• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مجرد (صرف و نحو)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: مجرّد (صرف و نحو)

مجرّد از اصطلاحات ادبیات عرب، به معنای کلمه‌ای است که حروف اصلى آن از سه، چهار يا پنج حرف تشكيل شده باشد و هیچ حرف اضافه‌ای به آن افزوده نشده است.

فهرست مندرجات

۱ - تعریف
۲ - ویژگی‌های صرفی و نحوی
۳ - شواهد قرآنی
       ۳.۱ - قَالَا (سوره اعراف/سوره۷، آیه۲۳)
       ۳.۲ - الشَّمْسِ، سِتْرًا (سوره کهف/سوره۱۸، آیه۹۰)
       ۳.۳ - قَتَلَ (سوره بقره/سوره۲، آیه۲۵۱)
       ۳.۴ - قوم، کَتَبَ (سوره مائده/سوره۵، آیه۲۱)
       ۳.۵ - الْقَلَمِ (سوره قلم/سوره۶۸، آیه۱)
       ۳.۶ - ذَهَبَ، نَارًا (سوره بقره/سوره۲، آیه۱۷)
       ۳.۷ - الْقَمَرَ، رَبِّي (سوره انعام/سوره۶، آیه۷۷)
       ۳.۸ - لَحْمُ، اَکَلَ (سوره مائده/سوره۵، آیه۳)
       ۳.۹ - خَلَقَ (سوره بقره/سوره۲، آیه۲۹)
       ۳.۱۰ - جَعَلَ (سوره بقره/سوره۲، آیه۲۲)
       ۳.۱۱ - الصُّلْحُ، خَیْرٌ، خَافَتْ (سوره نساء/سوره۴، آیه۱۲۸)
       ۳.۱۲ - كَفَىٰ، بِنَفْسِكَ (سوره اسراء/سوره۱۷، آیه۱۴)
       ۳.۱۳ - ذَهَبَتْ (سوره ممتحنه/سوره۶۰، آیه۱۱)
       ۳.۱۴ - خَلْقِ، الْأَرْضِ، اللَّیْلِ (سوره آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۰)
       ۳.۱۵ - کَفَرْتُ (سوره ابراهیم/سوره۱۴، آیه۲۲)
       ۳.۱۶ - قَتَلْتُ (سوره قصص/سوره۲۸، آیه۳۳)
       ۳.۱۷ - عَصَیْتُ (سوره یونس/سوره۱۰، آیه۱۵)
       ۳.۱۸ - خَلَقْتُ (سوره مدثر/سوره۷۴، آیه۱۱)
       ۳.۱۹ - جَعَلْتُ، مَالًا (سوره مدثر/سوره۷۴، آیه۱۲)
       ۳.۲۰ - کَتَبْتَ (سوره نساء/سوره۴، آیه۷۷)
       ۳.۲۱ - فَعَلْتَ (سوره شعراء/سوره۲۶، آیه۱۹)
       ۳.۲۲ - کَفَرْتَ (سوره کهف/سوره۱۸، آیه۳۷)
       ۳.۲۳ - خَلَقْتَ (سوره آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۱)
       ۳.۲۴ - قالتا (سوره فصلت/سوره۴۱، آیه۱۱)
       ۳.۲۵ - یُوَسْوِسُ(سوره ناس/سوره۱۱۴، آیه۵)
۴ - پانویس
۵ - منبع

مجرّد در اصطلاح ادبیات عرب، به معنای کلمه‌ای است که حروف اصلى آن از سه، چهار يا پنج حرف تشكيل شده باشد و هیچ حرف اضافه‌ای به آن افزوده نشده است.
[۱] فوال بابتی، عزیزه، المعجم المفصل فی النحو العربی، ج۲، ص۹۵۳.    

۱. اسم مجرد؛ اسمى است كه حروف اصلى آن از سه، چهار يا پنج حرف تشكيل شده باشد:
«شَمْسٌ، جَعْفَرٌ، سَفَرْجَلٌ».
[۲] یعقوب، امیل، موسوعة النحو و الصرف و الاعراب، ص۷۲.    
[۳] فوال بابتی، عزیزه، المعجم المفصل فی النحو العربی، ج۱، ص۱۲۶.    
۲. مصدر مجرّد؛ مصدر اصلی نيز ناميده مى‌شود و بر امر معنوى محض، بدون مكان و زمان، دلالت مى‌كند و دو قسم است:
[۴] یعقوب، امیل، موسوعة النحو والصرف والإعراب، ص۶۲۶.    
(۱) ثلاثی: «عَطِشَ عَطَشًا» (به شدت تشنه شد).
(۲) رباعی: «بَهْرَجَ، بَهْرَجَةْ».
۳. فعل مجرّد؛ فعلى است كه تنها حروف اصلى در آن باشد و حرفى به آن اضافه نشده باشد.
۴. فعل مجرّد دو قسم است:
(۱) ثلاثى، كه شش وزن دارد: «وَثِقَ، يَثِقُ».
[۵] یعقوب، امیل، موسوعة النحو والصرف والإعراب، ص۲۸۶.    
[۶] فوال بابتی، عزیزه، المعجم المفصل فی النحو العربی، ص۳۹۸.    
[۷] شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۲، ص۱۵.    
[۸] دقر، عبدالغنی، معجم القواعد العربیة فی النحو والتصریف، ص۳۲۹.    
(۲) رباعى، كه يك وزن دارد: «دَحْرَجَ».
[۹] فوال بابتی، عزیزه، المعجم المفصل فی النحو العربی، ص۵۳۳.    
[۱۰] یعقوب، امیل، موسوعة النحو و الصرف و الاعراب، ص۳۸۴.    
[۱۱] شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۲، ص۱۸.    
[۱۲] دقر، عبدالغنی، معجم القواعد العربیة فی النحو و التصریف، ص۳۳۴.    
[۱۳] ابن هشام، انصاری، مغنی اللبیب، ج۲، ص۱۸۵.    
در ادامه برخی شواهد قرآنی مربوط به مجرّد ارائه می‌شود:

۳.۱ - قَالَا (سوره اعراف/سوره۷، آیه۲۳)

• (قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا اَنفُسَنَا وَ اِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَ تَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ)
[۱۴] اعراف/سوره۷، آیه۲۳.    

۳.۲ - الشَّمْسِ، سِتْرًا (سوره کهف/سوره۱۸، آیه۹۰)

• (حَتَّیٰ إِذَا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَطْلُعُ عَلَیٰ قَوْمٍ لَّمْ نَجْعَل لَهُم مِّن دُونِهَا سِتْرًا)
[۱۵] کهف/سوره۱۸، آیه۹۰.    

۳.۳ - قَتَلَ (سوره بقره/سوره۲، آیه۲۵۱)

• (فَهَزَمُوهُم بِاِذۡنِ ٱللَّهِ وَ قَتَلَ دَاوُۥدُ جَالُوتَ وَ ءَاتَیٰهُ ٱللَّهُ ٱلۡمُلۡکَ وَ ٱلۡحِکۡمَةَ وَ عَلَّمَهُۥ مِمَّا یَشَآءُ وَ لَوۡلَا دَفۡعُ ٱللَّهِ ٱلنَّاسَ بَعۡضَهُم بِبَعۡضٖ لَّفَسَدَتِ ٱلۡاَرۡضُ وَ لَٰکِنَّ ٱللَّهَ ذُو فَضۡلٍ عَلَی ٱلۡعَٰلَمِینَ)
[۱۶] بقره/سوره۲، آیه۲۵۱.    

۳.۴ - قوم، کَتَبَ (سوره مائده/سوره۵، آیه۲۱)

• (یَا قَوْمِ ادْخُلُوا الْاَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ الَّتِی کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَ لَا تَرْتَدُّوا عَلَیٰ اَدْبَارِکُمْ فَتَنقَلِبُوا خَاسِرِینَ)
[۱۷] مائده/سوره۵، آیه۲۱.    

۳.۵ - الْقَلَمِ (سوره قلم/سوره۶۸، آیه۱)

• (ن ۚ وَ الْقَلَمِ وَ مَا یَسْطُرُونَ)
[۱۸] قلم/سوره۶۸، آیه۱.    

۳.۶ - ذَهَبَ، نَارًا (سوره بقره/سوره۲، آیه۱۷)

• (مَثَلُهُمْ کَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ نَارًا فَلَمَّا اَضَاءتْ مَا حَوْلَهُ ذَهَبَ اللّهُ بِنُورِهِمْ وَ تَرَکَهُمْ فِی ظُلُمَاتٍ لاَّ یُبْصِرُونَ)
[۱۹] بقره/سوره۲، آیه۱۷.    

۳.۷ - الْقَمَرَ، رَبِّي (سوره انعام/سوره۶، آیه۷۷)

• (فَلَمَّا رَأَی الْقَمَرَ بَازِغًا قَالَ هَٰذَا رَبِّی ۖ فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَئِن لَّمْ یَهْدِنِی رَبِّی لَأَکُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّینَ)
[۲۰] انعام/سوره۶، آیه۷۷.    

۳.۸ - لَحْمُ، اَکَلَ (سوره مائده/سوره۵، آیه۳)

• (حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنزِیرِ وَ مَا اُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ وَ الْمُنْخَنِقَةُ وَ الْمَوْقُوذَةُ وَ الْمُتَرَدِّیَةُ وَ النَّطِیحَةُ وَ مَا اَکَلَ السَّبُعُ اِلَّا مَا ذَکَّیْتُمْ وَ مَا ذُبِحَ عَلَی النُّصُبِ وَ اَن تَسْتَقْسِمُوا بِالْاَزْلَامِ ۚ ذَٰلِکُمْ فِسْقٌ ۗ الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِن دِینِکُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ ۚ الْیَوْمَ اَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْاِسْلَامَ دِینًا ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ فِی مَخْمَصَةٍ غَیْرَ مُتَجَانِفٍ لِّاِثْمٍ ۙ فَاِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ)
[۲۱] مائده/سوره۵، آیه۳.    

۳.۹ - خَلَقَ (سوره بقره/سوره۲، آیه۲۹)

• (هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُم مَّا فِی الاَرْضِ جَمِیعًا ثُمَّ اسْتَوَی اِلَی السَّمَاء فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ)
[۲۲] بقره/سوره۲، آیه۲۹.    

۳.۱۰ - جَعَلَ (سوره بقره/سوره۲، آیه۲۲)

• (الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الاَرْضَ فِرَاشًا وَ السَّمَاء بِنَاء وَ اَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَاَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَّکُمْ فَلاَ تَجْعَلُواْ لِلّهِ اَندَادًا وَ اَنتُمْ تَعْلَمُونَ)
[۲۳] بقره/سوره۲، آیه۲۲.    

۳.۱۱ - الصُّلْحُ، خَیْرٌ، خَافَتْ (سوره نساء/سوره۴، آیه۱۲۸)

• (وَ اِنِ امْرَاَةٌ خَافَتْ مِن بَعْلِهَا نُشُوزًا اَوْ اِعْرَاضًا فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِمَا اَن یُصْلِحَا بَیْنَهُمَا صُلْحًا ۚ وَ الصُّلْحُ خَیْرٌ ۗ وَ اُحْضِرَتِ الْاَنفُسُ الشُّحَّ ۚ وَ اِن تُحْسِنُوا وَ تَتَّقُوا فَاِنَّ اللَّهَ کَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرًا)
[۲۴] نساء/سوره۴، آیه۱۲۸.    

۳.۱۲ - كَفَىٰ، بِنَفْسِكَ (سوره اسراء/سوره۱۷، آیه۱۴)

• (اقْرَأْ کِتَابَکَ کَفَیٰ بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیبًا )
[۲۵] اسراء/سوره۱۷، آیه۱۴.    

۳.۱۳ - ذَهَبَتْ (سوره ممتحنه/سوره۶۰، آیه۱۱)

• (وَ اِن فَاتَکُمْ شَیْءٌ مِّنْ اَزْوَاجِکُمْ اِلَی الْکُفَّارِ فَعَاقَبْتُمْ فَآتُوا الَّذِینَ ذَهَبَتْ اَزْوَاجُهُم مِّثْلَ مَا اَنفَقُوا ۚ وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی اَنتُم بِهِ مُؤْمِنُونَ)
[۲۶] ممتحنه/سوره۶۰، آیه۱۱.    

۳.۱۴ - خَلْقِ، الْأَرْضِ، اللَّیْلِ (سوره آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۰)

• (إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ لَآیَاتٍ لِّأُولِی الْأَلْبَابِ)
[۲۷] آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۰.    

۳.۱۵ - کَفَرْتُ (سوره ابراهیم/سوره۱۴، آیه۲۲)

• (وَ قَالَ الشَّیْطَانُ لَمَّا قُضِیَ الْاَمْرُ اِنَّ اللَّهَ وَعَدَکُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدتُّکُمْ فَاَخْلَفْتُکُمْ ۖ وَ مَا کَانَ لِیَ عَلَیْکُم مِّن سُلْطَانٍ اِلَّا اَن دَعَوْتُکُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِی ۖ فَلَا تَلُومُونِی وَ لُومُوا اَنفُسَکُم ۖ مَّا اَنَا بِمُصْرِخِکُمْ وَ مَا اَنتُم بِمُصْرِخِیَّ ۖ اِنِّی کَفَرْتُ بِمَا اَشْرَکْتُمُونِ مِن قَبْلُ ۗ اِنَّ الظَّالِمِینَ لَهُمْ عَذَابٌ اَلِیمٌ)
[۲۸] ابراهیم/سوره۱۴، آیه۲۲.    

۳.۱۶ - قَتَلْتُ (سوره قصص/سوره۲۸، آیه۳۳)

• (قَالَ رَبِّ اِنِّی قَتَلْتُ مِنْهُمْ نَفْسًا فَاَخَافُ اَن یَقْتُلُونِ)
[۲۹] قصص/سوره۲۸، آیه۳۳.    

۳.۱۷ - عَصَیْتُ (سوره یونس/سوره۱۰، آیه۱۵)

• (وَ اِذَا تُتْلَیٰ عَلَیْهِمْ آیَاتُنَا بَیِّنَاتٍ ۙ قَالَ الَّذِینَ لَا یَرْجُونَ لِقَاءَنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَیْرِ هَٰذَا اَوْ بَدِّلْهُ ۚ قُلْ مَا یَکُونُ لِی اَنْ اُبَدِّلَهُ مِن تِلْقَاءِ نَفْسِی ۖ اِنْ اَتَّبِعُ اِلَّا مَا یُوحَیٰ اِلَیَّ ۖ اِنِّی اَخَافُ اِنْ عَصَیْتُ رَبِّی عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ)
[۳۰] یونس/سوره۱۰، آیه۱۵.    

۳.۱۸ - خَلَقْتُ (سوره مدثر/سوره۷۴، آیه۱۱)

• (ذَرْنِی وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحِیدًا)
[۳۱] مدثر/سوره۷۴، آیه۱۱.    

۳.۱۹ - جَعَلْتُ، مَالًا (سوره مدثر/سوره۷۴، آیه۱۲)

• (وَ جَعَلْتُ لَهُ مَالًا مَّمْدُودًا)
[۳۲] مدثر/سوره۷۴، آیه۱۲.    

۳.۲۰ - کَتَبْتَ (سوره نساء/سوره۴، آیه۷۷)

• (اَلَمْ تَرَ اِلَی الَّذِینَ قِیلَ لَهُمْ کُفُّوا اَیْدِیَکُمْ وَ اَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ آتُوا الزَّکَاةَ فَلَمَّا کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتَالُ اِذَا فَرِیقٌ مِّنْهُمْ یَخْشَوْنَ النَّاسَ کَخَشْیَةِ اللَّهِ اَوْ اَشَدَّ خَشْیَةً ۚ وَ قَالُوا رَبَّنَا لِمَ کَتَبْتَ عَلَیْنَا الْقِتَالَ لَوْلَا اَخَّرْتَنَا اِلَیٰ اَجَلٍ قَرِیبٍ ۗ قُلْ مَتَاعُ الدُّنْیَا قَلِیلٌ وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ لِّمَنِ اتَّقَیٰ وَ لَا تُظْلَمُونَ فَتِیلًا)
[۳۳] نساء/سوره۴، آیه۷۷.    

۳.۲۱ - فَعَلْتَ (سوره شعراء/سوره۲۶، آیه۱۹)

• (وَ فَعَلْتَ فَعْلَتَکَ الَّتِی فَعَلْتَ وَ اَنتَ مِنَ الْکَافِرِینَ)
[۳۴] شعراء/سوره۲۶، آیه۱۹.    

۳.۲۲ - کَفَرْتَ (سوره کهف/سوره۱۸، آیه۳۷)

• (قَالَ لَهُ صَاحِبُهُ وَ هُوَ یُحَاوِرُهُ اَ کَفَرْتَ بِالَّذِی خَلَقَکَ مِن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاکَ رَجُلًا)
[۳۵] کهف/سوره۱۸، آیه۳۷.    

۳.۲۳ - خَلَقْتَ (سوره آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۱)

• (الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیَامًا وَ قُعُودًا وَ عَلَیٰ جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْاَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَٰذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ)
[۳۶] آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۱.    

۳.۲۴ - قالتا (سوره فصلت/سوره۴۱، آیه۱۱)

• (ثُمَّ اسْتَوَیٰ اِلَی السَّمَاءِ وَ هِیَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَ لِلْاَرْضِ ائْتِیَا طَوْعًا اَوْ کَرْهًا قَالَتَا اَتَیْنَا طَائِعِینَ)
[۳۷] فصلت/سوره۴۱، آیه۱۱.    

۳.۲۵ - یُوَسْوِسُ(سوره ناس/سوره۱۱۴، آیه۵)

• (الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ)
[۳۸] ناس/سوره۱۱۴، آیه۵.    
۱. ↑ فوال بابتی، عزیزه، المعجم المفصل فی النحو العربی، ج۲، ص۹۵۳.    
۲. ↑ یعقوب، امیل، موسوعة النحو و الصرف و الاعراب، ص۷۲.    
۳. ↑ فوال بابتی، عزیزه، المعجم المفصل فی النحو العربی، ج۱، ص۱۲۶.    
۴. ↑ یعقوب، امیل، موسوعة النحو والصرف والإعراب، ص۶۲۶.    
۵. ↑ یعقوب، امیل، موسوعة النحو والصرف والإعراب، ص۲۸۶.    
۶. ↑ فوال بابتی، عزیزه، المعجم المفصل فی النحو العربی، ص۳۹۸.    
۷. ↑ شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۲، ص۱۵.    
۸. ↑ دقر، عبدالغنی، معجم القواعد العربیة فی النحو والتصریف، ص۳۲۹.    
۹. ↑ فوال بابتی، عزیزه، المعجم المفصل فی النحو العربی، ص۵۳۳.    
۱۰. ↑ یعقوب، امیل، موسوعة النحو و الصرف و الاعراب، ص۳۸۴.    
۱۱. ↑ شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۲، ص۱۸.    
۱۲. ↑ دقر، عبدالغنی، معجم القواعد العربیة فی النحو و التصریف، ص۳۳۴.    
۱۳. ↑ ابن هشام، انصاری، مغنی اللبیب، ج۲، ص۱۸۵.    
۱۴. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۲۳.    
۱۵. ↑ کهف/سوره۱۸، آیه۹۰.    
۱۶. ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۵۱.    
۱۷. ↑ مائده/سوره۵، آیه۲۱.    
۱۸. ↑ قلم/سوره۶۸، آیه۱.    
۱۹. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۷.    
۲۰. ↑ انعام/سوره۶، آیه۷۷.    
۲۱. ↑ مائده/سوره۵، آیه۳.    
۲۲. ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۹.    
۲۳. ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۲.    
۲۴. ↑ نساء/سوره۴، آیه۱۲۸.    
۲۵. ↑ اسراء/سوره۱۷، آیه۱۴.    
۲۶. ↑ ممتحنه/سوره۶۰، آیه۱۱.    
۲۷. ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۰.    
۲۸. ↑ ابراهیم/سوره۱۴، آیه۲۲.    
۲۹. ↑ قصص/سوره۲۸، آیه۳۳.    
۳۰. ↑ یونس/سوره۱۰، آیه۱۵.    
۳۱. ↑ مدثر/سوره۷۴، آیه۱۱.    
۳۲. ↑ مدثر/سوره۷۴، آیه۱۲.    
۳۳. ↑ نساء/سوره۴، آیه۷۷.    
۳۴. ↑ شعراء/سوره۲۶، آیه۱۹.    
۳۵. ↑ کهف/سوره۱۸، آیه۳۷.    
۳۶. ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۱.    
۳۷. ↑ فصلت/سوره۴۱، آیه۱۱.    
۳۸. ↑ ناس/سوره۱۱۴، آیه۵.    


• فرهنگ اصطلاحات صرف و نحو عربی، دحداح، انطوان، ص۳۴۳.    


رده‌های این صفحه : ادبیات عرب | اسماء متصرف | اصطلاحات صرف و نحو | فعل مجرّد
جعبه ابزار