کتابخانه آصفیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آصَفِیَّه، از کتابخانه‌های مهم و معتبر
هند واقع در
حیرآباد دکن است.
این کتابخانه در ۱۳۰۸ق/۱۸۹۱م در زمان میرمحبوب علی‌خان‌نظام نهم (۱۲۸۶-۱۳۲۹ق/۱۸۶۹-۱۶۱۱م) به کوشش سیدحسین بلگرامی و ملاعبدالقیّوم تأسیس شد. چندی بعد
حکومت دکن آن را جزءِ تأسیسات دولتی قرار داد و مقررّی سالانه را آن تعیین کرد، و به منظور گسترش مجموعه کتابهای آن، اقدام به خرید کتابخانه‌های شخصی نمود.
اولین مدیر کتابخانه آصفیه، مولوی سیدعلی حیدر طباطبایی بود که پس از مرگ وی مولوی تصدق حسین سالیان دراز ریاست کتابخانه را به عهده گرفت و پس از او
پسرش مولوی عباس حسین مدیر کتابخانه شد. تدوین فهرستی از گزیده کتابهای عربی و فارسی آصفیه به کوشش او و پسرش انجام پذیرفت. کتابخانه آصفیه پس از انقراض حکومت نظام شاهیّه دکن (آصف جاهیّه) (۱۱۳۷-۱۳۷۶ق/۱۷۲۴-۱۹۵۶م) کتابخانه مرکزی حیدرآباد نام گرفت. سپس مجموعه کتابهای آن به «کتابخانه
دولتی نسخ شرقی و» وسسه تحقیقاتی آندراپرادش» انتقال یافت.
در این کتابخانه نسخ متعدد
چاپی و خطی به زبانهای عربی، فارسی، اردو،
انگلیسی و زبانهای محلی شبه
قارّه موجود است. تعداد این کتاب‌ها در ۱۳۷۰ق/۱۹۵۰م تقریباً به ۷۶۰ «۷۶ جلد رسید که از این شمار ۴۲۸ «۱۴ جلد نسخه‌های خطی بود. در همین
سال تعداد نسخ خطی فارسی و عربی آن به ۰۰۰ «۱۶ جلد و نسخه‌های خطی اردوی آن به حدود ۸۰۰ جلد رسید. علاوه برکمیت قابل توجه، کتابهای کتاخانه آصفیه از لحاظ تنوّع مضوعات نیز قابل توجه‌است. در فهرست آثار عربی فارسی آن مشخصات صد‌ها کتاب در
فقه (مذاهب
اهل سنت و
مذهب شیعه امامیه )،
کلام ،
حدیث ،
رجال ، علوم قرآنی، ادبیات،
فلسفه ،
منطق ،
تاریخ ،
جغرافیا ،
طب ،
ریاضیات ،
نجوم و... دیده می‌شود. گذشته از تعدّد و تنوّع کتاب‌ها، مجموعه آصفیّه، به سبب تفاست
آثار گرد آمده، چه از لحاظ موضوع و چه از لحاظ تذهیب و خطاطی، از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار است.
در این کتابخانه چندین کتاب نادر و منحصربه فرد، نسخه‌های معتبر و قدیمی (از سده‌های ۵ تا ۱۰ق/۱۱ تا ۱۶م)، آثاری به خط خود نویسندگان یا
فرزندان و یا شاگردان ایشان، نسخ منقول از نسخه‌های اصلی و کتابهایی از خزاین
سلاطین و کتابخانه‌های
دانشمندان ، با حواشی و تعلیقات سودمند موجود است. فهرست گزیده کتابهای عربی و فارسی کتابخانه آصفیه در ۴ جلد ترتیب یافته که شامل برخی از کتب اردو نیز می‌باشد. این فهرست در فاصله ۱۳۳۱ و ۱۳۵۴ق/۱۹۱۳ و ۱۹۳۵م در روزگار حکومت آخرین نظام حیدرآباد، عثمان علی‌خان (۱۳۲۹-۱۳۷۵ق/۱۹۱۱-۱۹۵۶م) و ریاست ملوی تصدق حسین و مولوی عباس حسین بر کتابخانه آصفیه تألیف شده‌است. عنوان ۲ جلد اوّل چنین است: فهرست مشروح بعضی کتب نفیسه قلمیه مخزونه کتب خانه آصفیه سرکار عالی، و جلد سوم و چهارم با عنوان فهرست کتب عربی و فارسی و
اردو ... منتشر شده‌است. این ۲
جلد اخیر به صورت ضمیمه ۲ جلد قبلی است و در آن‌ها به ذکر عنوان کتاب و نام مؤلف و تاریخ تحریر کتاب در جدول‌بندی صفحات اکتفا شده‌است.
(۱) آصفیه، فهرست، ج ۱، مقدمه.
(۲) آصفیه، فهرست کتب عربی و فارسی و اردو، ج ۴، مقدمه.
(۳) افشار، ایرج، «کتاب در هندوستان»، راهنمای کتاب، س ۲، شمـ ۵ ٠اسفند ۱۳۳۸ش)، ص۶۶۴.
(۴) شمسی ندوی، سلمان، هندوستان کی مشرق کتب خانه، لکهنو، ۱۹۷۳، ص۱۴۹-۱۵۱.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «کتابخانه آصفیه»، شماره۲۵۲.
