پاسخ تحیت (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیه تحیت به
آیه ۸۶
سوره نساء اطلاق می شود.
پاسخ بهتر یا همانند آن، به
تحیت آغازین لازم است.
«واذا حییتم بتحیة فحیوا باحسن منهآ او ردوهآ...»؛ هرگاه به شما تحیّت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید؛ یا (لااقل) به همان گونه پاسخ گویید!
خداوند حساب همه چیز را دارد.
تحیت در
لغت از
ماده حیات و به معنى
دعا براى حیات دیگرى کردن است خواه این دعا به صورت سلام علیک (
خداوند تو را به سلامت دارد) و یا حیاک الله (خداوند تو را زنده بدارد) و یا مانند آن ، باشد ولى معمولا از این کلمه هر نوع اظهار محبتى را که افراد بوسیله سخن ، با یکدیگر مى کنند شامل مى شود که روشنترین مصداق آن همان موضوع سلام کردن است .
ولى از پارهاى از
روایات ، همچنین تفاسیر، استفاده میشود که اظهار محبتهاى عملى نیز در مفهوم تحیت داخل است ، در
تفسیر على بن ابراهیم از
امام باقر و
امام صادق (علیهما السلام ) چنین نقل شده که :
المراد بالتحیة فى الایه السلام و غیره من البر: منظور از تحیت در
آیه ، سلام و هر گونه نیکى کردن است و نیز در روایتى در کتاب
مناقب چنین مى خوانیم کنیزى یک شاخه گل خدمت
امام حسن (علیه السلام ) هدیه کرد، امام در مقابل آن وى را آزاد ساخت ، و هنگامى که از
علت این کار سوال کردند، فرمود: خداوند این ادب را به ما آموخته آنجا که مى فرماید :
و اذا حییتم بتحیة فحیوا با حسن منها و سپس اضافه فرمود: تحیت بهتر، همان آزاد کردن او است ! و به این ترتیب آیه یک
حکم کلى درباره پاسخ گوئى به هر نوع اظهار محبتى اعم از لفظى و عملى مى باشد. و در پایان آیه براى اینکه مردم بدانند چگونگى تحیتها و پاسخها و برترى یا مساوات آنها، در هر حد و مرحله اى ، بر خداوند پوشیده و پنهان نیست مى فرماید:
خداوند حساب همه چیز را دارد. (ان الله کان على کل شیى ء حسیبا)
تا آنجا که مى دانیم تمام اقوام
جهان هنگامى که به هم میرسند براى اظهار
محبت به یکدیگر نوعى تحیت دارند که گاهى جنبه لفظى دارد و گاهى به صورت عملى است که رمز تحیت مى باشد، در اسلام نیز سلام یکى از روشنترین تحیتها است ، و آیه فوق همانطور که اشاره شد گرچه معنى وسیعى دارد اما یک مصداق روشن آن سلام کردن است ، بنابراین طبق این آیه همه
مسلمانان موظفند که سلام را به طور عالیتر و یا لااقل مساوى جواب گویند.
از آیات
قرآن نیز استفاده مى شود که سلام یکنوع تحیت است .
در
سوره نور آیه ۶۱ مى خوانیم :
فاذا دخلتم بیوتا فسلموا على انفسکم تحیة من عند الله مبارکة طیبة :
هنگامى که وارد خانه اى شدید بر یکدیگر تحیت الهى بفرستید تحیتى پر
برکت و پاکیزه .
در این آیه
سلام به عنوان
تحیت الهى که هم مبارک است و هم پاکیزه معرفى شده است و ضمنا مى توان از آن استفاده کرد که معنى سلام علیکم در
اصل سلام الله علیکم است ، یعنى درود پروردگار بر تو باد، یا
خداوند تو را به سلامت دارد، و در امن و امان باشى به همین جهت سلام کردن یکنوع اعلام دوستى و
صلح و
ترک مخاصمه و
جنگ محسوب مى شود.
از پاره اى از
آیات قرآن نیز استفاده مى شود که تحیت اهل
بهشت نیز سلام است .
اولئک یجزون الغرفة بما صبروا و یلقون فیها تحیة و سلاما.
اهل بهشت در برابر استقامتشان از غرفه هاى بهشتى بهرهمند مى شوند و تحیت و سلام به آنها نثار میشود (فرقان - ۷۵) و در آیه ۲۳
سوره ابراهیم و آیه ۱۰
سوره یونس درباره بهشتیان نیز مى خوانیم تحیتهم فیها سلام : تحیت آنها در بهشت سلام است .
و نیز از آیات قرآن استفاده مى شود که تحیت به معنى سلام (یا چیزى معادل آن ) در اقوام پیشین بوده است چنانکه در
سوره ذاریات آیه ۲۵ در داستان ابراهیم مى گوید هنگامى که
فرشتگان مامور مجازات
قوم لوط به صورت ناشناس بر او وارد شدند به او سلام کردند و او هم پاسخ آنها را به سلام داد:
اذ دخلوا علیه فقالوا سلاما قال سلام قوم منکرون .
از اشعار
عرب جاهلى نیز استفاده مى شود که تحیت به وسیله سلام در آن ایام بوده است .
هرگاه بیطرفانه این تحیت اسلامى را که محتوى توجه به خدا و دعا براى سلامت طرف و اعلام صلح و امنیت است با تحیتهاى دیگرى که در میان اقوام مختلف معمول است مقایسه کنیم ارزش آن براى ما روشنتر مى گردد.
در
روایات اسلامى تاکید زیادى روى سلام شده تا آنجا که از
پیغمبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) نقل شده :
من بدء بالکلام قبل السلام فلا تجیبوه : کسى که پیش از سلام آغاز به سخن کند پاسخ او را نگوئید.
و نیز از
امام صادق (علیه السلام ) نقل شده که خداوند مى فرماید: البخیل من یبخل بالسلام : بخیل کسى است که حتى از سلام کردن
بخل ورزد.
و در
حدیث دیگرى از
امام باقر (علیه السلام ) میخوانیم :
ان الله عز و جل یحب افشاء السلام :
خداوند افشاء سلام را
دوست دارد منظور از افشاى سلام ، سلام کردن به افراد مختلف است .
در احادیث ، آداب فراوانى درباره سلام وارد شده از جمله اینکه : سلام تنها مخصوص کسانى نیست که
انسان با آنها آشنائى خاصى دارد، چنانکه در حدیثى داریم که از پیامبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) سوال شد اى العمل خیر!: کدام عمل بهتر است ! فرمود:
تطعم الطعام و تقرء السلام على من عرفت و من لم تعرف :
اطعام طعام کن و سلام به کسانى که مى شناسى و نمى شناسى بنما و نیز در احادیث وارد شده که سواره بر پیاده ، و آنها که
مرکب گرانقیمت ترى دارند به کسانى که مرکب ارزانتر دارند، سلام کنند، و گویا این دستور یک نوع مبارزه با
تکبر ناشى از ثروت و موقعیتهاى خاص مادى است ، و این درست نقطه مقابل چیزى است که امروز دیده مى شود که تحیت و سلام را وظیفه افراد پائین تر مى دانند و شکلى از
استعمار و
استعباد و بت پرستى به آن مى دهند، و لذا در حالات
پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) مى خوانیم که او به همه حتى به کودکان سلام مى کرد.
البته این سخن منافات با دستورى که در بعضى از روایات وارد شده که افراد کوچکتر از نظر سن بر بزرگتر سلام کنند ندارد، زیرا این یکنوع ادب و
تواضع انسانى است و ارتباطى با مسئله
اختلاف طبقاتى و تفاوت در ثروت و موقعیتهاى مادى ندارد.
در پاره اى از روایات دستور داده شده است که به افراد رباخوار،
فاسق ، منحرف و مانند آنها سلام نکنید و این خود یکنوع مبارزه با
فساد است ، مگر اینکه سلام کردن به آنها وسیله اى باشد براى آشنائى و دعوت به ترک منکر.
ضمنا باید توجه داشت که منظور از تحیت به احسن آن است که
سلام را با عبارات دیگرى مانند و رحمة الله و مانند و رحمة الله و برکاته
تعقیب کنند.
در
تفسیر در المنثور مى خوانیم شخصى به پیغمبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) عرض کرد السلام علیک پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود: السلام علیک و رحمة الله ، دیگرى عرض کرد السلام علیک و رحمة الله پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود و علیک السلام و رحمة الله و برکاته نفر دیگرى گفت : السلام علیک و رحمة الله و برکاته پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) فرمود: و علیک و هنگامى که سوال کرد که چرا جواب مرا کوتاه بیان کردید فرمود:
قرآن مى گوید: تحیت را به طرز نیکوترى پاسخ گوئید اما تو چیزى باقى نگذاشتى ! در حقیقت پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) در مورد نفر اول و دوم تحیت به نحو احسن گفت اما در مورد شخص سوم به مساوى زیرا جمله علیک مفهومش این است که تمام آنچه گفتى بر تو نیز باشد.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «پاسخ تحیت»
