• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نشانه‌های بلوغ

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


در فقه اسلامی ۵ علامت اصلی برای بلوغ ذکر شده که سه علامت میان دختر و پسر مشترک است: احتلام ، اِنبات و سن . دو نشانه دیگر بلوغ یعنی نخستین عادت ماهانه (حیض) و بارداری (حَمل) ویژه دختران است. البته برخی فقها در مذاهب گوناگون اماره بودن برخی از موارد مذکور را نپذیرفته و آنها را دلیل بر آن دانسته‌اند که بلوغ پیش تر تحقق یافته است.




۱.۱ - احتلام (انزال)

خارج شدن منی در خواب یا در بیداری، در حال جماع یا غیر آن، مهم‌ترین نشانه بلوغ است. به تصریح فقهای شیعه
[۱] المبسوط، طوسی، ج۲، ص۲۸۲.    
[۲] مسالک الافهام، ج۴، ص۱۴۳.    
[۳] جواهرالکلام، ج۲۶، ص۱۰.    
[۴] جواهرالکلام، ج۲۶، ص۲۱.    
و اهل سنت ،
[۵] المغنی، ج۴، ص۵۱۳.
[۶] المجموع، ج۱۳، ص۳۵۹.
[۷] الاشباه والنظائر، ج۱، ص۲۲۳-۲۲۴.
این اماره بلوغ به روشنی از آیات قرآن استفاده می‌شود، به ویژه آیات مربوط به بلوغ حُلُم
[۸] نور/سوره۲۴، آیه۵۸ ۵۹.    
و حتی آیاتی که تعابیر « بلوغ نکاح » و « بلوغ اشد » را دربردارد.
[۹] الاشباه والنظائر، ج۱، ص۲۲۳-۲۲۴.
[۱۰] جواهر الکلام، ج۲۶، ص۱۰.    
[۱۱] جواهرالکلام، ج۲۶، ص۲۱.    
[۱۲] جامع المدارک، ج۳، ص۳۶۳-۳۶۴.    
به گفته فقها ، به استناد عموم آیات یاد شده، این علامت شامل بلوغ پسر و دختر هر دو می‌شود.
[۱۳] مجمع الفائده، ج۹، ص۱۹۲.    
[۱۴] جامع المدارک، ج۳، ص۳۶۴.    
به نظر برخی،
[۱۵] اعلام الموقعین، ج۲، ص۳۰۹.
[۱۶] البلوغ، ص۱۵.    
این اماره تنها نشانه بلوغ است که به صراحت در قرآن ذکر شده است.

۱.۲ - اِنبات

برآمدن موی خشن بر شرمگاه (عانه) به نظر فقهای شیعه و اهل سنت، جز حنفیان ، نشانه بلوغ است.
[۱۷] المغنی، ج۴، ص۵۱۴.
[۱۸] الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۲، ص۴۱۱.
[۱۹] المبسوط، طوسی، ج۲، ص۲۸۲-۲۸۳.    
به نظر برخی فقهای حنفی،
[۲۰] احکام القرآن، ج۳، ص۴۲۹.    
[۲۱] المنیر، ج۱۸، ص۲۹۶.    
ظاهر آیه ۵۸ نور :
[۲۲] نور/سوره۲۴، آیه۵۸.    
«والَّذینَ لَم یَبلُغُوا الحُلُمَ مِنکُم» بر این دلالت دارد که اِنبات نشانه بلوغ نیست؛ ولی به نظر شافعی و فقهای دیگر اهل سنت، با استناد به احادیث باید این علامت بلوغ را پذیرفت؛
[۲۳] التفسیر الکبیر، ج۲۴، ص۳۰.
همچنین در برخی منابع فقهی امامی
[۲۴] تذکرة الفقهاء، ج۱۴، ص۱۸۴-۱۸۵.    
[۲۵] ایضاح الفوائد، ج۲، ص۵۰-۵۱.
[۲۶] مسالک الافهام، ج۴، ص۱۴۱.    
با استناد به آیه مذکور و برخی آیات دیگر این دیدگاه تقویت شده که انبات به خودی خود بر بلوغ دلالت ندارد، هرچند نشان می‌دهد که بلوغ پیشتر تحقق یافته است. به نظر محقق اردبیلی
[۲۷] زبدة البیان، ص۵۵۰.    
آیه ۵۸ نور
[۲۸] نور/سوره۲۴، آیه۵۸.    
بر آن دلالت دارد که بلوغ پیش از انزال تحقق نمی‌یابد، مگر آنکه به دلیلی مانند اجماع اماره دیگری بر آن دلالت کند. با این همه، نظر مشهور فقهای امامی و بیشتر مذاهب اهل سنت به استناد احادیث آن است که انبات اماره بلوغ به شمار می‌رود.
[۲۹] جواهرالکلام، ج۲۶، ص۴-۷.    
[۳۰] الفقه الاسلامی، ج۵، ص۴۲۳-۴۲۴.
[۳۱] الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۲، ص۴۱۱-۴۱۲.
البته شافعی در یکی از دو نظر خود این نشانه را خاص مشرکان دانسته است.
[۳۲] روح المعانی، مج ۶، ج۱۰، ص۳۰۹.
[۳۳] المغنی، ج۴، ص۵۱۳.


۱.۳ - سن خاص

نشانه دیگر بلوغ از دیدگاه فقهی ، رسیدن کودک به سن معینی است که فقها به استناد احادیث یا ادله دیگر ذکر کرده‌اند؛ بدین معنا که اگر تا سن مزبور هیچ یک از امارات دیگر بلوغ ظاهر نشود، این سن بلوغ وی تلقی خواهد شد.
[۳۴] وسائل الشیعه، ج۱، ص۴۳.    
[۳۵] المدخل الفقهی العام، ص۷۷۸.
در مذهب شافعی و حنبلی سن بلوغ دختر و پسر اتمام ۱۵ سالگی و در مذهب مالکی پایان ۱۷ یا ۱۸ سالگی است.
[۳۶] المغنی، ج۴، ص۵۱۴.
[۳۷] الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۲، ص۴۱۱-۴۱۲.
[۳۸] تفسیر قرطبی، ج۵، ص۲۵.
نظر مشهور در فقه حنفی نیز ۱۵ سالگی است؛ ولی ابوحنیفه سن بلوغ دختران را ۱۷ سالگی و سن بلوغ پسران را ۱۸ یا ۱۹ سالگی دانسته است.
[۳۹] المغنی، ج۴، ص۵۱۴-۵۱۵.
[۴۰] الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۲، ص۴۱۱-۴۱۲.
[۴۱] المنیر، ج۴، ص۲۵۶.    
به نظر مشهور در فقه امامی ، سن بلوغ پسر ۱۵ سالگی و سن بلوغ دختر ۹ سالگی است.
[۴۲] شرایع الاسلام، ج۲، ص۸۵.
[۴۳] جواهر الکلام، ج۲۶، ص۱۶-۳۸.    
[۴۴] وسائل الشیعه، ج۱، ص۴۲-۴۶.    
مستند بیشتر این آراء، احادیث منقول از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و امامان علیهم‌السّلام است.
[۴۵] المغنی، ج۴، ص۵۱۴-۵۱۵.
[۴۶] وسائل الشیعه، ج۱، ص۴۳.    
[۴۷] البلوغ، ص۲۳-۲۹.    
[۴۸] البلوغ، ص۴۳-۵۶.    
البته گفته شده که برخی فقهای متقدم اصولا سن را نشانه بلوغ نمی‌دانسته اند،
[۴۹] الخلاف، ج۳، ص۲۸۳.    
[۵۰] تفسیر قرطبی، ج۵، ص۳۵.
چنان که این دیدگاه نزد برخی فقهای متاخر نیز دیده می‌شود.
[۵۱] بلوغ دختران، ص۹۱.
[۵۲] بلوغ دختران، ص۱۹۷-۱۹۸.
[۵۳] بلوغ دختران، ص۲۵۹.
[۵۴] کیهان اندیشه، ش ۶۱، ص۴۱، «بلوغ از دیدگاه فقه اجتهادی».
برخی حنفیان
[۵۵] احکام القرآن، ج۳، ص۴۲۸.    
[۵۶] التفسیر الکبیر، ج۲۴، ص۲۹.
به آیه ۵۸ نور:
[۵۷] نور/سوره۲۴، آیه۵۸.    
«والَّذینَ لَم یَبلُغُوا الحُلُمَ مِنکُم» استناد کرده و گفته‌اند که این آیه بلوغ در ۱۵ سالگی را رد می‌کند، زیرا صرفاً احتلام را نشانه بلوغ شمرده است. حتی گفته شده که ابوحنیفه برای نظر خود یعنی بلوغ در ۱۸ سالگی به آیه ۱۵۲ انعام :
[۵۸] انعام/سوره۶، آیه۱۵۲.    
«حَتّی یَبلُغَ اَشُدَّه» استناد کرده، زیرا کمترین حد «بلوغ اشد» ۱۸ سالگی است
[۵۹] المنیر، ج۱۸، ص۲۹۶.    
[۶۰] المبسوط، سرخسی، ج۶، ص۵۴.
؛ ولی مهم‌ترین دلیل غیر حنفیان، احادیث متعددی است که در منابع حدیثی شیعه و اهل سنت نقل شده است. البته اگر معنای «بلوغ نکاح» در آیه ۶ نساء
[۶۱] نساء/سوره۴، آیه۶.    
رسیدن کودک به سنی باشد که در آن بالفعل شایستگی نکاح وجود دارد، ممکن است کسی را که به سن شرعی بلوغ رسیده ولی محتلم نشده، دربرگیرد.
[۶۲] کتاب البیع، ج۲، ص۱۶.    


۱.۳.۱ - مراد از سال معین

مراد از سال معین برای بلوغ، سال قمری است، چنان که در آیات متعددی مبنای محاسبه اوقات، سال قمری دانسته شده است
[۶۳] جواهرالکلام، ج۳، ص۱۴۳.    
[۶۴] جواهرالکلام، ج۲۶، ص۴۰.    
؛ از جمله ۱۸۹ بقره :
[۶۵] بقره/سوره۲، آیه۱۸۹.    
«یَسـَلونَکَ عَنِ الاَهِلَّةِ قُل هِیَ مَوقیتُ لِلنّاسِ والحَجِّ»، ۳۶ توبه
[۶۶] توبه/سوره۹، آیه۳۶.    
و ۵ یونس .
[۶۷] یونس/سوره۱۰، آیه۵.    


دو نشانه ویژه بلوغ دختران ، نخستین عادت ماهانه ( حیض ) و بارداری است. البته برخی فقهای شیعه و پاره‌ای از مذاهب اهل سنت بر آن‌اند که قاعدگی و بارداری در واقع نشان می‌دهند که بلوغ پیش تر تحقق یافته است و این دو اماره «سَبْق بلوغ» به شمار می‌روند؛ نه نشانه بلوغ.
[۶۸] شرایع الاسلام، ج۲، ص۸۵.
[۶۹] المغنی، ج۴، ص۵۱۵.
[۷۰] الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۲، ص۳۵۱.
شماری از فقهای شیعه
[۷۱] المبسوط، ج۲، ص۲۸۳.    
[۷۲] مسالک الافهام، ج۴، ص۱۴۶.    
[۷۳] جواهرالکلام، ج۲۶، ص۴۵.    
و اهل سنت
[۷۴] المغنی، ج۴، ص۵۱۵.
[۷۵] کشف القناع، ج۳، ص۵۱۸.
[۷۶] المجموع، ج۱۳، ص۳۶۵.
گفته‌اند: با توجه به اینکه والدین هر دو در تشکیل نطفه فرزند نقش دارند و نطفه از هر دوی آنان نشئت می‌گیرد: «خُلِقَ مِن ماء دافِق• یَخرُجُ مِن بَینِ الصُّلبِ والتَّرائِب»
[۷۷] طارق/سوره۸۶، آیه۶ ۷.    
و مراد از «نُطفَة اَمشاج» را در آیه ۲ انسان
[۷۸] انسان/سوره۷۶، آیه۲.    
همین دانسته‌اند، بنابراین بارداری در واقع نشان می‌دهد که پیش تر انزال یا قاعدگی (حیض) صورت گرفته است، پس بارداری خود نشانه بلوغ نیست، بلکه موجب علم ما به بلوغ پیشین می‌شود، چنان که فقها به همین دلیل نفاس را در شمار امارات بلوغ نیاورده‌اند.
[۷۹] کشف القناع، ج۱، ص۲۳۴.


۱. ↑ المبسوط، طوسی، ج۲، ص۲۸۲.    
۲. ↑ مسالک الافهام، ج۴، ص۱۴۳.    
۳. ↑ جواهرالکلام، ج۲۶، ص۱۰.    
۴. ↑ جواهرالکلام، ج۲۶، ص۲۱.    
۵. ↑ المغنی، ج۴، ص۵۱۳.
۶. ↑ المجموع، ج۱۳، ص۳۵۹.
۷. ↑ الاشباه والنظائر، ج۱، ص۲۲۳-۲۲۴.
۸. ↑ نور/سوره۲۴، آیه۵۸ ۵۹.    
۹. ↑ الاشباه والنظائر، ج۱، ص۲۲۳-۲۲۴.
۱۰. ↑ جواهر الکلام، ج۲۶، ص۱۰.    
۱۱. ↑ جواهرالکلام، ج۲۶، ص۲۱.    
۱۲. ↑ جامع المدارک، ج۳، ص۳۶۳-۳۶۴.    
۱۳. ↑ مجمع الفائده، ج۹، ص۱۹۲.    
۱۴. ↑ جامع المدارک، ج۳، ص۳۶۴.    
۱۵. ↑ اعلام الموقعین، ج۲، ص۳۰۹.
۱۶. ↑ البلوغ، ص۱۵.    
۱۷. ↑ المغنی، ج۴، ص۵۱۴.
۱۸. ↑ الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۲، ص۴۱۱.
۱۹. ↑ المبسوط، طوسی، ج۲، ص۲۸۲-۲۸۳.    
۲۰. ↑ احکام القرآن، ج۳، ص۴۲۹.    
۲۱. ↑ المنیر، ج۱۸، ص۲۹۶.    
۲۲. ↑ نور/سوره۲۴، آیه۵۸.    
۲۳. ↑ التفسیر الکبیر، ج۲۴، ص۳۰.
۲۴. ↑ تذکرة الفقهاء، ج۱۴، ص۱۸۴-۱۸۵.    
۲۵. ↑ ایضاح الفوائد، ج۲، ص۵۰-۵۱.
۲۶. ↑ مسالک الافهام، ج۴، ص۱۴۱.    
۲۷. ↑ زبدة البیان، ص۵۵۰.    
۲۸. ↑ نور/سوره۲۴، آیه۵۸.    
۲۹. ↑ جواهرالکلام، ج۲۶، ص۴-۷.    
۳۰. ↑ الفقه الاسلامی، ج۵، ص۴۲۳-۴۲۴.
۳۱. ↑ الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۲، ص۴۱۱-۴۱۲.
۳۲. ↑ روح المعانی، مج ۶، ج۱۰، ص۳۰۹.
۳۳. ↑ المغنی، ج۴، ص۵۱۳.
۳۴. ↑ وسائل الشیعه، ج۱، ص۴۳.    
۳۵. ↑ المدخل الفقهی العام، ص۷۷۸.
۳۶. ↑ المغنی، ج۴، ص۵۱۴.
۳۷. ↑ الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۲، ص۴۱۱-۴۱۲.
۳۸. ↑ تفسیر قرطبی، ج۵، ص۲۵.
۳۹. ↑ المغنی، ج۴، ص۵۱۴-۵۱۵.
۴۰. ↑ الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۲، ص۴۱۱-۴۱۲.
۴۱. ↑ المنیر، ج۴، ص۲۵۶.    
۴۲. ↑ شرایع الاسلام، ج۲، ص۸۵.
۴۳. ↑ جواهر الکلام، ج۲۶، ص۱۶-۳۸.    
۴۴. ↑ وسائل الشیعه، ج۱، ص۴۲-۴۶.    
۴۵. ↑ المغنی، ج۴، ص۵۱۴-۵۱۵.
۴۶. ↑ وسائل الشیعه، ج۱، ص۴۳.    
۴۷. ↑ البلوغ، ص۲۳-۲۹.    
۴۸. ↑ البلوغ، ص۴۳-۵۶.    
۴۹. ↑ الخلاف، ج۳، ص۲۸۳.    
۵۰. ↑ تفسیر قرطبی، ج۵، ص۳۵.
۵۱. ↑ بلوغ دختران، ص۹۱.
۵۲. ↑ بلوغ دختران، ص۱۹۷-۱۹۸.
۵۳. ↑ بلوغ دختران، ص۲۵۹.
۵۴. ↑ کیهان اندیشه، ش ۶۱، ص۴۱، «بلوغ از دیدگاه فقه اجتهادی».
۵۵. ↑ احکام القرآن، ج۳، ص۴۲۸.    
۵۶. ↑ التفسیر الکبیر، ج۲۴، ص۲۹.
۵۷. ↑ نور/سوره۲۴، آیه۵۸.    
۵۸. ↑ انعام/سوره۶، آیه۱۵۲.    
۵۹. ↑ المنیر، ج۱۸، ص۲۹۶.    
۶۰. ↑ المبسوط، سرخسی، ج۶، ص۵۴.
۶۱. ↑ نساء/سوره۴، آیه۶.    
۶۲. ↑ کتاب البیع، ج۲، ص۱۶.    
۶۳. ↑ جواهرالکلام، ج۳، ص۱۴۳.    
۶۴. ↑ جواهرالکلام، ج۲۶، ص۴۰.    
۶۵. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۸۹.    
۶۶. ↑ توبه/سوره۹، آیه۳۶.    
۶۷. ↑ یونس/سوره۱۰، آیه۵.    
۶۸. ↑ شرایع الاسلام، ج۲، ص۸۵.
۶۹. ↑ المغنی، ج۴، ص۵۱۵.
۷۰. ↑ الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۲، ص۳۵۱.
۷۱. ↑ المبسوط، ج۲، ص۲۸۳.    
۷۲. ↑ مسالک الافهام، ج۴، ص۱۴۶.    
۷۳. ↑ جواهرالکلام، ج۲۶، ص۴۵.    
۷۴. ↑ المغنی، ج۴، ص۵۱۵.
۷۵. ↑ کشف القناع، ج۳، ص۵۱۸.
۷۶. ↑ المجموع، ج۱۳، ص۳۶۵.
۷۷. ↑ طارق/سوره۸۶، آیه۶ ۷.    
۷۸. ↑ انسان/سوره۷۶، آیه۲.    
۷۹. ↑ کشف القناع، ج۱، ص۲۳۴.


دائرةالمعارف قرآن کریم، جلد ششم، برگرفته از مقاله«نشانه‌های بلوغ».    



جعبه ابزار