تبدیل امتثال

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

تبدیل امتثال یکی از اصطلاحات اصولی است که در فقه در موارد متعددی بکار رفته است

---

امتثال دوم به عنوان بدل از امتثال اوّل را تبدیل امتثال گویند
تبدیل امتثال عبارت است از اینکه مکلّف پس از امتثال امر شارع مقدّس، آن را نادیده گرفته و کأن لم یکن تلقّى نماید و به جاى آن امتثالى دیگر بکند. به عنوان مثال، شخصى که نماز ظهر را فرادا خوانده است به قصد تبدیل امتثال، آن را به جماعت بگزارد.

---

عنوان تبدیل امتثال، اصطلاحى اصولى است که در اصول فقه و به تبع در فقه مطرح شده است.

---

در امکان یا عدم امکان تبدیل امتثال، بین اصولیان اختلاف است. برخى با این استدلال که امتثال پس از به‏جا آوردن مأموربه، امرى عقلی است و زمام آن به دست مکلّف نیست تا آن را بردارد یا به امتثالى دیگر تبدیل کند، امتثال را تبدیل ناپذیر دانسته‏اند.
برخى دیگر گفته‏اند: با امتثال امر، غرض مولا حاصل و امر ساقط مى‏گردد؛ در نتیجه امرى باقى نمى‏ماند تا امتثال شود.بلى اگر بر بقاى غرض پس از امتثال اوّل، دلیلى قائم شود، تبدیل امتثال، ممکن و جایز خواهد بود. بنابر قول دوم، تبدیل امتثال با وجود دلیل بر بقاى غرض، امکان‏پذیر خواهد بود؛ لیکن بنابر قول اوّل، تبدیل به هیچ وجه ممکن و معقول نیست.

---

۱. تبدیل نماز فرادا به جماعت: نمازى که فرادا خوانده شده جایز است دوباره به جماعت خوانده شود؛ لیکن در نيّت نماز دوم بحث است که باید به نيّت استحباب باشد یا خواندن آن به نیّت وجوب نیز صحیح است. برخى- که قائل به عدم امکان تبدیل امتثال هستند- قول اوّل را اختیار کرده و گفته‏اند: با امتثال نخست که به نیّت وجوب انجام گرفته تکلیف واجب، ساقط شده است و در نتیجه جمع بین نفى وجوب از آن و بقاى وجوب معقول نیست. برخى دیگر گفته‏اند: تبدیل امتثال هرچند جایز نیست؛ لیکن با قیام دلیل بر آن، منعى ندارد و در مسئله مورد بحث چنین دلیلى وجود دارد.
۲. از سرگرفتن نماز ابطال شده: هنگام بروز یکى از شکهای صحیح قطع نماز و دوباره خواندن آن جایز نیست؛ لیکن اگر نمازگزار نماز خود را به یکى از منافیات باطل کند و نماز را از سر بگیرد، نمازش درست است و چنانچه قبل از ابطال نماز به یکى از منافیات نماز را از سر بگیرد بنابر عدم جواز تبدیل امتثال، هر دو نمازباطل خواهد بود.

---