یَدَیّ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یَدَیّ: (لِمَا خَلَقْتُ بِیَدَیَّ) تعبیر به
«یَدَیّ» (دو دست) به معنای دست‌های حسّی نیست که او از هر گونه جسم و
جسمانیت پاک و منزه است، بلکه، دست در اینجا
کنایه از
قدرت است، چرا که
انسان، معمولًا قدرت خود را با دست اعمال می‌کند، لذا در تعبیرات روزمره، این کلمه در معنای قدرت، فراوان به کار می‌رود، گفته می‌شود فلان کشور در دست فلان گروه است، یا فلان معبد و ساختمان بزرگ، به دست فلان کس ساخته شده، گاه گفته می‌شود: دست من کوتاه است، یا دست تو پر است.
دست در هیچ کدام از این استعمالات، به معنای عضو مخصوص نیست، بلکه تمام اینها کنایه از قدرت و سلطه است. و از آنجا که انسان، کارهای مهم را با دو دست انجام می‌دهد، و به کار گرفتن دو دست، نشانه نهایت توجّه و علاقه انسان به چیزی است، ذکر این تعبیر در آیه فوق، کنایه از عنایت مخصوص پروردگار و اعمال قدرت مطلقه‌اش در
آفرینش انسان است.
(قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا مَنَعَكَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِيَدَيَّ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنتَ مِنَ الْعَالِينَ) (فرمود: «اى
ابلیس! چه چيز مانع تو شد كه بر مخلوقى كه با قدرت خود او را آفريدم سجده كنى؟! آيا
تکبّر كردى يا از برترينها بودى؟! برتر از اينكه فرمان سجود به تو داده شود!)»)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: اينكه در اين آيه
خلقت بشر را بدست خود نسبت داده، و فرموده: چه مانعت شد از اينكه براى چيزى سجده كنى كه من آن را با دستهاى خود آفريدم به اين منظور بوده كه براى آن شرافتى اثبات نموده، بفرمايد: هر چيز را به خاطر چيز ديگر آفريدم، ولى آدم را به خاطر خودم. هم چنان كه جمله
(وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي) و از
روح خود در او دميدم نيز اين اختصاص را مى‌رساند و اگر كلمه يد را تثنيه آورد، و فرمود: يدى- دو دستم با اينكه مى‌توانست مفرد بياورد براى اين است كه به كنايه بفهماند: در خلقت او اهتمام تام داشتم، چون ما انسان‌ها هم در عملى هر دو دست خود را به كار مى‌بنديم كه نسبت به آن اهتمام بيشترى داشته باشيم، پس جمله خلقت بيدى نظير جمله
(مِمَّا عَمِلَتْ أَيْدِين) است.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «یَدَیّ»، ص۶۴۲.
