• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اباحیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اباحیه فرقه‌هایی که رفتار خلاف شرع را مباح می‌دانند.




اباحیّه، از ریشه بَوح و بُوْح به معنای مباح کردن، حلال دانستن، و جایز شمردن است
[۱] التعریفات، جرجانی، ج۱، ص۳، علی بن محمد، دارالسرور، لبنان.
[۲] فرهنگ معین، ج۱، ص۱۱۶.




و در اصطلاح ، به فرقه‌هایی گفته می‌شود که اعتقاد به وجود تکلیف نداشته و ارتکاب محارم را روا می‌دانند
[۳] بحرالرائق، نجم الدین مصری، ج۱، ص۱۸۱، دار الکتب العلمیه، اول، بیروت، ۱۴۱۸.




و در نزد صوفیه به کسانی گفته می‌شود که خود را مقید به قیود و وظایف شریعت نمی‌دانند و می‌گویند تقید به احکام شریعت کار عوام است .
[۴] نفحات الانس، جامی، عبد الرحمان، به کوشش مهدی توحیدی پور، ص۱۳، تهران، ۱۳۳۷ش.
[۵] کشاف اصطلاحات الفنون، تهانوی، ج۱، ص۲۶، علی، به کوشش آلویس شپرنگر، کلکته، ۱۸۶۱م.
و از آن به اباحتی نیز تعبیر شده است.
[۶] حدیقة الحقیقة، سنائی، ج۱، ص۲۰۵.




در میان مسلمانان نخستین فرقه‌ای که اباحه گری را ترویج نمود « مرجئه » بود. این فرقه مدعی است با وجود ایمان ، هیچ گناهی زیان نمی‌رساند؛ چنان که با کفر ، هیچ طاعتی مفید نیست . 
[۷] ملل و نحل، شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبد الکریم، ج۱، ص ۱۴۱، بیروت. 
[۸] ملل و نحل، شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبد الکریم، ج۱، ص ۱۶۱ـ ۱۶۲، بیروت.ا
ین فرقه با چنین عقیده‌ای عملاً زمینه را برای ترویج گناهکاری در میان مسلمانان فراهم آوردند.

۴.۱ - برخورد ائمه با فرقه مرجئه


ائمه (علیهم‌السلام) آنها را مورد لعن قرار دادند، امام صادق (علیه‌السلام) به شیعیان توصیه کرد، به خاطر خطر تفکر مرجئه ، فرزندانشان را حدیث بیاموزند.
[۹] المحاسن، برقی کوفی، ج۲، ص۶۰۵، احمد بن محمد، دارالکتب الاسلامیّه، تهران، بی تا.
[۱۰] کافی، کلینی، ج۶، ص۴۷، محمد بن یعقوب، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۲۱ق.
امام صادق (علیه‌السلام) در نقد ایمان بدون عمل فرموده است: « ملعون ملعون من قال: الإیمان قول بلا عمل».
[۱۱] بحارالانوار، ج۶۶، ص۱۹.




فرقه‌های دیگری که عملاً اباحه گری را در جامعه اسلامی رواج می‌دادند عبارتند از:
« خطابیه » پیروان ابوالخطاب محمد بن ابو زینب
[۱۲] کتاب المقالات والفرق، اشعری قمی، ج۱، ص۶۳، سعد بن عبداللّه ابوخلف، علمی فرهنگی، تهران، بی تا.

« معمریه » پیروان معمر بن عباد سلمی
[۱۳] مواقف، ایجی، ج۲، ص۶۶۷، دارالجیل، اول، لبنان، ۱۴۱۷.

« نصیریه » پیروان محمد بن نصیر نمیری
[۱۴] اختیار معرفة الرجال، طوسی، ج۱، ص۸۰۵، محمد، به کوشش میرداماد استرابادی، قم، ۱۴۰۴ق.

« بشریه » پیروان محمد بن بشیر کوفی
[۱۵] کتاب المقالات والفرق، اشعری قمی، ج۱، ص۶۰، سعد بن عبداللّه ابوخلف، علمی فرهنگی، تهران، بی تا.

« مخمسه » پیروان ابوالخطاب ؛
« علبائیه » پیروان بشّار شعیری
[۱۶] کتاب المقالات والفرق، اشعری قمی، ج۱، ص۶۳، سعد بن عبداللّه ابوخلف، علمی فرهنگی، تهران، بی تا.

و « نزاریه » که شعبه‌ای از « اسماعیلیه » می باشد. برای احکام شرعی و تکالیف عبادی چون نماز ، زکات و حج ، تأویلات خاصی داشتند و می‌گفتند که مقصـود از واجبات شرعی قـومی اسـت کـه دوستی آنـان واجـب اسـت، و محرمات عبارتند از قومی که باید آنان را دشمن داشت و از ایشان تبری جست.
[۱۷] تبصرة العوام، رازی، ج۱، ص۱۸۱ـ ۱۸۲، مرتضی بن داعی، اقبال، تهران، ۱۳۱۲هـ.

و در میان کیسانیه ، سه فرقه به نام‌های « حمزیه »، « جناحیه » و « بیانیه » به اباحه گری معروف‌اند .
« حمزیه » پیروان حمزة بن عماره بربری بودند. او باور داشت که هر کس امام را بشناسد از قید رعایت واجبات و محرمات دین آزاد خواهد بود.
[۱۸] کتاب المقالات والفرق، اشعری قمی، ج۱، ص۵۶، سعد بن عبداللّه ابوخلف، علمی فرهنگی، تهران، بی تا.
[۱۹] فرق الشیعه، نوبختی، ج۱، ص۴۹ـ ۵۰، حسن بن موسی، انتشارات مکتبة الفقیه، قم.

« جناحیه » پیروان عبداللّه بن حارث بوده و ازاین‌رو به حارثیه نیز معروف‌اند. این گروه نیز گمان می‌کردند که با شناخت امام ، تکلیف برداشته می‌گردد.
[۲۰] کتاب المقالات والفرق، اشعری قمی، ج۱، ص۵۶، سعد بن عبداللّه ابوخلف، علمی فرهنگی، تهران، بی تا.
[۲۱] فرق الشیعه، نوبختی، ج۱، ص۱۵۰، حسن بن موسی، انتشارات مکتبة الفقیه، قم.

« بیانیه » پیروان بیان بن سمعان بودند. گروهی از آنان معتقد بودند که بخشی از شریعت اسلام توسط « بیان » نسخ گردیده است، لذا به بخشی از واجبات عمل نمی‌کردند و نسبت به برخی از محرمات بی اعتنا بودند.
[۲۲] الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، بغدادی، ج۱، ص۱۴۵.

« ابومسلمیه »، گروهی است منتسب به « راوندیه »، این فرقه شناخت امام را برای رستگاری کافی می‌دانستند و خود را از قید رعایت واجبات و احتراز از محرمات آزاد می‌پنداشتند.
[۲۳] فرق الشیعه، نوبختی، ج۱، ص۷۵، حسن بن موسی، انتشارات مکتبة الفقیه، قم.




برخی از نویسندگان کتاب‌های ملل و نحل مدعی‌اند که این فرقه‌ها متأثر از دین مجوس و مزدک‌اند و یا باقی‌مانده آنان می‌باشند، زیرا آنان اکثر اعمالی را که در اسلام حرام و در آیین مزدک حلال بوده مباح می‌شمردند. 
[۲۴] الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، بغدادی، ج۱، ص۷۵.
[۲۵] اعتقادات فرق المسلمین والمشرکین، فخر رازی، ج۱، ص۷۴، محمد، به کوشش علی سامی النشار، قاهر، ۱۳۵۶ق.




 • اختیار معرفة الرجال، طوسی، محمد، به کوشش میرداماد استرابادی، قم، ۱۴۰۴ق.
 • اعتقادات فرق المسلمین والمشرکین، فخر رازی، محمد، به کوشش علی سامی النشار، قاهر، ۱۳۵۶ق.
• بحارالانوار، مجلسی. محمد باقر، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۳.
• بحرالرائق، نجم الدین مصری، دار الکتب العلمیه، اول، بیروت، ۱۴۱۸.
 • تبصرة العوام، رازی، مرتضی بن داعی، اقبال، تهران، ۱۳۱۲هـ.
 • التعریفات، جرجانی، علی بن محمد، دارالسرور، لبنان.
• حدیقة الحقیقة، سنائی، ابوالمجد مجدود آدم.
• الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، بغدادی.
• عبد القاهر بن طاهر بن محمد ابومنصور، الآفاق الجدیدة بیروت، ۱۹۷۷.
 • فرق الشیعه، نوبختی، حسن بن موسی، انتشارات مکتبة الفقیه، قم.
 • فرهنگ معین، معین، محمد، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۷۶ش.
• کافی، کلینی، محمد بن یعقوب، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۲۱ق.
• کتاب المقالات والفرق، اشعری قمی، سعد بن عبداللّه ابوخلف، علمی فرهنگی، تهران، بی تا.
 • کشاف اصطلاحات الفنون، تهانوی، علی، به کوشش آلویس شپرنگر، کلکته، ۱۸۶۱م.
 • المحاسن، برقی کوفی، احمد بن محمد، دارالکتب الاسلامیّه، تهران، بی تا.
 • ملل و نحل، شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبد الکریم، بیروت.
• مواقف، ایجی، دارالجیل، اول، لبنان، ۱۴۱۷.
• نفحات الانس، جامی، عبد الرحمان، به کوشش مهدی توحیدی پور، تهران، ۱۳۳۷ش.


 
۱. التعریفات، جرجانی، ج۱، ص۳، علی بن محمد، دارالسرور، لبنان.
۲. فرهنگ معین، ج۱، ص۱۱۶.
۳. بحرالرائق، نجم الدین مصری، ج۱، ص۱۸۱، دار الکتب العلمیه، اول، بیروت، ۱۴۱۸.
۴. نفحات الانس، جامی، عبد الرحمان، به کوشش مهدی توحیدی پور، ص۱۳، تهران، ۱۳۳۷ش.
۵. کشاف اصطلاحات الفنون، تهانوی، ج۱، ص۲۶، علی، به کوشش آلویس شپرنگر، کلکته، ۱۸۶۱م.
۶. حدیقة الحقیقة، سنائی، ج۱، ص۲۰۵.
۷. ملل و نحل، شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبد الکریم، ج۱، ص ۱۴۱، بیروت. 
۸. ملل و نحل، شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبد الکریم، ج۱، ص ۱۶۱ـ ۱۶۲، بیروت.ا
۹. المحاسن، برقی کوفی، ج۲، ص۶۰۵، احمد بن محمد، دارالکتب الاسلامیّه، تهران، بی تا.
۱۰. کافی، کلینی، ج۶، ص۴۷، محمد بن یعقوب، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۲۱ق.
۱۱. بحارالانوار، ج۶۶، ص۱۹.
۱۲. کتاب المقالات والفرق، اشعری قمی، ج۱، ص۶۳، سعد بن عبداللّه ابوخلف، علمی فرهنگی، تهران، بی تا.
۱۳. مواقف، ایجی، ج۲، ص۶۶۷، دارالجیل، اول، لبنان، ۱۴۱۷.
۱۴. اختیار معرفة الرجال، طوسی، ج۱، ص۸۰۵، محمد، به کوشش میرداماد استرابادی، قم، ۱۴۰۴ق.
۱۵. کتاب المقالات والفرق، اشعری قمی، ج۱، ص۶۰، سعد بن عبداللّه ابوخلف، علمی فرهنگی، تهران، بی تا.
۱۶. کتاب المقالات والفرق، اشعری قمی، ج۱، ص۶۳، سعد بن عبداللّه ابوخلف، علمی فرهنگی، تهران، بی تا.
۱۷. تبصرة العوام، رازی، ج۱، ص۱۸۱ـ ۱۸۲، مرتضی بن داعی، اقبال، تهران، ۱۳۱۲هـ.
۱۸. کتاب المقالات والفرق، اشعری قمی، ج۱، ص۵۶، سعد بن عبداللّه ابوخلف، علمی فرهنگی، تهران، بی تا.
۱۹. فرق الشیعه، نوبختی، ج۱، ص۴۹ـ ۵۰، حسن بن موسی، انتشارات مکتبة الفقیه، قم.
۲۰. کتاب المقالات والفرق، اشعری قمی، ج۱، ص۵۶، سعد بن عبداللّه ابوخلف، علمی فرهنگی، تهران، بی تا.
۲۱. فرق الشیعه، نوبختی، ج۱، ص۱۵۰، حسن بن موسی، انتشارات مکتبة الفقیه، قم.
۲۲. الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، بغدادی، ج۱، ص۱۴۵.
۲۳. فرق الشیعه، نوبختی، ج۱، ص۷۵، حسن بن موسی، انتشارات مکتبة الفقیه، قم.
۲۴. الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، بغدادی، ج۱، ص۷۵.
۲۵. اعتقادات فرق المسلمین والمشرکین، فخر رازی، ج۱، ص۷۴، محمد، به کوشش علی سامی النشار، قاهر، ۱۳۵۶ق.




دانشنامه کلام اسلامی، مؤسسه امام صادق(ع)، برگرفته از مقاله «اباحیه »، شماره۱۶.    



جعبه ابزار