شده باید سر سال، خمس موجودی را بدهد.
به هر حال اگر قرض باشد به مقداری که قسط آن را بدهد و اصل آن باقی باشد، خمس آن
واجب است.
این موضوع آن را در قالب پرسش و پاسخ از دفاتر مراجع عظام تقلید بیان می کنیم:
س): شرکت، وجهی را جهت انجام هزینه ای جاری به حساب قرض الحسنه این جانب واریز می کند که به آن سود تعلق می گیرد. آیا دریافت این
سود اشکال دارد؟
پاسخ دفاتر مراجع عظام در خصوص سؤال مذکور به این شرح است:
دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی):
تخلف از قوانین و مقررات
جایز نیست.
دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
در صورتی که شرکت خصوصی باشد یعنی افراد حقیقی
سرمایه آن را تامین می کنند می تواند در صورت احراز رضایت سرمایه گذاران سود آنرا تصرف نماید.
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
سود حاصل متعلق به
شرکت است. در صورتی که شرکت اجازه چنین تصرفی را داده باشد برداشت سود توسط شما جایز است.
دفتر حضرت
آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
سود حاصل متعلق به شرکت است. در صورتی که شرکت اجازه چنین تصرفی را داده باشد برداشت سود توسط شما جایز است.
پاسخ حضرت آیت الله
مهدی هادوی تهرانی (دامت برکاته) به این شرح است:
اگر شرکت به شما اجازه چنین تصرفی را داده باشد، انجام آن بلامانع و سود آن مال شما است (البته اگر شرکت سود حاصل را به شما بخشیده باشد) و اگر شرکت به شما اجازه چنین تصرفی را نداده است (که ظاهراً چنین است)، این کار جایز نیست و تمام سودها از آن شرکت است.
از آن جا که اسلام مخالف هرگونه گداپروری است، و پیامبرش بر دست کارگری که با
کدّ یمین و عرق
جبین به تأمین معیشت خویش می پردازد،
بوسه می زند
و با مرور روایاتی که درباره قرض و صدقه آمده است، برتری قرض بر صدقه کاملاً آشکار می شود. در این فرصت چند نمونه از این روایات را بیان می کنیم.
رسول گرامی اسلام (ص) فرمود: “شبی که به
معراج برده شدم، این نوشته را بر در
بهشت دیدم: “اَلصَّدَقَةُ بِعَشْرِ اَمْثالِها وَالْقَرْضُ‌بِثَمانِیَةَ عَشَر”؛
صدقه ده برابر پاداش دارد و قرض الحسنه هیجده برابر.
حضرتش هم چنین فرمود: “اگر هزار
درهم را دو بار قرض دهم بیشتر دوست دارم تا این که آن را یک بار صدقه دهم”.
امام صادق (ع) فرمود: “اگر مالی را قرض دهم پیش من محبوب تر است تا همانند آن را
صله دهم”.
بنابر این طبق این
احادیث، قرض الحسنه، نسبت به صدقه، از جایگاه بالاتری برخوردار است. بعضی از جهت‌های امتیاز آن می تواند چنین باشد:
۱ در قرض الحسنه، مال به دست کسی می‌رسد که به آن نیاز دارد؛ چراکه
انسان بی نیاز قرض نمی‌گیرد، برخلاف صدقه که ممکن است به دست انسان بی نیاز بیفتد. امام صادق (ع) در این باره می‌فرماید: “پاداش قرض از این رو از پاداش صدقه بیشتر است که قرض گیرنده جز از روی نیاز قرض نمی‌گیرد، ولی صدقه گیرنده گاهی با این که نیاز ندارد، صدقه می‌گیرد”.
اهمیت،
سود،
شرایط،
قرض الحسنه
دریافت سود از حساب قرض الحسنه، شرایط قرض الحسنه،
مضاربه، شرایط شیر دادن و محرمیت در نظر شیعه،
مهریه و
خمس
دائرة المعارف اسلام پدیا
