• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پوشاندن پا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


یکی از محرمات مخصوص مردان احرام گزار در انجام مناسک حج پوشيدن آنچیزی است که تمام روى پا را مى گيرد.


پوشاندن پا که از محرمات احرام به شمار می‌رود، با عنوان «لبس الخف و الجورب» در منابع فقهی یاد شده و برخی از منابع فقه امامی
[۱] السرائر، ابن ادریس، ج۱، ص۵۴۳.    
[۲] تحریر الاحکام، العلامة الحلی، ج۱، ص۱۱۴.    
[۳] مجمع الفائده، المحقق الاردبیلی، ج۶، ص۳۰۴.    
و همه منابع فقه اهل سنت
[۴] المدونة الکبری، مالک بن انس، ج۱، ص۴۶۳.
[۵] المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۷.
[۶] المبسوط، الطوسی، ج۱، ص۳۵۰.    
[۷] المبسوط، الطوسی، ج۱، ص۳۲۰.    
[۸] روضة الطالبین، النووی، ج۲، ص۴۰۵.
[۹] مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۲.
آن را ذیل موضوع «پوشیدن لباس دوخته شده» آورده‌اند. البته پاره‌ای از منابع امامی
[۱۰] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۳۷.    
[۱۱] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۵۰.    
[۱۲] المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۷.    
با عنوانی مستقل بدان پرداخته‌اند.
[۱۳] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۴۹.    
[۱۴] منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۲.    


به نظر فقیهان امامی
[۱۵] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۵۰.    
[۱۶] الحدائق، یوسف البحرانی، ج۱۵، ص۴۴۲.    
و اهل سنت
[۱۷] المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۷.
[۱۸] مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۱-۲۷۲.
[۱۹] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۴۹-۲۵۸.
[۲۰] الثمر الدانی، الآبی الازهری، ص۳۸۲-۳۸۳.
پوشاندن پا برای احرام گزار مرد جایز نیست. مستند فقیهان امامی، افزون بر اجماع ،
[۲۱] غنیة النزوع، ابن زهرة الحلبی، ص۱۵۹.    
[۲۲] منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۲.    
[۲۳] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۳۷.    
حدیث‌های متعدد
[۲۴] الکافی، الکلینی، ج۴، ص۳۴۱.    
[۲۵] من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۳۴۰.    
[۲۶] التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۷۰.    
و مستند فقیهان اهل سنت نیز روایات است.
[۲۷] صحیح البخاری، البخاری، ج۱، ص۴۲.
[۲۸] صحیح البخاری، البخاری، ج۲، ص۲۱۵.
[۲۹] صحیح مسلم، مسلم، ج۴، ص۲-۳.
[۳۰] سنن الترمذی، الترمذی، ج۲، ص۱۶۵.


فقیهان امامی
[۳۱] مسالک الافهام، الشهید الثانی، ج۲، ص۲۵۷.    
[۳۲] مصباح الهدی، محمد تقی آملی، ج۱۲، ص۵۵۵.
[۳۳] مناسک حج، امام خمینی، ص۲۴۱.    
و اهل سنت
[۳۴] المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۶-۱۲۷.
[۳۵] مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۰۵-۲۰۶.
[۳۶] حواشی الشروانی، الشروانی، ج۴، ص۱۶۳.
[۳۷] کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۷۳.
[۳۸] کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۶.
پوشیدن نعلین
[۳۹] المبسوط، الطوسی، ج۱، ص۳۲۰.    
یا تاسومه (نوعی دمپایی که روی آن باز و تنها دارای بند یا نخی است که بین انگشتان قرار می‌گیرد)
[۴۰] النهایه، مبارک ابن اثیر، ج۲، ص۸۳، «نعل».
[۴۱] مغنی المحتاج، محمد الشربینی، ج۱، ص۵۱۹.
را برای مرد احرام گزار جایز شمرده‌اند؛ ولی پوشیدن جوراب یا چکمه یا کفشی که همه روی پا را می‌پوشاند، حرام دانسته‌اند.
[۴۲] المدونة الکبری، مالک بن انس، ج۱، ص۴۶۳.
[۴۳] المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۷.
[۴۴] مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۲.
برخی از فقیهان امامی
[۴۵] غنیة النزوع، ابن زهرة الحلبی، ص۱۵۹.    
[۴۶] منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۲.    
با مطلق دانستن احادیث
[۴۷] الکافی، الکلینی، ج۸، ص۴۱۱.    
[۴۸] التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۸۴.    
[۴۹] من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۳۴۰.    
به حرمت هر گونه پوشش روی پا باور دارند. برخی نیز
[۵۰] الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۷۷.    
[۵۱] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۵۰.    
[۵۲] تعالیق مبسوطه، محمد اسحق الفیاض، ج۱۰، ص۲۱۶.
بدین استناد که در حدیث‌ها تنها از چکمه وجوراب یاد شده، گفته‌اند که تعمیم این دو مورد به موارد دیگر، به قرینه نیاز دارد. وانگهی ملاک ممنوعیت در آن دو مورد مشخص نشده تا بتوان به پشتوانه « تتقیح مناط » آن را تعمیم داد. پس خودداری از هر چه پا با آن پوشانده نمی‌شود، مانند پوشاندن پا هنگام خواب با ملحفه یا در حال نشستن با لباس احرام، لازم نیست.
[۵۳] الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۷۸.    
[۵۴] مسالک الافهام، الشهید الثانی، ج۲، ص۲۵۷.    
[۵۵] ذخیرة المعاد، محمد باقر السبزواری، ج۳، ص۵۹۴.    
برخی فقها مقتضای احتیاط را خودداری از پوشیدن هر چیز همانند چکمه وجوراب دانسته‌اند.
[۵۶] مناسک الحج، خویی، ص۱۰۹.    
[۵۷] التهذیب فی مناسک العمره، جواد بن علی تبریزی، ج۲، ص۲۹۲.
در باور فقیهان مالکی و حنبلی و شافعی ، پوشیدن هر گونه کفش یا چکمه که روی پا را بپوشاند، حرام است.
[۵۸] مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۵.
[۵۹] مغنی المحتاج، محمد الشربینی، ج۱، ص۵۱۹.
حنفیان پوشیدن هر چیز را که برآمدگی روی پا را نپوشاند، جایز شمرده‌اند.
[۶۰] الدر المختار، الحصکفی، ج۲، ص۵۳۹.
برخی فقیهان امامی پوشاندن همه روی پای احرام گزار را حرام دانسته‌اند؛ ولی پوشاندن بخشی از آن را حرام نمی‌دانند. دلیل ایشان، تصریح روایات به جواز پوشیدن نعلین که بخشی اندک از روی پا را می‌پوشاند و نیز عدم جواز پوشیدن چکمه است که همه روی پا را پوشش می‌دهد.
[۶۱] مسالک الافهام، الشهید الثانی، ج۲، ص۲۵۷.    
[۶۲] کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۵، ص۳۸۲.    
[۶۳] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۵۰.    
شماری دیگر از فقیهان امامی، پوشاندن بخشی از پا را نیز حرام می‌دانند. دلیل آنان این است که لازمه حرمت پوشاندن همه روی پا، حرمت پوشاندن بخشی از آن نیز هست.
[۶۴] الروضة البهیه، الشهید الثانی، ج۲، ص۲۴۴.    
[۶۵] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۵۰.    
در فقه شافعی و مالکی و حنبلی، پوشاندن بخشی از پا مانند پوشاندن همه آن حرام است.
[۶۶] مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۵.
[۶۷] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۸.
[۶۸] الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج۲، ص۵۵.
در فقه حنفی، پوشیدن هر چه که بالاتر از کعبین (برآمدگی دو طرف پا) را بپوشاند، حرام و پوشاندن پایین تر از آن جایز است.
[۶۹] الاختیار، عبدالله بن محمد الموصلی، ج۱، ص۱۴۴.

ƒ
در منابع فقهی برای حکم حرمت پوشاندن پا، شرایطی یاد شده که مهم‌ترین موارد آن‌ها عبارتند از:
‚

۴.۱ - مرد بودن احرام گزار

در باور مشهور فقیهان امامی
[۷۰] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۵۱.    
[۷۱] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۳۸.    
[۷۲] السرائر، ابن ادریس، ج۱، ص۵۴۴.    
[۷۳] مجمع الفائده، المحقق الاردبیلی، ج۶، ص۳۰۳.    
[۷۴] مجمع الفائده، المحقق الاردبیلی، ج۶، ص۳۰۵.    
[۷۵] المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۷.    
[۷۶] المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۷.    
و همه فقیهان اهل سنت
[۷۷] المدونة الکبری، مالک بن انس، ج۱، ص۴۶۳.
[۷۸] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۸.
[۷۹] حاشیة رد المحتار، ابن عابدین، ج۲، ص۵۳۹.
[۸۰] مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۲، ص۲۷۲.
به پشتوانه احادیث
[۸۱] مسند احمد، احمد بن حنبل، ج۲، ص۳، ۸.
[۸۲] صحیح البخاری، البخاری، ج۱، ص۴۲.
[۸۳] صحیح مسلم، مسلم، ج۴، ص۲-۳.
از جمله روایات حاکی از جواز پوشیدن هر لباس برای زنان احرام گزار
[۸۴] من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۳۳۹-۳۴۰.    
[۸۵] التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۷۰.    
[۸۶] التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۸۴.    
[۸۷] الکافی، الکلینی، ج۸، ص۴۰۸.    
و نیز اجماع ،
[۸۸] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۸.
[۸۹] مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۲.
حرمت پوشاندن پا از احکام ویژه مردان است؛ ولی شماری از فقیهان امامی
[۹۰] المبسوط، الطوسی، ج۱، ص۳۲۰.    
[۹۱] شرائع الاسلام، المحقق الحلی، ج۱، ص۱۸۵.    
به پشتوانه اطلاق احادیث
[۹۲] کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۵، ص۳۸۲.    
و نیز قاعده اشتراک زن و مرد در احکام ، بر آنند که پوشاندن پا بر زن احرام گزار نیز حرام است.
[۹۳] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۵۱.    
[۹۴] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۵۱.    
ناقدان این دیدگاه، روایات دلالت گر بر حرمت پوشاندن پا را ویژه احرام گزار مرد می‌دانند و باور دارند که این روایات با احادیثی دیگر
[۹۵] من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۳۴۰.    
[۹۶] التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۷۰.    
[۹۷] التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۸۴.    
[۹۸] الکافی، الکلینی، ج۸، ص۴۱۱.    
که احرام زن را در هر لباسی جایز شمرده، مقید شده‌اند.
[۹۹] مجمع الفائده، المحقق الاردبیلی، ج۶، ص۳۰۶.    
[۱۰۰] الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۷۶.    
[۱۰۱] المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۸.    

‚

۴.۲ - فقدان ضرورت

در باور همه فقیهان امامی
[۱۰۲] السرائر، ابن ادریس، ج۱، ص۵۴۳.    
[۱۰۳] منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۲.    
[۱۰۴] جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۴۹.    
واهل سنت
[۱۰۵] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۶۵.
[۱۰۶] المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۷.
[۱۰۷] مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۰۵.
[۱۰۸] مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۴.
در صورتی که احرام گزار نیازمند پوشیدن چکمه و جوراب شود و جایگزینی مانند نعلین در دسترس نداشته باشد، پوشاندن پا برایش جایز است، هر چند نیاز او به حد اضطرار برطرف کننده تکلیف نرسد.
[۱۰۹] المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۷.    
پشتوانه آن‌ها احادیثی است که به جواز پوشش در صورت نیاز تصریح کرده است.
[۱۱۰] الکافی، الکلینی، ج۸، ص۴۱۲.    
[۱۱۱] صحیح البخاری، البخاری، ج۲، ص۲۱۵-۲۱۶.
[۱۱۲] الکافی، الکلینی، ج۸، ص۴۱۱.    
برخی فقیهان امامی
[۱۱۳] المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۲۰.    
[۱۱۴] الوسیله، ابن حمزه، ص۱۶۳.    
[۱۱۵] مسالک الافهام، الشهید الثانی، ج۲، ص۲۵۷.    
به پشتوانه احادیث
[۱۱۶] من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۳۴۰.    
[۱۱۷] الکافی، الکلینی، ج۸، ص۴۱۱.    
به وجوب شکافتن کفش یا چکمه در صورت اضطرار باور دارند و بر آنند که این احادیث، روایاتی را که به گونه مطلق پوشاندن پا را در فرض اضطرار تجویز کرده‌اند، مقید می‌کنند.
[۱۱۸] الخلاف، الطوسی، ج۲، ص۲۹۵-۲۹۶.    
[۱۱۹] مختلف الشیعه، العلامة الحلی، ج۴، ص۸۰-۸۱.    
[۱۲۰] جامع المقاصد، الکرکی، ج۳، ص۱۸۵.    
[۱۲۱] کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۵، ص۳۸۳.    
در برابر، شماری از فقیهان به پشتوانه اجماع و نیز اطلاق احادیثی که قابل تقیید با روایت‌های دیگر نیستند، شکافتن را واجب ندانسته‌اند.
[۱۲۲] شرائع الاسلام، المحقق الحلی، ج۱، ص۱۸۵.    
[۱۲۳] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۳۸.    
[۱۲۴] المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۸.    
شماری دیگر از فقیهان امامی به استحباب شکافتن باور دارند.
[۱۲۵] ذخیرة المعاد، محمد باقر السبزواری، ج۳، ص۵۹۴.    
فقیهان امامی در باره چگونگی شکافتن چندین سخن دارند؛ از جمله: شکافتن بخش روی پا،
[۱۲۶] المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۲۰.    
[۱۲۷] الوسیله، ابن حمزه، ص۱۶۳.    
شکافتن آن تا زیر کعبین
[۱۲۸] الخلاف، الطوسی، ج۲، ص۲۹۵.    
و بریدن کفش تا زیر کعبین.
[۱۲۹] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۶۶.
[۱۳۰] ذخیرة المعاد، محمد باقر السبزواری، ج۳، ص۵۹۴.    
برخی جمع میان شکافتن و بریدن
[۱۳۱] الوسیله، ابن حمزه، ص۱۶۳.    
را بهتر دانسته و آن را با احتیاط
[۱۳۲] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۳۴.    
[۱۳۳] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۳۹.    
سازگار شمرده‌اند.فقیهان شافعی
[۱۳۴] مغنی المحتاج، محمد الشربینی، ج۱، ص۵۱۹.
[۱۳۵] روضة الطالبین، النووی، ج۲، ص۴۰۵.
[۱۳۶] مختصر المزنی، المزنی، ص۶۶.
و حنفی
[۱۳۷] المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۷.
[۱۳۸] بدائع الصنائع، علاء الدین الکاسانی، ج۲، ص۱۸۳.
و مالکی
[۱۳۹] المدونة الکبری، مالک بن انس، ج۱، ص۴۶۳.
[۱۴۰] مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۰۵.
به پشتوانه حدیث نبوی
[۱۴۱] صحیح البخاری، البخاری، ج۷، ص۴۹.
[۱۴۲] صحیح مسلم، مسلم، ج۴، ص۳.
[۱۴۳] سنن ابن ماجه، ج۲، ص۹۷۶.
در صورت اضطرار به پوشیدن کفش به سبب نبودن نعلین، به وجوب بریدن آن تا زیر کعبین باور دارند.
[۱۴۴] کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۵، ص۳۸۴.    
[۱۴۵] منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۲.    
در برابر، فقیهان حنبلی
[۱۴۶] مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۲-۲۷۳.
[۱۴۷] کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۵.
به پشتوانه حدیثی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم که از شکافتن سخن به میان نیاورده و نیز حدیثی از امام علی علیه‌السّلام که این کار را دارای مفسده شمرده،
[۱۴۸] مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۴.
بر آنند که احرام گزار می‌تواند کفش را بدون بریدن بپوشد.
‚

۴.۳ - کفاره پوشاندن پا

فقیهان اهل سنت
[۱۴۹] تحفة الفقهاء، علاء الدین السمرقندی، ج۱، ص۴۲۰.    
[۱۵۰] مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۵.
[۱۵۱] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۴۹-۲۵۰.
با قیاس پوشاندن پا به ازاله مو در احرام
[۱۵۲] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۴۹-۲۵۰.
و بیشتر فقیهان امامی
[۱۵۳] المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۵۰.    
[۱۵۴] المؤتلف من المختلف، الطبرسی، ج۱، ص۳۷۲.    
[۱۵۵] المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۷.    
به پشتوانه احادیث
[۱۵۶] التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۶۹-۳۷۰.    
و قاعده احتیاط
[۱۵۷] المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۷.    
به وجوب کفاره در صورت پوشاندن روی پا باور دارند. برخی فقیهان امامی متاخر برای پوشاندن پا کفاره‌ای برنمی شمرند
[۱۵۸] تعالیق مبسوطه، محمد اسحق الفیاض، ج۱۰، ص۲۱۵.
[۱۵۹] مناسک جامع حج، مکارم شیرازی، ص۱۳۵.    
و بعضی نیز به تفصیل باور دارند؛ یعنی پوشیدن چکمه و مانند آن را موجب کفاره ندانسته، ولی پوشیدن جوراب و شبیه آن را مایه کفاره شمرده‌اند.
[۱۶۰] مناسک الحج، سیستانی، ص۱۲۳.    
[۱۶۱] مناسک الحج، وحید، ص۱۰۲.    
[۱۶۲] مناسک زائر، شبیری زنجانی، ص۷۸.
کفاره پوشاندن پا در باور فقیهان امامی، قربانی کردن یک گوسفند است.
[۱۶۳] جواهر الکلام، النجفی، ج۲۰، ص۴۰۴.    
[۱۶۴] قواعد الاحکام، العلامة الحلی، ج۱، ص۴۷۰.
[۱۶۵] کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۶، ص۴۶۰.    
در فقه شافعی ،
[۱۶۶] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۰-۲۵۱.
مالکی
[۱۶۷] الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج۲، ص۶۶-۶۷.
و حنبلی
[۱۶۸] المحرر فی الفقه، مجدالدین ابوالبرکات، ج۱، ص۲۳۸-۲۳۹.
با قیاس کردن کفاره پوشاندن پا به کفاره حلق (تراشیدن سر) این دو کفاره مانند یکدیگر شمرده شده‌اند. یعنی احرام گزار میان قربانی کردن یک گوسفند، سه روز روزه گرفتن، یا غذا دادن به ۶ مسکین مخیر است. در فقه حنفی، این تخییر تنها در صورت عذر و اضطرار است و اگر کسی بدون عذر و اضطرار و به صورت عمدی پای خود را بپوشاند، برای پوشاندن یک روز کامل، باید یک گوسفند کفاره دهد و برای کمتر از آن، باید صدقه بپردازد.
[۱۶۹] بدائع الصنائع، علاء الدین الکاسانی، ج۲، ص۱۸۶-۱۸۷.
برابر با فقه شافعی،
[۱۷۰] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۴۹-۲۵۰، ۲۶۵.
حنفی
[۱۷۱] المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۶-۱۲۷.
و مالکی
[۱۷۲] حاشیة الدسوقی، الدسوقی، ج۲، ص۵۶.
به پشتوانه روایات
[۱۷۳] صحیح البخاری، البخاری، ج۲، ص۱۴۶.
[۱۷۴] صحیح مسلم، مسلم، ج۴، ص۲.
اگر احرام گزاری که دسترسی به نعلین ندارد و کفش یا چکمه می‌پوشد، کفش یا چکمه را برش یا شکاف ندهد، باید کفاره دهد. فقیهان حنبلی
[۱۷۵] مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۳-۲۷۴.
به پشتوانه روایاتی دیگر
[۱۷۶] صحیح مسلم، مسلم، ج۴، ص۳.
و نیز برخی فقیهان امامی
[۱۷۷] شرائع الاسلام، المحقق الحلی، ج۱، ص۱۸۵.    
[۱۷۸] مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۳۸.    
[۱۷۹] المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۷.    
با نقد روایات دلالت گر بر بریدن یا شکافتن کفش، نشکافتن آن را موجب کفاره نمی‌دانند.فقیهان حنبلی
[۱۸۰] مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۵.
و مالکی
[۱۸۱] بدایة المجتهد، ابن رشد القرطبی، ج۱، ص۲۱۸، ۲۷۹.
و بیشتر شافعیان
[۱۸۲] فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۵۳-۴۵۴.
[۱۸۳] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۴۹-۲۵۰.
و گروهی از امامیان
[۱۸۴] الخلاف، الطوسی، ج۲، ص۲۹۶.    
[۱۸۵] تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۲۹۹.    
به دلیل احادیث
[۱۸۶] صحیح البخاری، البخاری، ج۲، ص۱۴۶.
[۱۸۷] صحیح مسلم، مسلم، ج۴، ص۲.
[۱۸۸] الکافی، الکلینی، ج۸، ص۴۱۱.    
باور دارند که اگر احرام گزار با وجود نعلین، چکمه را برش دهد و از آن استفاده کند، کفاره بر او واجب می‌شود. حنفیان
[۱۸۹] المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۷.
[۱۹۰] حاشیة رد المحتار، ابن عابدین، ج۲، ص۵۳۹.
و برخی شافعیان
[۱۹۱] فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۵۳-۴۵۴.
[۱۹۲] المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۰.
به دلیل مشابهت چکمه برش داده شده با نعلین، به عدم وجوب کفاره باور دارند.فقیهان امامی
[۱۹۳] تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۰۰.    
[۱۹۴] شرائع الاسلام، المحقق الحلی، ج۱، ص۱۸۵.    
[۱۹۵] تحریر الاحکام، العلامة الحلی، ج۱، ص۱۱۴.    
و حنبلی
[۱۹۶] مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۶.
برای احرام گزاری که نعلین داشته باشد، ولی به سببی نتواند از آن استفاده کند، کفاره را واجب نمی‌دانند؛ چراکه وجود نعلین در این صورت مانند نبود آن است. بیشینه نزدیک به تمام فقیهان امامی
[۱۹۷] مسالک الافهام، الشهید الثانی، ج۲، ص۲۵۸.    
پوشاندن پا در صورت اضطرار، مانند نبود نعلین
[۱۹۸] کتاب الحج، گلپایگانی، ج۲، ص۱۲۶.    
را موجب کفاره نمی‌دانند؛ ولی فقیهان حنفی
[۱۹۹] المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۸.
[۲۰۰] بدائع الصنائع، علاء الدین الکاسانی، ج۲، ص۱۸۸.
و اندکی از فقیهان امامی در صورت اضطرار کفاره را واجب می‌شمرند.

الاختیار لتعلیل المختار: عبدالله بن محمد الموصلی (م. ۶۸۳ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۳۵۶ق؛ بدایة المجتهد: ابن رشد القرطبی (م. ۵۹۵ق.) ، به کوشش العطار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ بدائع الصنائع: علاء الدین الکاسانی (م. ۵۸۷ق.) ، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، ۱۴۰۹ق؛ تحریر الاحکام الشرعیه: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.) ، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق، ۱۴۲۰ق؛ تحفة الفقهاء: علاء الدین السمرقندی (م. ۵۳۵ق./۵۳۹ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق؛ تعالیق مبسوطه: محمد اسحق الفیاض، انتشارات محلاتی؛ تهذیب الاحکام: الطوسی (م. ۴۶۰ق.) ، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش؛ التهذیب فی مناسک العمرة و الحج: جواد بن علی تبریزی (م. ۱۴۲۷ق.) ؛ الثمر الدانی: الآبی الازهری (م. ۱۳۳۰ق.) ، بیروت، المکتبة الثقافیه؛ جامع الفتاوی: موسوی شاهرودی، قم، مشعر، ۱۴۲۸ق؛ جامع المقاصد: الکرکی (م. ۹۴۰ق.) ، قم، آل البیت، ۱۴۱۱ق؛ جواهر الکلام: النجفی (م. ۱۲۶۶ق.) ، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ حاشیة الدسوقی: الدسوقی (م. ۱۲۳۰ق.) ، دار احیاء الکتب العربیه؛ حاشیة رد المحتار: ابن عابدین (م. ۱۲۵۲ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ الحدائق الناضره: یوسف البحرانی (م. ۱۱۸۶ق.) ، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، ۱۳۶۳ش؛ حواشی الشروانی و العبادی: الشروانی (م. ۱۳۰۱ق.) و العبادی (م. ۹۹۴ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ الخلاف: الطوسی (م. ۴۶۰ق.) ، به کوشش خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۷ق؛ الدر المختار: الحصکفی (م. ۱۰۸۸ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ الدروس الشرعیه: الشهید الاول (م. ۷۸۶ق.) ، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۲ق؛ ذخیرة المعاد: محمد باقر السبزواری (م. ۱۰۹۰ق.) ، آل البیت؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعه: الشهید الثانی (م. ۹۶۵ق.) ، به کوشش کلانتر، قم، مکتبة الداوری، ۱۴۱۰ق؛ روضة الطالبین: النووی (م. ۶۷۶ق.) ، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه؛ السرائر: ابن ادریس (م. ۵۹۸ق.) ، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق؛ سنن ابن ماجه: ابن ماجه (م. ۲۷۵ق.) ، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۵ق؛ سنن الترمذی: الترمذی (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۲ق؛ شرائع الاسلام: المحقق الحلی (م. ۶۷۶ق.) ، به کوشش سید صادق شیرازی، تهران، استقلال، ۱۴۰۹ق؛ الشرح الکبیر: ابوالبرکات (م. ۱۲۰۱ق.) ، مصر، دار احیاء الکتب العربیه؛ صحیح البخاری: البخاری (م. ۲۵۶ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق؛ صحیح مسلم: مسلم (م. ۲۶۱ق.) ، بیروت، دار الفکر؛ غنیة النزوع: ابن زهرة الحلبی (م. ۵۸۵ق.) ، به کوشش بهادری، قم، مؤسسه امام صادق، ۱۴۱۷ق؛ فتح العزیز: عبدالکریم بن محمد الرافعی (م. ۶۲۳ق.) ، دار الفکر؛ قواعد الاحکام: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.) ، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۳ق؛ کتاب الحج: محمد رضا گلپایگانی، به کوشش صابری، قم؛ الکافی: الکلینی (م. ۳۲۹ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛ کشاف القناع: منصور البهوتی (م. ۱۰۵۱ق.) ، به کوشش محمد حسن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ کشف اللثام: الفاضل الهندی (م. ۱۱۳۷ق.) ، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق؛ المبسوط فی فقه الامامیه: الطوسی (م. ۴۶۰ق.) ، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه؛ المبسوط: السرخسی (م. ۴۸۳ق.) ، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق؛ مجمع الفائدة و البرهان: المحقق الاردبیلی (م. ۹۹۳ق.) ، به کوشش عراقی و دیگران، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۶ق؛ المجموع شرح المهذب: النووی (م. ۶۷۶ق.) ، دار الفکر؛ المحرر فی الفقه: مجدالدین ابوالبرکات (م. ۶۵۲ق.) ، ریاض، مکتبة المعارف، ۱۴۰۴ق؛ مختصر المزنی: المزنی (م. ۲۶۳ق.) ، بیروت، دار المعرفه؛ مختلف الشیعه: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.) ، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق؛ مدارک الاحکام: سید محمد بن علی الموسوی العاملی (م. ۱۰۰۹ق.) ، قم، آل البیت، ۱۴۱۰ق؛ المدونة الکبری: مالک بن انس (م. ۱۷۹ق.) ، مصر، مطبعة السعاده؛ مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام: الشهید الثانی (م. ۹۶۵ق.) ، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق؛ مسند احمد: احمد بن حنبل (م. ۲۴۱ق.) ، بیروت، دار صادر؛ مصباح الهدی: محمد تقی آملی، تهران، ناشر: مؤلف، ۱۳۸۰ق؛ المعتمد فی شرح المناسک: محاضرات الخوئی (م. ۱۴۱۳ق.) ، الخلخالی، قم، مدرسة دار العلم، ۱۴۱۰ق؛ مغنی المحتاج: محمد الشربینی (م. ۹۷۷ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق؛ المقنعه: المفید (م. ۴۱۳ق.) ، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق؛ من لا یحضره الفقیه: الصدوق (م. ۳۸۱ق.) ، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق؛ مناسک الحج: الخوئی، قم، ۱۴۱۱ق؛ مناسک الحج: السیستانی، قم، ۱۴۱۳ق؛ مناسک الحج: وحید خراسانی؛ مناسک جامع حج: مکارم شیرازی، قم، مدرسة الامام علی بن ابی طالب، ۱۴۲۶ق؛ مناسک حج با حواشی مراجع تقلید: محمد رضا محمودی، مشعر، ۱۴۲۹ق؛ مناسک زائر: شبیری زنجانی، قم، شهاب الدین، ۱۴۲۷ق؛ منتهی المطلب: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق.) ، چاپ سنگی؛ مواهب الجلیل: الحطاب الرعینی (م. ۹۵۴ق.) ، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق؛ الموطا: مالک بن انس (م. ۱۷۹ق.) ، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۶ق؛ المؤتلف من المختلف بین ائمة السلف: الطبرسی (م. ۵۴۸ق.) ، به کوشش گروهی از اساتید، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، ۱۴۱۰ق؛ النهایه: مبارک ابن اثیر (م. ۶۰۶ق.) ، به کوشش الزاوی و الطناحی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۷ش؛ وسائل الشیعه: الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق.) ، قم، آل البیت، ۱۴۱۲ق؛ الوسیلة الی نیل الفضیله: ابن حمزه (م. ۵۶۰ق.) ، به کوشش الحسون، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۸ق.

۱. ↑ السرائر، ابن ادریس، ج۱، ص۵۴۳.    
۲. ↑ تحریر الاحکام، العلامة الحلی، ج۱، ص۱۱۴.    
۳. ↑ مجمع الفائده، المحقق الاردبیلی، ج۶، ص۳۰۴.    
۴. ↑ المدونة الکبری، مالک بن انس، ج۱، ص۴۶۳.
۵. ↑ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۷.
۶. ↑ المبسوط، الطوسی، ج۱، ص۳۵۰.    
۷. ↑ المبسوط، الطوسی، ج۱، ص۳۲۰.    
۸. ↑ روضة الطالبین، النووی، ج۲، ص۴۰۵.
۹. ↑ مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۲.
۱۰. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۳۷.    
۱۱. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۵۰.    
۱۲. ↑ المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۷.    
۱۳. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۴۹.    
۱۴. ↑ منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۲.    
۱۵. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۵۰.    
۱۶. ↑ الحدائق، یوسف البحرانی، ج۱۵، ص۴۴۲.    
۱۷. ↑ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۷.
۱۸. ↑ مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۱-۲۷۲.
۱۹. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۴۹-۲۵۸.
۲۰. ↑ الثمر الدانی، الآبی الازهری، ص۳۸۲-۳۸۳.
۲۱. ↑ غنیة النزوع، ابن زهرة الحلبی، ص۱۵۹.    
۲۲. ↑ منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۲.    
۲۳. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۳۷.    
۲۴. ↑ الکافی، الکلینی، ج۴، ص۳۴۱.    
۲۵. ↑ من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۳۴۰.    
۲۶. ↑ التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۷۰.    
۲۷. ↑ صحیح البخاری، البخاری، ج۱، ص۴۲.
۲۸. ↑ صحیح البخاری، البخاری، ج۲، ص۲۱۵.
۲۹. ↑ صحیح مسلم، مسلم، ج۴، ص۲-۳.
۳۰. ↑ سنن الترمذی، الترمذی، ج۲، ص۱۶۵.
۳۱. ↑ مسالک الافهام، الشهید الثانی، ج۲، ص۲۵۷.    
۳۲. ↑ مصباح الهدی، محمد تقی آملی، ج۱۲، ص۵۵۵.
۳۳. ↑ مناسک حج، امام خمینی، ص۲۴۱.    
۳۴. ↑ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۶-۱۲۷.
۳۵. ↑ مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۰۵-۲۰۶.
۳۶. ↑ حواشی الشروانی، الشروانی، ج۴، ص۱۶۳.
۳۷. ↑ کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۷۳.
۳۸. ↑ کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۶.
۳۹. ↑ المبسوط، الطوسی، ج۱، ص۳۲۰.    
۴۰. ↑ النهایه، مبارک ابن اثیر، ج۲، ص۸۳، «نعل».
۴۱. ↑ مغنی المحتاج، محمد الشربینی، ج۱، ص۵۱۹.
۴۲. ↑ المدونة الکبری، مالک بن انس، ج۱، ص۴۶۳.
۴۳. ↑ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۷.
۴۴. ↑ مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۲.
۴۵. ↑ غنیة النزوع، ابن زهرة الحلبی، ص۱۵۹.    
۴۶. ↑ منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۲.    
۴۷. ↑ الکافی، الکلینی، ج۸، ص۴۱۱.    
۴۸. ↑ التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۸۴.    
۴۹. ↑ من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۳۴۰.    
۵۰. ↑ الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۷۷.    
۵۱. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۵۰.    
۵۲. ↑ تعالیق مبسوطه، محمد اسحق الفیاض، ج۱۰، ص۲۱۶.
۵۳. ↑ الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۷۸.    
۵۴. ↑ مسالک الافهام، الشهید الثانی، ج۲، ص۲۵۷.    
۵۵. ↑ ذخیرة المعاد، محمد باقر السبزواری، ج۳، ص۵۹۴.    
۵۶. ↑ مناسک الحج، خویی، ص۱۰۹.    
۵۷. ↑ التهذیب فی مناسک العمره، جواد بن علی تبریزی، ج۲، ص۲۹۲.
۵۸. ↑ مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۵.
۵۹. ↑ مغنی المحتاج، محمد الشربینی، ج۱، ص۵۱۹.
۶۰. ↑ الدر المختار، الحصکفی، ج۲، ص۵۳۹.
۶۱. ↑ مسالک الافهام، الشهید الثانی، ج۲، ص۲۵۷.    
۶۲. ↑ کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۵، ص۳۸۲.    
۶۳. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۵۰.    
۶۴. ↑ الروضة البهیه، الشهید الثانی، ج۲، ص۲۴۴.    
۶۵. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۵۰.    
۶۶. ↑ مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۵.
۶۷. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۸.
۶۸. ↑ الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج۲، ص۵۵.
۶۹. ↑ الاختیار، عبدالله بن محمد الموصلی، ج۱، ص۱۴۴.
۷۰. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۵۱.    
۷۱. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۳۸.    
۷۲. ↑ السرائر، ابن ادریس، ج۱، ص۵۴۴.    
۷۳. ↑ مجمع الفائده، المحقق الاردبیلی، ج۶، ص۳۰۳.    
۷۴. ↑ مجمع الفائده، المحقق الاردبیلی، ج۶، ص۳۰۵.    
۷۵. ↑ المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۷.    
۷۶. ↑ المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۷.    
۷۷. ↑ المدونة الکبری، مالک بن انس، ج۱، ص۴۶۳.
۷۸. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۸.
۷۹. ↑ حاشیة رد المحتار، ابن عابدین، ج۲، ص۵۳۹.
۸۰. ↑ مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۲، ص۲۷۲.
۸۱. ↑ مسند احمد، احمد بن حنبل، ج۲، ص۳، ۸.
۸۲. ↑ صحیح البخاری، البخاری، ج۱، ص۴۲.
۸۳. ↑ صحیح مسلم، مسلم، ج۴، ص۲-۳.
۸۴. ↑ من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۳۳۹-۳۴۰.    
۸۵. ↑ التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۷۰.    
۸۶. ↑ التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۸۴.    
۸۷. ↑ الکافی، الکلینی، ج۸، ص۴۰۸.    
۸۸. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۸.
۸۹. ↑ مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۲.
۹۰. ↑ المبسوط، الطوسی، ج۱، ص۳۲۰.    
۹۱. ↑ شرائع الاسلام، المحقق الحلی، ج۱، ص۱۸۵.    
۹۲. ↑ کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۵، ص۳۸۲.    
۹۳. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۵۱.    
۹۴. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۵۱.    
۹۵. ↑ من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۳۴۰.    
۹۶. ↑ التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۷۰.    
۹۷. ↑ التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۸۴.    
۹۸. ↑ الکافی، الکلینی، ج۸، ص۴۱۱.    
۹۹. ↑ مجمع الفائده، المحقق الاردبیلی، ج۶، ص۳۰۶.    
۱۰۰. ↑ الدروس، الشهید الاول، ج۱، ص۳۷۶.    
۱۰۱. ↑ المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۸.    
۱۰۲. ↑ السرائر، ابن ادریس، ج۱، ص۵۴۳.    
۱۰۳. ↑ منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۲.    
۱۰۴. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۱۸، ص۳۴۹.    
۱۰۵. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۶۵.
۱۰۶. ↑ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۷.
۱۰۷. ↑ مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۰۵.
۱۰۸. ↑ مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۴.
۱۰۹. ↑ المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۷.    
۱۱۰. ↑ الکافی، الکلینی، ج۸، ص۴۱۲.    
۱۱۱. ↑ صحیح البخاری، البخاری، ج۲، ص۲۱۵-۲۱۶.
۱۱۲. ↑ الکافی، الکلینی، ج۸، ص۴۱۱.    
۱۱۳. ↑ المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۲۰.    
۱۱۴. ↑ الوسیله، ابن حمزه، ص۱۶۳.    
۱۱۵. ↑ مسالک الافهام، الشهید الثانی، ج۲، ص۲۵۷.    
۱۱۶. ↑ من لا یحضره الفقیه، الصدوق، ج۲، ص۳۴۰.    
۱۱۷. ↑ الکافی، الکلینی، ج۸، ص۴۱۱.    
۱۱۸. ↑ الخلاف، الطوسی، ج۲، ص۲۹۵-۲۹۶.    
۱۱۹. ↑ مختلف الشیعه، العلامة الحلی، ج۴، ص۸۰-۸۱.    
۱۲۰. ↑ جامع المقاصد، الکرکی، ج۳، ص۱۸۵.    
۱۲۱. ↑ کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۵، ص۳۸۳.    
۱۲۲. ↑ شرائع الاسلام، المحقق الحلی، ج۱، ص۱۸۵.    
۱۲۳. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۳۸.    
۱۲۴. ↑ المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۸.    
۱۲۵. ↑ ذخیرة المعاد، محمد باقر السبزواری، ج۳، ص۵۹۴.    
۱۲۶. ↑ المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۲۰.    
۱۲۷. ↑ الوسیله، ابن حمزه، ص۱۶۳.    
۱۲۸. ↑ الخلاف، الطوسی، ج۲، ص۲۹۵.    
۱۲۹. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۶۶.
۱۳۰. ↑ ذخیرة المعاد، محمد باقر السبزواری، ج۳، ص۵۹۴.    
۱۳۱. ↑ الوسیله، ابن حمزه، ص۱۶۳.    
۱۳۲. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۳۴.    
۱۳۳. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۳۹.    
۱۳۴. ↑ مغنی المحتاج، محمد الشربینی، ج۱، ص۵۱۹.
۱۳۵. ↑ روضة الطالبین، النووی، ج۲، ص۴۰۵.
۱۳۶. ↑ مختصر المزنی، المزنی، ص۶۶.
۱۳۷. ↑ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۷.
۱۳۸. ↑ بدائع الصنائع، علاء الدین الکاسانی، ج۲، ص۱۸۳.
۱۳۹. ↑ المدونة الکبری، مالک بن انس، ج۱، ص۴۶۳.
۱۴۰. ↑ مواهب الجلیل، الحطاب الرعینی، ج۴، ص۲۰۵.
۱۴۱. ↑ صحیح البخاری، البخاری، ج۷، ص۴۹.
۱۴۲. ↑ صحیح مسلم، مسلم، ج۴، ص۳.
۱۴۳. ↑ سنن ابن ماجه، ج۲، ص۹۷۶.
۱۴۴. ↑ کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۵، ص۳۸۴.    
۱۴۵. ↑ منتهی المطلب، العلامة الحلی، ج۲، ص۷۸۲.    
۱۴۶. ↑ مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۲-۲۷۳.
۱۴۷. ↑ کشاف القناع، منصور البهوتی، ج۲، ص۴۹۵.
۱۴۸. ↑ مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۴.
۱۴۹. ↑ تحفة الفقهاء، علاء الدین السمرقندی، ج۱، ص۴۲۰.    
۱۵۰. ↑ مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۵.
۱۵۱. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۴۹-۲۵۰.
۱۵۲. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۴۹-۲۵۰.
۱۵۳. ↑ المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۵۰.    
۱۵۴. ↑ المؤتلف من المختلف، الطبرسی، ج۱، ص۳۷۲.    
۱۵۵. ↑ المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۷.    
۱۵۶. ↑ التهذیب، الطوسی، ج۵، ص۳۶۹-۳۷۰.    
۱۵۷. ↑ المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۷.    
۱۵۸. ↑ تعالیق مبسوطه، محمد اسحق الفیاض، ج۱۰، ص۲۱۵.
۱۵۹. ↑ مناسک جامع حج، مکارم شیرازی، ص۱۳۵.    
۱۶۰. ↑ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۲۳.    
۱۶۱. ↑ مناسک الحج، وحید، ص۱۰۲.    
۱۶۲. ↑ مناسک زائر، شبیری زنجانی، ص۷۸.
۱۶۳. ↑ جواهر الکلام، النجفی، ج۲۰، ص۴۰۴.    
۱۶۴. ↑ قواعد الاحکام، العلامة الحلی، ج۱، ص۴۷۰.
۱۶۵. ↑ کشف اللثام، الفاضل الهندی، ج۶، ص۴۶۰.    
۱۶۶. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۰-۲۵۱.
۱۶۷. ↑ الشرح الکبیر، ابوالبرکات، ج۲، ص۶۶-۶۷.
۱۶۸. ↑ المحرر فی الفقه، مجدالدین ابوالبرکات، ج۱، ص۲۳۸-۲۳۹.
۱۶۹. ↑ بدائع الصنائع، علاء الدین الکاسانی، ج۲، ص۱۸۶-۱۸۷.
۱۷۰. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۴۹-۲۵۰، ۲۶۵.
۱۷۱. ↑ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۶-۱۲۷.
۱۷۲. ↑ حاشیة الدسوقی، الدسوقی، ج۲، ص۵۶.
۱۷۳. ↑ صحیح البخاری، البخاری، ج۲، ص۱۴۶.
۱۷۴. ↑ صحیح مسلم، مسلم، ج۴، ص۲.
۱۷۵. ↑ مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۳-۲۷۴.
۱۷۶. ↑ صحیح مسلم، مسلم، ج۴، ص۳.
۱۷۷. ↑ شرائع الاسلام، المحقق الحلی، ج۱، ص۱۸۵.    
۱۷۸. ↑ مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی، ج۷، ص۳۳۸.    
۱۷۹. ↑ المعتمد، محاضرات الخوئی، ج۳، ص۴۲۷.    
۱۸۰. ↑ مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۵.
۱۸۱. ↑ بدایة المجتهد، ابن رشد القرطبی، ج۱، ص۲۱۸، ۲۷۹.
۱۸۲. ↑ فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۵۳-۴۵۴.
۱۸۳. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۴۹-۲۵۰.
۱۸۴. ↑ الخلاف، الطوسی، ج۲، ص۲۹۶.    
۱۸۵. ↑ تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۲۹۹.    
۱۸۶. ↑ صحیح البخاری، البخاری، ج۲، ص۱۴۶.
۱۸۷. ↑ صحیح مسلم، مسلم، ج۴، ص۲.
۱۸۸. ↑ الکافی، الکلینی، ج۸، ص۴۱۱.    
۱۸۹. ↑ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۷.
۱۹۰. ↑ حاشیة رد المحتار، ابن عابدین، ج۲، ص۵۳۹.
۱۹۱. ↑ فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی، ج۷، ص۴۵۳-۴۵۴.
۱۹۲. ↑ المجموع، النووی، ج۷، ص۲۵۰.
۱۹۳. ↑ تذکرة الفقهاء، العلامة الحلی، ج۷، ص۳۰۰.    
۱۹۴. ↑ شرائع الاسلام، المحقق الحلی، ج۱، ص۱۸۵.    
۱۹۵. ↑ تحریر الاحکام، العلامة الحلی، ج۱، ص۱۱۴.    
۱۹۶. ↑ مغني المحتاج، محمد الشربيني، ج۳، ص۲۷۶.
۱۹۷. ↑ مسالک الافهام، الشهید الثانی، ج۲، ص۲۵۸.    
۱۹۸. ↑ کتاب الحج، گلپایگانی، ج۲، ص۱۲۶.    
۱۹۹. ↑ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۸.
۲۰۰. ↑ بدائع الصنائع، علاء الدین الکاسانی، ج۲، ص۱۸۸.


دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، برگرفته از مقاله «پوشاندن پا».    



جعبه ابزار