استکبار (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
استکبار همان برتری خواهی و بزرگ بینی هست؛ و در
آیات و
روایات بسیار
توبیخ شده هست.
استکبار و
تکبر، از ریشه
کبر و در معنا به هم نزدیک‌اند.
استکبار یعنی خود را (بدون استحقاق) بر دیگران برتر و از همه بزرگ‌تر دانستن؛ و می‌تواند چنین روحیه‌ای بر اثر
خودپسندی باشد.
در این مدخل از واژه «استکبار» و مشتقات آن استفاده شده است.
وجود روحیه استکباری، عامل
غرور و احساس
قدرت فراوان در
انسان می‌شود:
فاما عاد فاستکبروا فی الارض بغیر الحق وقالوا من اشد منا قوة...
استکبار، زمینه ساز
استبداد و
زورگویی است:
قال الملا الذین استکبروا من قومه لنخرجنک یـشعیب والذین ءامنوا معک من قریتنآ او لتعودن فی ملتنا...
کسی که روحیه استکباری داشته باشد، سببب استحقاق
سرزنش در
قیامت را فراهم می‌کند:
و اما الذین کفروا افلم تکن ءایـتی تتلی علیکم فاستکبرتم وکنتم قوما مجرمین.
استکبار در برابر
توحید، عامل بقا بر
شرک و
بت پرستی خواهد بود:
انهم کانوا اذا قیل لهم لا الـه الا الله یستکبرون
ویقولون ائنا لتارکوا ءالهتنا لشاعر مجنون.
روحیه برتری جویی، سبب روی گردانی از انذارها و هشدارهای
انبیاء می‌شود:
واقسموا بالله جهد‌ایمـنهم لـئن جاءهم نذیر لیکونن اهدی من احدی الامم فلما جاءهم نذیر ما زادهم الا نفورا
استکبارا فی الارض ومکر السیی...(«نفور»،
مصدر «نفر» به معنای روی گردانی است.)
در جای دیگر
قرآن می‌فرماید، استکبار
منافقان، باعث روی گردانی آنان از
استغفار پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برای آنان شد:
واذا قیل لهم تعالوا یستغفر لکم رسول الله لووا رءوسهم ورایتهم یصدون وهم مستکبرون.
برتری جویی و استکبار
فرعون، باعث
وحشت و
ترس قوم موسی از
شکنجه و آزار کارگزاران او شد:
فمآ ءامن لموسی الا ذریة من قومه علی خوف من فرعون وملایهم ان یفتنهم وان فرعون لعال فی الارض... (با توجه به جمله «و ان فرعون لعال فی الارض» که در مقام بیان علت برای ما قبل خود است، نکته یاد شده برداشت می‌شود. زیرا «علا» به معنای
طغیان کرد و بزرگی نمود.
و سیاق آیه، این معنا را می‌فهماند.)
یکی دیگر از آثار بد استکبار، این است که زمینه
تکذیب آخرت را فراهم می‌کند:
... فالذین لایؤمنون بالاخرة قلوبهم منکرة وهم مستکبرون.
همچنین استکبار در برابر
حق، زمینه ساز تکذیب
پیامبران الهی است:
... افکلما جاءکم رسول بما لاتهوی انفسکم استکبرتم ففریقا کذبتم وفریقا تقتلون.
در جای دیگر می‌فرماید، برتری طلبی
فرعون و کارگزاران وی، سبب تکذیب موسی و
هارون (علیهما السلام) از سوی آنان شد:
ثم ارسلنا موسی واخاه هـرون بـایـتنا وسلطـن مبین
الی فرعون وملایه فاستکبروا وکانوا قوما عالین
فقالوا انؤمن لبشرین مثلنا وقومهما لنا عـبدون.
استکبار
ولید بن مغیره در برابر
آیات خدا، باعث رد
اعجاز قرآن و
سحر خواندن آن شد:
ذرنی ومن خلقت وحیدا
کلا انه کان لایـتنا عنیدا
سارهقه صعودا
انه فکر وقدر
فقتل کیف قدر
ثم قتل کیف قدر
ثم نظر
ثم عبس وبسر
ثم ادبر واستکبر
فقال ان هـذا الا سحر یؤثر
ان هـذا الا قول البشر. (برداشت یاد شده بر اساس
شان نزول آیات در مورد «ولیدبن مغیره» است.)
همچنین استکبار، سبب
اتهام افسانه بودن به
قرآن شد:
... فالذین لایؤمنون بالاخرة قلوبهم منکرة وهم مستکبرون.
.. انه لایحب المستکبرین
واذا قیل لهم ماذا انزل ربکم قالوا اسـطیر الاولین.
یکی دیگر از آثار بد استکبار، این است که زمینه تکذیب
قیامت را فراهم می‌کند:
امن هـذا الذی یرزقکم ان امسک رزقه بل لجوا فی عتو ونفور
ویقولون متی هـذا الوعد ان کنتم صـدقین. («عتو» به معنای استکبار آمده است.)
همچنین استکبار، زمینه ساز تکذیب
معاد را فراهم می‌کند:
واستکبر هو وجنوده فی الارض بغیر الحق وظنوا انهم الینا لایرجعون.
روحیه استکباری و خود بزرگ بینی، مانع از
درک و پذیرش
آیات الهی می‌شود:
واذا تتلی علیه ءایـتنا ولی مستکبرا کان لم یسمعها کان فی اذنیه وقرا...
همچنین روحیه استکباری، عامل
پرهیز از پذیرش
حق و عامل ادعای درک نکردن آموزه‌های
انبیاء است:
... افکلما جاءکم رسول بما لاتهوی انفسکم استکبرتم ففریقا کذبتم وفریقا تقتلون
وقالوا قلوبنا غلف... (احتمال دارد «و قالوا...» عطف بر «استکبرتم» یا عطف بر «کذبتم» باشد. بنابر احتمال دوم، معنا چنین می‌شود: «شما روحیه استکباری یافتید و برای گریز از قبول آموزه‌های انبیا، مدعی شدید که آن‌ها را نمی‌فهمید».)
در جای دیگر می‌گوید: استکبار در برابر
آیات و
معجزات الهی، عامل
جادو خواندن آن‌ها و نپذیرفتن حق شد:
ثم بعثنا من بعدهم موسی وهـرون الی فرعون وملایه بـایـتنا فاستکبروا..
فلما جآءهم الحق من عندنا قالوا ان هـذا لسحر مبین.
وادخل یدک فی جیبک تخرج بیضاء من غیر سوء فی تسع ءایـت الی فرعون وقومه..
فلما جاءتهم ءایـتنا مبصرة قالوا هـذا سحر مبین
وجحدوا بها واستیقنتها انفسهم ظـلما وعلوا...
همچنین می‌فرماید: استکبار، زمینه عدم پذیرش
دعوت پیامبران و اوامر
خدا است:
قال الملا الذین استکبروا من قومه للذین استضعفوا لمن ءامن منهم اتعلمون ان صــلحا مرسل من ربه..
قال الذین استکبروا انا بالذی ءامنتم به کـفرون
فعقروا الناقة وعتوا عن امر ربهم وقالوا یـصــلح ائتنا بما تعدنآ ان کنت من المرسلین.
درخواست
رؤیت خدا، نشأت گرفته از روحیه استکباری
مشرکان است:
وقال الذین لایرجون لقاءنا لولا انزل علینا الملـئکة او نری ربنا لقد استکبروا فی انفسهم وعتو عتوا کبیرا.
همچنین درخواست نزول
ملائکه بر خویش و رؤیت خداوند، برخاسته از روحیه استکباری مشرکان است:
وقال الذین لایرجون لقاءنا لولا انزل علینا الملـئکة او نری ربنا لقد استکبروا فی انفسهم وعتو عتوا کبیرا.
استکبار متجاوزان در برابر اوامر الهی، درپی دارنده
خسارت خواهد بود:
وکاین من قریة عتت عن امر ربها ورسله فحاسبنـها حسابا شدیدا... .
.. وکان عـقبة امرها خسرا. («عتت» از ریشه «عتو» به معنای «استکبار» آمده است.)
استکبار در برابر خدا، عامل تمرد از اوامر الهی است:
واذ قلنا للملـئکة اسجدوا لادم فسجدوا الا ابلیس ابی واستکبر...
قال ما منعک الا تسجد اذ امرتک قال انا خیر منه خلقتنی من نار وخلقته من طین. («انا خیر منه»، بیانگر برتری طلبی
ابلیس و تمرد او از فرمان خدا است.)
قال یـابلیس ما منعک ان تسجد لما خلقت بیدی استکبرت‌ام کنت من العالین
قال انا خیر منه...
یکی دیگر از آثار استکبار،
وفا نکردن به
پیمان ست:
واقسموا بالله جهد‌ایمـنهم لـئن جاءهم نذیر لیکونن اهدی من احدی الامم فلما جاءهم نذیر ما زادهم الا نفورا
استکبارا فی الارض...
وجود روحیه استکباری در
بنی اسرائیل، زمینه کشتار
انبیاء الهی سد:
... افکلما جاءکم رسول بما لاتهوی انفسکم استکبرتم ففریقا کذبتم وفریقا تقتلون.
استکبار و خود بزرگ بینی در برابر
خدا، عامل کفرورزی در برابر اوامر الهی:
واذ قلنا للملـئکة اسجدوا لادم فسجدوا الا ابلیس ابی واستکبر وکان من الکـفرین. (بنابراین که «کان» به معنای «صار» باشد، برداشت قابل استفاده است.)
الا ابلیس استکبر وکان من الکـفرین.
بلی قد جاءتک ءایـتی فکذبت بها واستکبرت وکنت من الکـفرین.
روحیه استکباری در
قوم شعیب، باعث رویارویی آنان با
پیامبر خدا شد:
قال الملا الذین استکبروا من قومه لنخرجنک یـشعیب والذین ءامنوا معک من قریتنآ او لتعودن فی ملتنا...
استکبار در برابر
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، زمینه محرومیت از
مغفرت الهی است:
واذا قیل لهم تعالوا یستغفر لکم رسول الله لووا رءوسهم ورایتهم یصدون وهم مستکبرون
سواء علیهم استغفرت لهم‌ام لم تستغفر لهم لن یغفر الله لهم...
استکبار و
عصیان در برابر
پرستش خدا، سبب محرومیت از
ولایت و امداد
خدا خواهد بود:
... واما الذین استنکفوا واستکبروا فیعذبهم عذابا الیما ولایجدون لهم من دون الله ولیا ولا نصیرا.
استکبار، سبب محرومیت از
برکات آسمانی است:
ان الذین کذبوا بـایـتنا واستکبروا عنها لاتفتح لهم ابوب السمآء...
استکبار در برابر
آیات خدا، سبب محروم شدن از
بهشت است:
ان الذین کذبوا بـایـتنا واستکبروا عنها لاتفتح لهم ابوب السمآء ولایدخلون الجنة...
تلک الدار الاخرة نجعلها للذین لایریدون علوا فی الارض...
برتری طلبی و استکبار، باعث محرومیت از
محبت الهی خواهد شد:
... انه لایحب المستکبرین.
روحیه استکباری و پرهیز از
عبادت، عامل محروم شدن از
ولایت خدا است:
... واما الذین استنکفوا واستکبروا فیعذبهم عذابا الیما ولایجدون لهم من دون الله ولیا ولا نصیرا. (به قرینه آیه ۱۷۲، متعلق «استنکاف» و «استکبار»، عبادت است.)
همچنین استکبار در برابر
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، باعث محرومیت از
هدایت الهی است:
قل ارءیتم ان کان من عند الله وکفرتم به وشهد شاهد من بنی اسرءیل علی مثله فـامن واستکبرتم ان الله لایهدی القوم الظـلمین. («ال» در «الظالمین» برای عهد، و مقصود از «الظالمین» مرجع ضمیر فاعلی «استکبرتم» است.)
واذا قیل لهم تعالوا یستغفر لکم رسول الله لووا رءوسهم ورایتهم یصدون وهم مستکبرون
سواء علیهم استغفرت لهم‌ام لم تستغفر لهم لن یغفر الله لهم ان الله لایهدی القوم الفـسقین.
استکبار و برتری طلبی، مانع
ایمان به
آیات خدا است:
انما یؤمن بـایـتنا الذین اذا ذکروا بها خروا سجدا وسبحوا بحمد ربهم وهم لایستکبرون.
زمینه‌های استکبار،
مصونیت از استکبار،
نشانه استکبار،
مستکبران.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «استکبار».
