کلام نیکو

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

کلام نیکو، فضیلت والای مرتبه قرآنی است که صفای قلب و صداقت زبان انسان به آن شناخته می شود. علمای اخلاق گفته‌اند زبان پربرکت‌ترین عضو بدن، و مؤثرترین وسیله طاعت و هدایت و اصلاح است، ‌

---

در اسلام باب وسیعی برای این مساله گشوده شده، از جمله اینکه: تا سخن گفتن ضرورتی نداشته باشد سکوت از آن بهتر است. چنانکه در حدیثی از امام صادق (علیه‌السّلام) می‌خوانیم: «السکوت راحة للعقل؛ سکوت مایه آرامش فکر است.»
و در حدیثی از امام علی بن موسی الرضا (علیه‌السّلام) آمده است «من علامات الفقه: العلم و الحلم و الصمت، ان الصمت باب من ابواب الحکمه؛ از نشانه‌های فهم و عقل، داشتن آگاهی و بردباری و سکوت است، سکوت دری از درهای حکمت است.»
البته در روایات دیگر تاکید شده است، در مواردی که سخن گفتن لازم است مؤمن باید هرگز سکوت نکند پیامبران به سخن گفتن دعوت شدند نه به سکوت، وسیله رسیدن به بهشت و رهایی از دوزخ، سخن گفتن به موقع است.

---

علمای اخلاق گفته‌اند: زبان پربرکت‌ترین عضو بدن، و مؤثرترین وسیله طاعت و هدایت و اصلاح است، ‌ و در عین حال خطرناکترین و پرگناهترین عضو بدن محسوب می‌شود، تا آنجا که حدود سی گناه کبیره از همین عضو کوچک صادر می‌گردد. (غزالی در احیاء العلوم بیست گناه کبیره یا انحراف را که از زبان سر می‌زند برشمرده است که عبارتند از: ۱. دروغ ۲. غیبت ۳. سخن‌چینی ۴. نفاق در سخن (ذواللسانین بودن) ۵. مدح بیجا ۶. بدزبانی و دشنام ۷. غنا و اشعار نادرست ۸. افراط در مزاح ۹. سخریه و استهزاء ۱۰. افشاء اسرار دیگران ۱۱. وعده خلاف ۱۲. لعن و نابجا ۱۳. خصومت و نزاع ۱۴. جدال و مراء ۱۵. گفتگو در امور باطل ۱۶. پرحرفی ۱۷. گفتگو در اموری که به انسان مربوط نیست ۱۸. وصف مجالس شراب و قمار و گناه ۱۹. سؤال و جستجو از مسائلی که از عهده درک انسان بیرون است ۲۰. تصنع و تکلّف در سخن ـ و ما ده موضوع مهم دیگر نیز بر آن افزوده‌ایم:
۱. تهمت زدن ۲. شهادت باطل ۳.اشاعه فحشا و نشر شایعات بی‌اساس ۴. خودستائی ۵. اصرار بیجا ۶. خشونت در سخن ۷. ایذاء با زبان ۸. مذمت از کسی که مستحق ذم نیست ۹. کفران نعمت به وسیله زبان ۱۰. تبلیغ باطل.)

---

در حدیثی از پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌خوانیم: «لا یستقیم ایمان عبد حتی یستقیم قلبه و لایستقیم قلبه حتی یستقیم لسانه؛ ایمان هیچ بنده‌ای از بندگان خدا به راستی نمی‌گراید مگر اینکه قلبش مستقیم گردد، و قلبش مستقیم نمی‌شود مگر اینکه زبانش درست شود.»
و در حدیث دیگری از همان حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمده است: «المسلم من سلم المسلمون من لسانه و یده؛ مسلمان کسی است که مسلمانان از دست و زبان او آسوده باشند.»
جالب اینکه در حدیث دیگری از امام سجاد (علیه‌السّلام) آمده است که زبان هر انسانی همه روز صبح از اعضای دیگر احوالپرسی می‌کند و می‌گوید: «کیف اصبحتم؟! چگونه صبح کردید؟ همه آنها در پاسخ این اظهار محبت زبان می‌گویند: بخیر ان ترکتنا؛ حال ما خوب است اگر تو بگذاری! سپس اضافه می‌کنند: تو را به خدا سوگند ما را رعایت کن، انما نثاب بک و نعاقب بک؛ ما به وسیله تو ثواب می‌بینیم و یا مجازات می‌شویم.
موعظه همیشگی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در زمینه مسئولیت زبان روایات بسیار است که همگی حاکی از اهمیت فوق‌العاده نقش زبان و اصلاح آن در اصلاح اخلاق و تهذیب نفوس انسانی است، و به همین دلیل در حدیثی می‌خوانیم: ما جلس رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) علی هذا المنبر قط الا تلا هذه الایة: یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و قولوا قولا سدیدا؛ هرگز پیامبر بر منبرش ننشست مگر اینکه این آیه را تلاوت فرمود: ‌ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید تقوای الهی را پیشه کنید و سخن حق و درست بگوئید.
در حدیثی از پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌خوانیم: ‌خداوند متعال به فرزندان آدم می‌گوید: یابن آدم! ان نازعک لسانک فیما حرمت علیک فقد اعنتک علیه بطبقتین فاطبق، و ان نازعک بصرک الی بعض ما حرمت علیک فقد اعنتک علیه بطبقتین فاطبق...؛ ‌ای فرزند آدم! اگر زبانت خواست تو را وادار به حرام کند، من دو لب را برای جلوگیری از آن در اختیار تو قرار داده‌ام، لب را فرو بند، و اگر چشمت بخواهد تو را به سوی حرام ببرد من پلکها را در اختیار تو قرار داده‌ام، آنها را فرو بند!.

---

این داستان نیز از لقمان معروف است، ‌در آن هنگام که به صورت برده‌ای برای آقایش کار می‌کرد، روزی به او گفت: گوسفندی برای من ذبح کن و دو عضو که بهترین اعضای آنست برای من بیاور.
او گوسفندی را ذبح کرد و زبان و دل آن را برای وی آورد.
چند روز دیگر همین دستور را به او داد منتها گفت، دو عضو که بدترین اعضای آن است برای من بیاور لقمان بار دیگر گوسفندی را ذبح کرد و همان زبان و دل را برای او آورد، او تعجب کرد و از این ماجرا سؤال کرد، لقمان در پاسخ گفت: قلب و زبان اگر پاک باشند از هر چیز بهترند، و اگر ناپاک شوند از همه چیز خبیثتر و بدتر!

---