موارد استرجاع
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِسترجاع یعنی گفتن «إنّا لِلّهِ و إنّا إلیهِ رجِعون» هنگام
مصیبت است.
استرجاع،
مصدر باب استفعال و از ریشه (ر-ج-ع) در
لغت به معنای
طلب رجوع و باز پس گرفتن چیزی است.
این واژه بر پایه
روایات فراوان برای گفتن
آیه ۱۵۶
بقره:
«إنّا لِلّهِ و إنّا إلیهِ رجِعون» هنگام بروز مصیبت، اصطلاح شده است.
راز نامگذاری گفتن این جمله به استرجاع را می‌توان در جزء دوم آن «إنّا إلیه رجعون» جست که
اقرار به بازگشت به سوی خداست.
خداوند در
آیات ۱۵۵ ۱۵۶
بقره مواردی از قبیل مواجهه با
ترس و گرسنگی و
ضررهای مالی و جانی و از دست دادن محصولات را
آزمون الهی و مصیبت و محل استرجاع دانسته و به صابرانی که هنگام مصیبت «إنّا لِلّهِ و إنّا إلیهِ رجِعون» می‌گویند،
بشارت داده است: «وَ لَنَبلُوَنَّکُم بِشَیْء مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَ نَقص مِنَ الاْمول والأنفُسِ والثَّمرتِ وَ بَشِّرِ الصّبِرینِ • الّذینِ إذا اَصبَتهُم مُصِیبةٌ قالوا إنّا لِلّهِ وَ إنّا إِلیهِ رجِعُون» در
شأن نزول آیه آمده است:
امیرمؤمنان (علیه‌السلام) هنگام شنیدن خبر
شهادت حمزه یا جعفر
کلمه استرجاع را بر
زبان آورد. سپس این آیه نازل شد. در
روایات فراوانی استرجاع به‌هنگام روبه‌رو شدن با هرگونه مصیبت، سفارش
و از ویژگیهای امّت
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هنگام بروز مصیبت شمرده شده است.
بر اساس روایاتی از
پیامبر، هرچه موجب
اذیت مؤمنی شود، گرچه خاموش شدن چراغ
یا فرو رفتن
خاری در
دست باشد از مصادیق مصیبت و جای گفتن استرجاع است.
تکیه بر
ایمان مخاطبان در
آیه ۱۵۳ بقره:
«یأیّها الّذینَ ءَامَنُوا استَعینوا بِالصّبرِ والصَّلوة» در فرمانِ کمک گرفتن از
صبر و
نماز می‌تواند اشاره به منشأ استرجاعِ صابران، یعنی ایمان ایشان باشد. به نقل
جابر از
امام باقر (علیه‌السلام) صبرِ مصیبت دیده مسترجع، از رضای او به فعل
خداوند حکایت دارد.
==========
این نوشتار در مورد
پاداش استرجاع است که صابران مسترجع را دارای مقامی والا و مشمول
درود و
رحمت و برخوردار از
هدایت الهی می‌داند.
خداوند در ادامه
آیه ۱۵۳
بقره معیّت خویش با صابران را اعلام فرموده است: «إنَّ اللّهَ مَع الصّبِرین» و در آیه ۱۵۵
همین
سوره با مسکوت گذاشتن متعلّق «بَشِّرْ»
بشارت بزرگی به صابران داده است
و در آیه ۱۵۷،
صابران مسترجع را دارای مقامی والا و مشمول
درود و
رحمت و برخوردار از
هدایت الهی می‌داند: «اُولئِکَ عَلَیهِم صَلَوتٌ مِن رَبِّهِم ورَحمَةٌ واُولئِکَ هُمُ المُهتَدون»
برخی مفسران، مقصود از «
صلوت» را
ثنا،
مدح و تعظیم، و «رَحمَةٌ» را
نعمتهای دنیایی و
آخرتی و «اهتدا» را هدایت و رسیدن به
ثواب و
بهشت می‌دانند.
برخی اهتدا را رسیدن به نعمتها و
سعادت دنیا و آخرت دانسته، تحقق آن را فقط در
سایه استرجاع عملی و قلبی میسر می‌دانند که در آن مرتبه، شخص خود را نزد خداوند حاضر می‌بیند.
بر پایه
روایتی از
امام صادق (علیه‌السلام) خداوند سه ویژگی صلوات،
رحمت و اهتدا را به مسترجعانِ صابر عطا کرده است که اگر یکی از آن‌ها به
فرشتگان داده می‌شد، به آن راضی می‌شدند.
بر اساس روایتی دیگر، مسترجعان، اهل بهشت
و در سایه نور اعظم الهی هستند
و هرگاه با یادکرد مصیبت گذشته استرجاع کنند، خداوند
گناهان پیشین آن‌ها را می‌بخشاید و ثواب زمان مصیبت را به آنان عطا می‌کند.
سیوطی نیز روایاتی به این مضمون نقل کرده‌است.
آثار استرجاع:
=================
گفتن «إنّا لِلّهِ و إنّا إلیهِ راجِعون» از یک سو
اقرار به
مبدأ و
معاد و اظهار تسلیم در برابر
قضا و قدر بوده، مایه آرامش
قلب و
امید به پاداش الهی می‌گردد
و از سوی دیگر، یادآور این نکته است که
بلاها و
مصیبتهای زودگذر دنیایی از ناحیه خداوند بوده و تصرّف مالک در مملوک و ملک حقیقی خویش است: «إنّا لِلّهِ» و مملوک
حق اعتراض ندارد: «عَبدًا مَملوکًا لاّ یَقدِرُ علی شَیء»
استرجاع همچنین موجب دوری استرجاع کننده از سخنان نامناسب و شکایت و مانع
وسوسه‌های شیطان یا موجب دلداری و تسلّی قلب و کاهش
حزن و
اندوه مصیبت دیده
و همچنین اشتغال به‌کاری
مستحب و اظهار
عقاید حق است. البته این آثار در صورتی است که استرجاع تنها زبانی نباشد، بلکه به معنای آن نیز توجه شود.
احکام القرآن، جصاص؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر اطیب البیان؛ تفسیر روح البیان؛ تفسیر العیاشی؛ التفسیرالکبیر؛ تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب؛ تفسیر نور الثقلین؛ جامع‌البیان عن تأویل آی‌القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ حاشیة محی‌الدین شیخ‌زاده علی تفسیر البیضاوی؛ الدرالمنثور فی‌التفسیر بالمأثور؛ روض‌الجنان و روح الجنان؛ الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیه؛ الکافی؛ لغت‌نامه؛ مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن؛ مسکّن الفؤاد عند فقد الاحبة و الاولاد؛ مناقب آل‌ابی‌طالب؛ مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، سبزواری؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النهایة فی غریب الحدیث والاثر.
دائرةالمعارف قرآن کریم برگفته از مقاله اِسترجاع.
